عوامل و زمینه های اجتناب گناه

بسم الله الرحمن الرحیم

گناه هر قول و عملی است که در معصیت خدا از بنده ای سر بزند و کیفر و مجازاتی در دنیا و آخرت برای آن در نظر گرفته شده است. از نظر آموزه های وحیانی قرآن، لازم است تا انسان از برای رهایی از آثار دنیوی و اخروی گناه، اصولا کاری کند که از گناه اجتناب کند، هر چند که خدا با پذیرش توبه و استغفار، آثار گناه را از بنده توبه کار می زداید، اما انسان می بایست خوف و ترس این را داشته باشد که انسان توبه نکند یا توفیق توبه یافت به دلایلی چون تسویف و حق الناس و مانند آنها پذیرفته نشود؛ زیرا «سری که درد نمی کند، دستمال نمی بندند.» پس انسان می بایست پیشگیری را اصالت بخشد؛ زیرا پیشگیری بهتر از درمان است؛ یعنی اجتناب از گناه بهتر از آن است که انسان گناه کند سپس در انتظار پذیرش توبه ای باشد که ممکن است پذیرفته نشود. بنابراین، بهتر آن است که انسان عوامل اجتناب و زمینه های آن را بشناسد و از آن پرهیز کند تا نیازی به توبه و انتظار پذیرش و قبولی آن نباشد.

زمینه و بسترهای اجتناب از گناه

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان می بایست از گناه اجتناب کند، و بهترین روش برای اجتناب از گناه آن است که تقوای الهی را پیشه گیرد. تقوای الهی به معنای شناخت واجبات و مستحبات و عمل مطابق آن، و شناخت محرمات و مکروهات و اجتناب از آنها است تا معصیت خدا نشود. از نظر قرآن، نفس مستوی و معتدل انسان به الهام الهی و هدایت فطری عقلی تکوینی(طه، آیه 50) می تواند خوبی ها و زیبایی ها و بدی ها و زشتی ها را بشناسد؛ چنان که به طور فطری گرایش به خوبی و زیبایی و گریزش از بدی و زشتی دارد؛ از این روست که به طور فطری اهل تقوا و گریزان از فجور است.(شمس، آیات 7 و 8)

البته این در صورتی است که نفس در همان حالت استوا و اعتدال فطری خود باقی مانده باشد و به سبب آموزش و پرورش دیگران نور فطرت دفن و دسیسه نشده باشد؛ اما اگر دفن و دسیسه شود و تغییر کند دیگر چنین توانایی شناختی و گرایشی نخواهد داشت، بلکه گرفتار عدم تفقه و عدم تعقل شناختی و عدم گرایش صحیح اصلاحی می شود.(شمس، آیات 7 تا 10؛ بقره، آیات 7 تا 18؛ اعراف، آیه 179)

بسیاری از مردم یا شناختی نسبت به مصادیق واجبات و مستحبات و محرمات و مکروهات ندارند یا اگر دارند به سبب هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی آن را نادیده می گیرند و بر خلاف احکامی عمل می کنند که عقل فطری و نقل وحیانی آن را کشف می کند.

البته برای شناخت احکام می توان به کتبی چون توضیح المسائل مراجعه کرد، اما مشکل فقط دانستن و شناختن نیست؛ زیرا بسیاری از مردم حتی شناخت علمی و یقین تمام نسبت به امری دارند، ولی یا آن را انکار می کنند(نمل، آیه 14) مانند انکار وجوب حجاب و نماز و روزه یا انکار حرمت زنا و ربا و مانند آنها یا اگر انکار نکنند به تساهل به تکالیف عمل نمی کنند و برایشان خشوع در برابر خدا سخت و دشوار است؛ زیرا در عمل نشان می دهند که لقاء الله و بازخواست قیامت را آسان گرفته اند.(بقره، آیات 45 و 46)

اما آن چه مهم تر است، ساحت عمل است؛ زیرا هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی نمی گذارد تا انسان تقوای الهی را پیشه کند؛ این گونه است که گرفتار گناه و معصیت الهی می شود. خدا به صراحت می گوید که برخی از مردم حتی عزت را در گناه می جویند(بقره، آیه 206) و گمان می کنند مثلا با رباخواری می توانند به ثروت برسند یا با غضب یا غصب، به قدرت برسند.

هم چنین از نظر قرآن، همین هواهای نفسانی چون شهوت قدرت و ثروت است که شخص را تحریک می کند نسبت به خویشان حسادت ورزد. البته این حسادت اگر به فعلیت برسد ممکن به شکل حذف محسود علیه بیانجامد؛ چنان که قابیل، هابیل را کشت.(مائده، آیات 27 تا 29)

از نظر قرآن، وسوسه های شیطانی موجب می شود تا حتی کسی که عالم به حکم الهی باشد، تحت تاثیر وسوسه ها به معصیت بپردازد و خلاف حکم الله  عمل کند و موقعیت مناسب الهی خود را از دست بدهد و در دام هبوط و سقوط بیافتد، چنان که آدم و حوا(ع) از بهشت رانده شدند و فرزندان آنان به وسوسه های شیطانی گرفتار برهنگی شده و می شوند.(اعراف، آیات 26 و 27)

البته وسوسه گران بیرونی تنها شیاطین جنی نیستند که در گوش انسان ها زمزمه و نجوای معصیت می کنند، بلکه شیاطین انسی نیز هستند که دیگران را با نجوا و در گوشی(مجادله، آیه 9)، بلکه حتی به صراحت و مستقیم دعوت و توصیه به گناه می کنند و معاونت در گناه و تجاوزگری دارند.(مائده، آیه 2)

از نظر قرآن، از دیگر عوامل و بسترهایی که انسان را از گناه دور نگه می دارد و موجب اجتناب از گناه و معصیت می شود، ذکر الله دایم است؛ زیرا کسی که خدا را هماره در برابر دارد و از خدا غافل نمی شود و گرفتار نسیان و فراموشی نیست، مراقب است تا گناه نکند. البته از نظر قرآن ذکر الله موجب می شود تا حتی اگر شیاطین جنی او را مس کنند و بخواهند بر او سوار شوند و زمام امورش را در دست گیرند و به کارهای گناه وادار سازند، با تذکر بصیرت می یابد و از گناه اجتناب می کند و خدا دست او را می گیرد.(اعراف، آیه 201)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یاد خدا و ذکر الله بستری می شود تا کسی به گناه اصرار نورزد و اگر گناهی کرد از آن توبه کند.(آل عمران، آیه 135)

البته از آن جایی که انسان نمی داند که وسوسه گران شیطانی چگونه و از چه راهی او را در دام می افکنند و او را به وادار به گناه می کنند، بهتر آن است که هماره با استعاذه به خدا خود را در امنیت قرار دهد و از وسوسه های آنان را در امان نگه دارد. خواندن معوذتین می تواند بسیار موثر باشد.

باید توجه داشت که انسان نمی بایست در دام این وسوسه شیطانی بیافتد که گناه صغیره است، بلکه کوچک شماری گناه خود عاملی می شود تا انسان در گناهان کبیره گرفتار آید؛ افزون بر این که اصرار بر گناه کوچک و یا کوچک شماری آن خود گناهی بزرگ است که می بایست از آن اجتناب کرد.(نور، آیات 15 تا 19؛ آل عمران، آیه 135)

از نظر اموزه های وحیانی قرآن، برخی از اقدامات می تواند در اجتناب از گناه موثر باشد. به عنوان نمونه ازدواج می تواند سبب پیشگیری از گناه جنسی شود(نساء، آیه 25)؛ زیرا عنت همان مشقت است که انسان به سبب فشار ممکن است تن به زنا بدهد، اما اگر ازدواج داشته باشد، از فشار عنت زنا و مشقت آن در امان می ماند.(مجمع البیان، ج 3 و 4، ص 55) خوف و ترسی که در دل مومنان و اهل فطرت سالم است، موجب می شود تا از گناه مانند زنا اجتناب کند و برای حل مشکل جنسی به راه های مشروع اقدام نماید.(نساء، آیه 25)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، انسان می بایست از هر کسی که زشتی ها را تزیین می کند اجتناب کند؛ خواه تزیین گری از سوی نفس مسوله باشد یا شیاطین جنی تزیین گر باشد. اگر کسی در دام آنها بیافتد کارهای زشت را نیکو می شمارد و به آن اقدام می کند در حالی جزو معصیت است.(توبه، آیه 37؛ فاطر، آیه 8؛ غافر، آیه 37؛ محمد، آیه 14؛ عنکبوت، آیات 38 تا 40)

بسیاری از انسان ها به گناهانی مبتلا می شوند که ترک آن ساده است؛ زیرا از نظر قرآن، بسیاری از گناه کبیره در ارتباط با زبان است و اگر کسی سکوت کند تقریبا از بسیاری از گناه در امان می ماند؛ زیرا گناهان زبانی که جزو گناهان کبیره هستند ، شامل اذیت(ممتحنه، آیه 2)، استهزاء و تمسخر آمیز و بذله گو(مطففین، آیات 29 تا 31)، افترا و سخنان جاهلانه(نور، آیات 15 و 16)، بدعت گذاری(نحل، آیه 116)، بدگویی و سخنان زشت(نساء، آیه 148)، تحریف کتب آسمانی (مائده، آیه 63)، دروغ (بقره، آیه 197)، دشنام(نساء، آیه 46)، قدف(نور،آیات 11 تا 16 و 23) و مانند آنها اشاره کرد. پس اگر کسی تنها زبانش را نگه دارد از بسیاری از گناهان کبیره و بزرگ خود را نگه داشته است.

آثار اجتناب از گناه

از نظر قرآن کسی که از همان آغاز از گناه اجتناب می کند و به پیشگیری می پردازد، از آثار آن بهره مند می شود که بهره مندی از احسان بسیار الهی(نجم، آیات 31 و 32)، پاداش دنیوی و اخروی الهی(آل عمران، آیات 135 و 136؛ نساء، آیه 31)، تکفیر و پوشش زشتی از سوی خدا(نساء، آیه 31)، جلب رحمت و لطف خاص خدا(یس، آیه 45)، رسیدن به مقام رشد عقلی(انعام، آیه 151)، دست یابی به مقام بلند انسانیت و کرامت الهی(نساء، آیه 31)، بهره مندی از رزق های غیر منتظره (طلاق، آیات 2 و 3) ، گشایش در امور و کارهای زندگی(همان) و برخوردار از هدایت خاص الهی در قالب وحی و الهام (انعام، آیات 151 و 153) از جمله آثار اجتناب از گناه است.

البته کسی که از گناه اجتناب می کند در یک آرامش روحی و روانی و عصمتی است که او را از هر گونه خوف از آینده و حزن و اندوه نسبت به گذشته می رهاند؛ زیرا نیاز به توبه ندارد یا قبولی آن ندارد؛ زیرا خدا عنایت خاصی به او دارد و او را در کنف حمایت و صیانت خود قرار می دهد. پس همان گونه که معصومان به عصمت ذاتی از گناه اجتناب می کنند(آل عمران، آیه 101)، این افراد نیز به نوعی عصمت اکتسابی دست می یابد و از ظاهر و باطن گناه اجتناب دارند.