اخلاق انتخاباتي؛ بايدها و نبايدها
وقتي سخن از اخلاق انتخاباتي به ميان مي آيد، نخستين چيزي كه به ذهن مي آيد، مراعات عفت عمومي، حرمت و حيثيت افراد و مراعات آبروي اشخاص است.
از آن جايي كه رويه انتخابات اسلامي، مبتني بر حضور شايستگان در مسئوليت مناسب و جايگاه در خور است، بنابراين، هر كسي مي بايست به بيان توانايي ها و شايستگي هاي خود اشاره كند و اجازه دهد تا انتخاب كنندگان با توجه به اين صلاحيت ها و شايستگي ها به گزينش دست زنند. هر چند كه تعريف از خود امري پسنديده نيست، ولي بيان توانمندي ها و شايستگي ها براي قرار گرفتن در مسئوليت، امري لازم و پسنديده است؛ زيرا در جامعه اسلامي هر شهروندي مسئوليت دارد تا در بهترين و شايسته ترين جايگاه قرار گيرد و مسئوليت خود را در قبال جامعه به انجام برساند.
مشاركت فعال در عرصه هاي مختلف جامعه، خود نوعي عمل به معروف و از مصاديق امر به معروف و نهي از منكر است. اين مشاركت، از انتخاب كردن تا انتخاب شدن را شامل مي شود. همان گونه كه اميرمومنان علي(ع) مي فرمايد كه حضور ايشان در رهبري، به سبب تعهدي است كه خداوند از عالمان و دانشمندان گرفته است و مي بايست در اين عرصه حضور فعال داشته باشد، همچنين هر كسي ديگر در هر مسئوليتي كه احساس مي كند توانايي و شايستگي آن را دارد، مي بايست حضور يابد و مسئوليت و نقش اجتماعي خود را به درستي انجام دهد.
اصولا نظام اسلامي و جامعه اسلامي، مبتني بر حق و تكليف است. بدين معني كه براي هر حقي تكليفي و براي هر تكليفي حقي ثابت است. بنابراين، هر يك از شهروندان مي بايست اين حضور و مشاركت در نقش مختلف اجتماعي را به عنوان يك تكليف بدانند و خود را در برابر مردم و دولت و خدا مسئول بشناسند. مردم اين حق را دارند كه از افرادي كه شايسته نقش و مسئوليتي هستند بازخواست كنند كه چرا نقش و مسئوليتي را كه شايسته آن هستند به عهده نگرفته اند.
چنين نگرشي به مسايل و موضوعات اجتماعي در جامعه اسلامي، مقتضي اين است كه هر كسي كه خود را شايسته مي داند شايستگي هاي خود را بيان كند و مردم نيز موظف هستند تا براساس شايستگي ها دست به انتخاب بزنند. همچنين مردم و شهروندان امت اسلام حق ندارند براساس معيارهائي كه خداوند نمي پذيرد، دست به انتخاب بزنند و براساس ملاكهاي غير اسلامي، افرادي را براي مسئوليتي برگزينند. (بقره، آيه 247 و آيات ديگر)
عيب زدن و آبروريزي، گناهي بزرگ
اگر رويه اسلامي در انتخابات مسئولين و اعطاي نقش ها مورد توجه و عمل قرار گيرد، ديگر نيازي به اين نيست كه از اخلاق انتخاباتي به معناي ديگري سخن بگوييم، زيرا براساس رويه اسلامي در مسئوليت ها و نقش هاي اجتماعي، هر كسي كه صلاحيت و شايستگي دارد مي بايست مسئوليتي را به عهده گيرد و پاسخ گوي خدا و خلق باشد. پس بزرگ ترين و مهم ترين اخلاق انتخاباتي در رويه اسلامي، بيان توانايي ها و شايستگي ها براساس صداقت و حقيقت و عرضه آن به مسئولان و مردم است.
اما از آن جايي كه در جامعه كنوني كه به سوي جامعه اسلامي و قرآني در حركت است، رقابت هاي انتخاباتي معنا و مفهوم خاصي يافته و پذيرش مسئوليت و نقش هاي اجتماعي اكثرا به عنوان يك ارزش دنيوي و نه مسئوليت و تكليف الهي مورد توجه قرار گرفته است، لازم است تا سخن از برخي از اخلاق اسلامي در حوزه رقابت هاي اجتماعي سخن به ميان آيد و نسبت به رويه ضداخلاقي و انساني و الهي هشدار داده شود.
مشكل عمده رويه انتخاباتي كنوني اين است كه رقابت براي اشغال مسئوليت نيست، چنان كه خداوند فرمان داده است تا مؤمنان براي پذيرش مسئوليت ها و انجام كارهاي خير با هم رقابت كرده و بر يكديگر در انجام مسئوليت پيشي گيرند و مسارعت نمايند. (بقره، آيه 148؛ مائده، آيه 48؛ يس، آيه 66) بلكه براي اشغال مقام و قدرت است. درحالي كه نظام اسلامي اصولا قدرت محور و رياست محور نيست، بلكه ولايت محور و مسئوليت محور است؛ به اين معنا كه هر كسي نسبت به ديگري از حق ولايت برخوردار است و مسئوليت سرپرستي برادرانه و محبت آميز نسبت به ديگري را به عهده دارد و مي بايست پاسخ گوي ديگري و خداوند باشد. (توبه، آيه 71)
اكنون كه معيارهاي انتخاباتي تغيير كرده و اكثرا مقام و منصب و قدرت به جاي ولايت و مسئوليت نشسته است؛ بايد توجه داشت كه گناه ديگري را مرتكب نشوند؛ زيرا اين گناه قدرت طلبي و رياست خواهي كه رويه فرعوني و مستكبران است، نمي بايست با گناهان ديگري آميخته شود و گناهي بر گناهي افزوده شود.
بنابراين، شخص بايد به معرفي خود بپردازد و از عيب جويي و عيب زدن به ديگران خودداري كند. اين بدان معناست كه حتي گناه و خطاي ديگر را نمي بايست به رخ بكشد و آبروي كسي را بريزد؛ چه رسد كه با افترا و اتهام زني بكوشد تا رقيب را از دور انتخاباتي بيرون راند.
از نظر قرآن، آبروي مؤمن و مسلمان بلكه انسان، حرمت دارد و مي بايست در تكريم انسان و به ويژه مؤمن و مسلمان كوشيد. پس اگر خطا و گناهي از وي مي داند نمي بايست او را افشا كند و آبروريزي كند و هتك حيثيت نمايد؛ چرا كه اين كار گناهي بس بزرگ است و خداوند هتك حرمت ديگري را ناپسند و حرام مي داند. (توبه، آيه 79؛ احزاب، آيه 58؛ حجرات، آيات 11 و 12) در اين راستا خداوند در قرآن به هتاكان و آبروريزان، و كساني كه هتك حرمت مي كنند و آبروي اشخاص را مي ريزند، عذاب هاي سختي در دنيا و آخرت وعده مي دهد. (نور، آيات 19 و 23)
هر كسي بايد به گونه اي عمل كند كه آبروي ديگري نريزد و شخصيت اجتماعي او حفظ شود. (نساء، آيه 112؛ نور، آيات 6 و 11 و 15) بنابراين ترور شخصيت افراد به ويژه مومنان امري ناپسند و حرام و گناهي بزرگ است.
سرزنش كردن افراد و تحقير آنان به خاطر گناه يا خطا و يا اشتباه، امري ناپسند و حرام است و كسي كه به اين كار اقدام مي كند، خداوند كاري مي كند كه خودش در همين دنيا بدان مبتلا و گرفتار شود و خوار و رسوا گردد و بدان امري كه ديگري را سرزنش كرده خود مبتلا شود. پيامبر اكرم(ص) در اين باره مي فرمايد: هر كس كار زشتي را فاش كند، كيفر او مانند كسي است كه آن را انجام داده است و كسي كه مومني را به گناهي سرزنش كند نميرد تا خود آن را مرتكب گردد. (اصول كافي)
آن حضرت همچنين فرموده است: هر كس كار زشتي را از مومني بشنود پس آن را انتشار دهد، گناه او مانند كسي خواهد بود كه آن را انجام داده است و كسي كه كار نيكي را بشنود و آن را افشاء كند، پاداش وي مانند كسي است كه آن را عمل نموده است. (وسائل الشيعه جلد 8)
پيامبر اكرم(ص) در جايي ديگر مي فرمايد: دشنام دادن به مومن نافرماني است و جنگ با او كفر و خوردن گوشت (غيبت) او گناه بوده و احترام (و ارزش) مال او مانند احترام خون او است. (اصول كافي)
امام صادق(ع) نيز مي فرمايد: مسلمان، برادر مسلم است، به او ستم نمي كند و با وي تقلب نكرده و محرومش نمي سازد. (وسائل الشيعه جلد 8)
امام محمد باقر(ع) نيز مي فرمايد: براستي كه نزديك ترين چيزي كه بنده را به كفر مي كشاند اين است كه شخصي با ديگري اخوت ديني برقرار سازد و لغزش هاي وي را گردآوري نمايد كه روزي با آنها او را سرزنش نمايد. (وسائل الشيعه جلد 8) بنابراين، اگر كسي در انتخابات وارد شده مي بايست اولا در فكر مسئوليت و تكليف شرعي و الهي باشد حال چه در مقام انتخاب كننده باشد يا انتخاب شونده و معيارهاي الهي را در نظر بگيرد و اگر به فكر رقابت انتخاباتي مانند احزاب براي رسيدن به قدرت و مقام و منصب باشد، بايد توجه كند كه با اين گناه، گناهي ديگر چون هتك حرمت و آبروريزي و اتهام و افترا را به آن نيفزايد.
