بقعه سید خرم کیا

سید خرم کیا، ظاهرا از سادات کیایی ملاطی هوسمی لنگرودی از پادشاهان کیایی خطه گیلان است که خاندان ایشان از زمان مرعشیان مازنداران بر گیلان از لاهیجان حکومت می کردند. به نظر می رسد که وی در سده های هفتم تا هشتم می زیسته است. سادات کیایی بر مذهب زیدی بوده اند و شاه اسماعیل صفوی در کنف حمایت ایشان رشد کرد و به یاری ایشان به حکومت آذربایجان دست یافت.

با توجه به قبر وی که به شیوه زیدیان دفن شده است می نماید که وی بر مذهب زیدی بوده است. بر خلاف سنت شیعی همانند محتضر پاها به سوی کعبه و مکه مکرمه قرار گرفته است. نشانه های تاریخی این مطلب را تایید می کند؛ زیرا تا پیش از حکومت شاه طهماسب صفوی آخوندمحله را کیا محله و بخشی از گیلان می دانسته اند ولی پس از اشغال رویان و مازندران تنکابن و از جمله کیا محله که درغربی ترین مناطق تنکابن قرار داشت به عنوان آخوند محله تغییر نام داد. از این رو حکومت کیایی ها در رامسر سر آمد و سامان رود چابکسر به عنوان مرز دولت صفوی و کیایی قرار گرفت. دولت صفوی شیخ شل شریف از شاگردان مجلسی را برای شیخ الاسلامی و تغییر مذهب مردمان منطقه به تنکابن گسیل و روانه داشت. وی در غربی ترین منطقه ساکن و کیا محله را به عنوان مرکز تبلیغ دینی بر گزید. در آن مدارس علمیه چندی بر پا داشت و نام کیا محله را به عنوان آخوند محله که بیانگر گرایش شیعی دوازده امامی در برابر شیعیان زیدی بود برگزید.

در همین دوران شهسوار و تنکابن به عنوان مرکز نظامی صفویان از ارزش و اعتبار بسیاری برخوردار شد که زمینه اشغال فرهنگی و نظامی گیلان و از میان برداشتن دولت کیایی فراهم آمد.

شیخ شریف که خود از مردمان منطقه و دارای املاک زیاد در جواهرده و سماموس و زلان دشت و جور کوه و جیر کوه بود همانی است که مذهب تشیع را در منطقه تا گیلان گسترش داد و مسجد آدینه را باز سازی کرد.

به هر حال سید خرم کیا مردی از تبار زیدیان بود و پیش از ورود صفویان به منطقه از جایگاه و مقام و منزلت والا برخوردار بوده و برای او یاران با وفایش مقبره ای ساخته اند. بنابراین بعید است که در دوره صفویه این بنا بنیاد گذاری شده باشد؛ زیرا صفویان و به ویژه آخوندهای ایشان را دولت کیایی و مذهب ایشان انس و الفتی نبوده است تا برای بزرگان و شهیدان ایشان بقعه و بارگاه سازند. از این رو می توان به یقین گفت که وی پیش از سده نهم یعنی در سده هشتم و یا هفتم می زیسته است. آن چه از بزرگان و پیران نقل شده است آن که قبر و بارگاه وی پیش از بقعه آقاجان قولویه تنگدره است.

بقعه سید خرم کیای زیدی مذهب در تنگدره قرار گرفته و پیش از تعمیرات و بازسازی های اخیر زگالی با شیروانی حلبی بود. ایوانی به عرض یک متر داشت و در ورودی آن به سمت مشرق گشوده می شد، به استثنای طرف مغرب، در سه طرف آن ایوانی به عرض یک متر بوده است که با نرده های چوبی به شکل بدیع و زیبایی آراسته شده بود. در بازسازی افزون بر نابود کردن بقعه زگالی تغییرات نادرستی در سنگ قبر و جهت قبر داده شده است که تاریخ را به هم می زند. برخی از ناآگاهان با این تصرف خود سرانه تاریخ زیدی منطقه را محو و آثار آن را از میان برده و قبر را به شکل و شیوه مقبره های شیعی دگرگونه ساخته اند. به نظر می رسد که این گونه تصرفات در مقبره ها می تواند ریشه و آثار تاریخی را با فقدان اسناد تاریخی متقن رو به رو سازد. در حال حاضر قبور امامزادگان شیعی بسیاری در همین منطقه آخوند محله قدیمی موجود است که می بایست با همان شکل و شمایل با مصالح ساختمانی جدید بازسازی شود.

در کنار این مقبره مسجد کوچک و نیز مدرسه علمیه وجود داشته است که بعدها به مکتب خانه و سپس به مدرسه تغییر ماهیت داد و بنای آن بالکل از میان رفت و مدرسه جدیدی در آن جا بنا نهاده شده است.

مقبره سید خرم کیا دارای املاک وقفی بسیار و محوطه بزرگ بود که قبرستان با درختان میوه از جمله آن بوده است. به این معنا که اطراف بقعه به ویژه سمت مشرق آن قبرستانی بزرگ بود اما خیابان تنگدره آن را به دو نیم قسمت کرد که بخش اعظم آن مبدل به فضای آموزشی شد و مدرسه ی ابتدایی در آن بنا گردید و اثری از مکتب خانه و حوزه علمیه آن به جا نمانده است. در حال حاضر صدوقی چوبی به جا مانده از ساختمان زگالی روی قبر قرار داده شده که به نظر می رسد ارزش تاریخی ندارد.

منابع:

1.تاریخ و جغرافیای تاریخی رامسر، سید محمد تقی سجادی

2. بزرگان رامسر، سمامی حایری

3. از آستارا تا استار آباد، دکتر منوچهر ستوده

4. تاریخ شفاهی به نقل از حاج رضا پورمنصوری