آخر به تنگ آمد و گفت: مگر می شود کوتاه آمد. اسب سواری که دولا دولا نمی شود. گفتم: اگر کوتاه نیایی می اندازنت آن جایی که عرب نی می اندازد.
گفت: تا این جا که کوتاه آمدیم چه سود بردیم. گفتم : دست کم زن و بچه ات پیشت نشسته اند . در آسایش و آرامشی. یک لقمه که می خوری به راحتی از گلوت پایین می رود. گفت: این لقمه هم کوفتمان شد. کجایش را دیدی . توگیسو بینی ومن پیچش مو. این اشارت های ابرویش را من می بینم. آن چشمان ازرق شامی اش برای من خط و نشان می کشد. این است که لقمه هم زهرمار ما شد. به جای این که دوای درد ما شود ، بلای جان ما شده است.
گفتم: دیگر چه می خواهی ؟ کور از خدا چه خواهد دوتا چشم بینا. از این زندگی چه می خواهی؟ آخر تو چه کم وکسر داری؟ زن و بچه ات که مثل یک دسته گل برت نشسته اند. ماشینت که مثل تخت روان شاهان به راه است و مال و منالت هم که به شکرانه الهی آن چنان است که با پارو بالا نمی رود. نمی خواهم حسادت کنم و خدای ناکرده تنگ نظری. خودت که مرا خوب می شناسی . از همان روز اول که الفبای زندگی و سپس مدرسه را با هم آغاز کردیم تو را از جان عزیرتر داشتم. هر کس نداند ما که خوب می دانیم کجا بودی و حالا کجا هستی از مقام و منال و جاه.
گفت: دنیا که به این ها نیست یک روزی گمانم این بود. ولی وقتی به این ها رسیدم دیدم که والله این زندگی که ما داریم زندگی نیست. ذلت است. آدم می خواهد آزاد باشد. اصلا هیچ چیز مثل آزادی برای آدم نمی شود. آدمیزاد است و آزادی. آن هم آزادی مطلق.
گفتم : واقعا به آزادی مطلق می اندیشی؟ گفت: از آن هم بالاتر اگر باشد. گفتم: آن هم هست . اگر بخواهی به آن هم می رسی. گفت : دستم انداختی ؟ گفتم: به جان تو نه . مگر شوخی ات گرفته است . من و دست انداختن . در عمرت دیدی که کسی را دست بیاندازم آن هم عزیزتر از جانم را؟ گفت: حالا بگوی چه می خواهی بگویی؟ گفتم: دو نوع ازادی است یکی همین است که در علوم سیاسی و اجتماعی مطرح است. این نوع ازادی به دلایل و عوامل متعدد نمی تواند مطلق باشد. هم عوامل بازدارنده درونی دارد و هم بیرونی. یک نوع دیگر است که آن به دست آوردنش سخت است ولی وقتی به دستش آوردی دیگرنه تنها هیچ کس نمی تواند ان را از تو سلب کند بلکه به جهت ویژگی های انحصاری اش می توان به مطلق بودنش ایمان بیاوری.
گفت: چگونه ؟ گفتم: تنها باید یک نه بگویی و یک آری. گفت : جنبه نفی و اثباتش چیست؟ گفتم: نفی همه تعلقات و نفی هر نوع بردگی و اثبات یک بندگی. اگر به جای این همه تعلقات که برده آن هستی تنها یکباره می گفتی نه و به خدای یگانه بله می گفتی، الان هم به آزادی مطلق رسیده بودی واین قدر به تنگ نمی آمدی که ناله چه کنم و فغان چه کنمت آسمان را پر نمی کرد.
گفتم: چند وقتی پیش پیرمردی را دیدم که از هیچ کس نمی ترسید . چون تنها از خدا می ترسید. یک لبیک به خدا گفته بود و به هر چه غیر او بود نه. از این رو نه ویژه اش می ترسید و نه از ما بهترانش. آخر چه ترسی داشت. چیزی هم نداشت که از دست بدهد برای همین رگ و راست بود. حرفش را بی کم و کاست می زد و از کسی هم ترس و باکی نداشت.
گفت: این از دنیا بریدن است من هم می خواهم دنیا را داشته باشم و هم آخرت را .یکی فدای دیگر را نمی خواهم. اگر ازادی بود هم مال و منال داشتم و هم زن و بچه و هم آخرت و خدا. مگر نمی شود هم خر داشت و هم خرما. چرا باید یکی را دیگری کنم؟ این روشی که تو پشنهاد می کنی در حقیقت راه حل نیست. چاه ویل است و نابودی دنیا.
مگر همین غربی ها هر دو تایش را ندارند. خوب چه می شود که ما هم این طور باشیم. این ها که از ما بهتران نیستند. این ها هم آدمیزاد هستند . خواستند و رسیدند . ما هم باید بخواهیم که هر دو تایش را داشته باشیم .
گفتم: راست می گویی مشکل در اینجا آن است که این ها گمان می کنند مردم هنوز به این ظرفیت نرسیده اند . در قدیم اروپایی ها این کشورها را تحت الحمایه می گرفتند و قیم آن ها می شدند . چون گمانشان این بود که این ها هنوز کودک اجتماعی هستند و نیاز به قیم دارند. حالا هم در عراق چنین فکری را القا می کنند. نمی دانم شاید بعضی از مسئولین کشور ما نیز این باورشان شده باشد. از این رو نمی گذارند تا مردم خودشان بر مبنای دینشان عمل کنند. یک طوری رفتار می کنند که گویی که آن ها از ما بهتران هستند و بقیه مردم کودکانی که قیم می خواهند. به نظرم این اندیشه سده هیجدمی اروپایی ها برای قیمومیت شرقی ها الان به شکل دیگر خودش را نشان می دهد. این بار این به اصطلاح خبرگان و نخبگان جامعه ما هستند که گمان و باورشان شده که ملت کودک اجتماعی است و قیم می خواهد. نقش ها عوض شده و این از ما بهتران وطنی جای اروپایی ها نشسته اند و مانند آنان عمل می کنند . به این از ما بهتران بگوییم که آن پیر سفر کرده خوب گفته بود که ملت ما قیم نمی خواهد.
