مسئولیت های امت اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم

هر امتی دارای امامی است که «أمّ» و ریشه و پیشوای آن است تا آنان را بر اساس روش خاص و مشترک برای هدفی خاص و مشترک هدایت کند. بنابراین، امتی بی امام نیست، چنان که فلسفه خاص و سبک زندگی خاصی نیز متاثر از آن امام دارد که هر امتی را از امت های دیگر جدا و متمایز می سازد.

امت اسلام در طول تاریخ به عنوان امت پیامبران الهی از امامت حضرت ابراهیم(ع) آغاز شد که «اول المسلمین» و به تعبیر «اول الامام» تاریخی است. پیامبران الهی پس از ایشان نیز بر اساس همان فلسفه و سبک زندگی آن حضرت(ع) به عنوان «مله ابیکم ابراهیم» به امامت پرداختند و به عنوان «ائمه یهدون» به هدایت امت اقدام کردند.

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، بسیاری از پیروان امت های اسلام مانند یهودیان و مسیحیان در طول تاریخ از «مله ابراهیم» خارج شده و فلسفه و سبک زندگی دیگر پیش گرفتند که آمیخته با شرک و التقاط و مانند آنها بوده است. بنابراین، شریعت و منهاج یعنی سبک زندگی و روش زندگی و شیوه آن را تغییر دادند و به تحریف دینی دیگر ساختند.

اما با بعثت پیامبر مکرم اسلام(ص)، به عنوان «رحمه للعالمین»، دین حنیف ابراهیمی(ع) و ملت ابراهیمی(ع) احیا می شود و شریعت کامل و تمام با اتمام و اکمال دین اسلام با نعمت امامت معصومان(ع) دوباره تشکیل می شود و «اول المسلمین» رتبی که پیامبر مکرم(ص) باشد، دوباره امامت و ولایت الهی را احیا می کند و در مقام «النبی اولی بالمومنین من انفسهم» با عنوان «اسوه حسنه» مسیر امت اسلام را به نمایش می گذارد  بازسازی کامل و تمامی را انجام می دهد.

بر اساس آموزه های قرآنی، امت اسلام در عصر پیامبر(ص) و پس از آن، مسئولیت هایی دارند که شناخت و عمل بدان بسیار مهم است. این مسئولیت ها در ساختار وحدت در هدف، روش و شیوه یعنی فلسفه و سبک زندگی اسلامی تعریف می شود.

ویژگی ها و مسئولیت های امت اسلام

بی گمان شناخت مسئولیت های امت اسلام محمدی(ص) در سایه شناخت ویژگی هایی است که قرآن برای امت اسلام بر شمرده است. بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، امت اسلام به سبب «وسط» بودن و حرکت در ساختار عدل و اعتدال و استوا که ساختار هستی است، به دور از هر گونه افراط و تفریط می تواند اسوه و سرمشق برای امت های دیگر و مردمان باشد. البته همان گونه که در میان امت اسلام، گروهی از جمله معصومان(ع) مصداق اتم و اکمل اسوه وسط و شاهدان امت اسلام هستند، خود امت اسلام نیز شاهدی برای امت های دیگر است.(بقره، آیه 143؛ روایات تفسیری)

این امت اسلام در همه چیز سرمشق و اسوه است؛ زیرا در ایمان به خدا نسبت به دیگر امت ها، برترین و بهترین(آل عمران، آیه 110)،  و نیز در حق گرایی و حق طلبی و اعتدال گرایی مطلق(اعراف، آیه 181) و هدایت گری و رهبری و راهنمایی دیگران(اعراف، آیه 181)، امر به معروف و پسندیده ها و نیکی ها و ترک منکر و زشتی ها(آل عمران، آیه 110) برتر از امت اسلام نیست.

از نظر آموزه های قرآنی، امت اسلام به سبب ویژگی های انحصاری به ویژه در توحید و رهبری و حق گرایی و هدایت گری و مانند آنها حجت بر تمامی امت های انسانی است.(بقره، آیه 143) این حجیت به این معنا است که در روز قیامت که اعمال امت ها عرضه می شود، امت اسلام به عنوان معیاری برای سنجش امت های دیگر است؛ چنان که امامان معصوم(ع) به عنوان میزان الاعمال در جایگاه معیار الهی قرار می گیرند و اعمال امت اسلام به اعمال امامان (ع) سنجیده می شود.(همان؛ روایات تفسیری)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، پیامبران همگی خود به تنهایی یک امت هستند(انبیاء، آیه 92؛ مومنون، آیه 54) که تحت امامت ابراهیم(ع) که خود به تنهایی امام و امت بود.(نحل، آیه 120)

به سخن دیگر، همه پیامبران، همان امت اسلام هستند که تحت امامت حقیقی حضرت ابراهیم(ع) و ملت او فلسفه و سبک زندگی خویش را سامان داده اند. البته باید توجه داشت که پیامبران با آن که خود دارای امت تحت شریعت خاص خویش بودند، اما پیروان آنان در سطحی نبودند که بتوان آنان را امت واحد دانست؛ زیرا در میان امت اسلام از پیروان یعنی یهودی و مسیحی مثلا گروه هایی مختلفی بودند که برخی صالح و برخی دیگر ناصالح هستند.(اعراف، آیات 159 و 168) در همین امت های اسلامی گروهی بودند که به عدالت و حق و صلاح گرایش داشته و هدایت می کردند و اهل اعتدال بودند، و برخی دیگر گرایش های دیگر داشتند و تبدیل به امت های ناحق شدند.(اعراف، آیات 159 و 163 و 164) در همین امت اسلام پیروانی بودند که اهل اقامه نماز و صلاح و تقوا بودند، و دیگرانی که این گونه نبودند.(آل عمران، آیات 113 تا 115)

باید توجه داشت که از نظر قرآن، امت ها گروهی از مردم هستند که بر اساس فلسفه و سبک زندگی یعنی دین، شریعت و منهاج افکار و عقاید و رفتاری مشترک با اهداف و فلسفه مشترک داشته و با هم از جان و دل همکاری می کنند. بنابراین، امت ها دارای سخن، مواضع و عملکرد مشابه در برابر خوشی و  ناخوشی ها(زمر، آیات 49 و 50) و هم چنین تشابه و سنخیت در خصوص خدا و قیامت و آخرت(مومنون، آیات 81 و 83) و مانند آنها هستند. از همین روست که مثلا امت های مخالف پیامبران همگی در این امور با هم موافقت در قول و عمل بودند که گویی به یک «توصیه» و سفارش کرده اند. بنابراین، همگی با هماهنگی در فکر و عمل به تکذیب خدا و پیامبران و رسالت و مانند آنها عمل و رفتار می کردند و می کنند و سرنوشتی مشترک و مشابه دارند.(زمر، آیات 41 و 51؛ اسراء، آیه 59؛ عنکبوت، آیه 18)

شگفت این که همه اشتراکات در امت حتی درمیان شرایع امت اسلامی نیز دیده می شود؛ یعنی همان گونه که امت اسلام وقتی تابع امام معصوم خویش باشد، در فکر و عمل یکسان هستند، هم چنین در میان همین پیروان شرایع اسلامی می توان افرادی را یافت که بر خلاف تبعیت از امام، دنبال امامان باطل می روند و گرفتار بدعت گزاری و گرایش به جبر و مانند آنها می شوند و در مسیر افراط و تفریط و خارج از عدل و اعتدال و وسطیت حرکت می کنند.(نحل، آیه 35؛ انبیاء، آیه 5 و 6)

بر اساس آموزه های قرآنی، در میان امت ها سنت های درست و قابل پیروی است که این سنت ها بر اساس سنت های الهی است(نساء، آیه 26) که از جمله آنها مثلا می توان به آیین قربانی در میان امت ها جهت تقرب به خدا اشاره کرد.(حج، آیات 34 و 67)

باید توجه داشت که پیروان امت اسلام در شرایع اسلامی اگر بر اساس همان ملت حنیف حضرت ابراهیم(ع) و آموزه های وحیانی تورات و انجیل عمل کنند، اهل حق هستند و هیچ فرقی با امت اسلام در شریعت خاتم النبیین(ص) ندارند؛ زیرا آن شرایع و مناهج بر اساس شرایط و مقتضیات زمان و مکان بوده و باید بدان عمل می شد؛ اما بسیاری بدعت می گذارند بلکه حتی بر خلاف آن عمل می کنند و این گونه است که می توان گفت امت بی امامی هستند که هیچ امامی ندارند؛ یعنی در شرایط ابتلای الهی شکست می خورند و از امام حق به امام باطل می گروند.(مائده، آیه 48؛ نحل، آیه 35)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر امتی از حق و باطل دارای امامی است؛ زیرا چنان که گفته شد امت گروهی هستند که تابع امام خویش هستند که «ام» و امام آنان است. البته در میان امت اسلام در تمام شرایع، امام هایی با توجه زمان و عصر است که شاهد و گواه آن امت نیز خواهد بود و هر امتی به نام امام خویش شناخته و دعوت شده و بر اساس آن امام داوری می شوند که میزان اعمال آن امت است.(نحل، آیات 84 و 89؛ قصص، آیه 75) البته اگر مثلا پیامبران و امامان و اولیای معصوم در زمانی، امام امت و شاهد آن امت است، پیامبر(ص) شاهد شاهدان است.(نساء، آیه 41؛ نحل، آیه 89؛ بقره، آیه 143)

از همین امور می توان دریافت که امت اسلام در راستای مسئولیت هایی که برای امام هر زمان است، دارای مسئولیت هایی هستند که افزون بر امر به معروف و نهی از منکر(آل عمران، آیات 104 و 110)، اقامه نماز، ایتاء زکات،(همان؛ حج، آیه 40) دفاع از مظلوم و مستضعف(نساء، آیه 79)، عدالت گرایی و حق گرایی(اعراف، آیه 181) باید با توجه به زمان و مکان و ماموریت هایی که امام تعیین می کند، عمل کند و مسئولیت های خویش را به درستی انجام دهد.