فرق اذیت و فتنه مردمی با عذاب الهی

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی می بایست میان اذیت و فتنه مردمی با عذاب الهی فرق گذاشت؛ عدم جداسازی آنها موجب می شود تا در تحلیل وتبیین ونیز توصیه نسبت به آنها دچار اشتباه شده و نتوانیم توصیه و رفتاری مناسب داشته باشیم واین گونه به کفر و نفاق دچار شویم؛ زیرا از نظر قرآن، همین عدم تفکیک میان آنها موجب شده تا منافقان نسبت به اذیت و فتنه مردمی با عذاب الهی دچار بدفهمی شده و اذیت و فتنه مردمی نسبت به مومنان و امت اسلام را عذاب الهی بر شمارند و این گونه مومنان را مورد سرزنش قرار دهند.

نویسنده دراین مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن برآن است تا به تبیین فرق و تفاوت و آثار هر یک بپردازد. با هم این مطلب را نظر می گذرانیم.

مرزهای ناشناخته و قضاوت های ناخواسته

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ساختار دنیا به سبب ظرفیت های ذاتی، انباشته از تضادها و تناقض ها است تا جایی که حق و باطل، خیر و شر، زشت و زیبا، خوب و بد، عدل و ظلم و مانند آنها در آن چنان آمیخته است که گاه جداسازی میان آنها به نظر ناشدنی می رسد. ظرفیت ذاتی دنیا به گونه ای است که در آن «احسن» و «اسفل»(تین، آیات 4 و 5) و «عرش و فرش» در یک جا جمع آمده است؛ چنان که انسان نمونه ای بارز از آن است.

از آن جایی که دنیای کنونی بازتاب انوار صفات و اسمای الهی است(نور، آیه 35) و هر صفت و اسمی دارای نوری خاص در ساحات تنزلات وجودی است؛ برخی از موجودات هم چون انسان، جامع انوار صفات و اسمای الهی است تا جایی که می تواند خلیفه الله باشد(بقره، آیات 30 و 31)؛ و برخی دیگر، مثلا جمادات از کم ترین بهره مندی از انوار صفات برخوردار هستند؛ زیرا از نظر قرآن، در مراتب وجودی و تنزلات ظهور صفات و اسمای الهی، حیوانات و نباتات و جمادات به عنوان «اسفل» در پایین مراتب و درجات قرار می گیرند، به طوری که اگر انسان بر خلاف هدایت فطری و تشریعی عمل کند، در مراتب تنزلات سقوط کرده و به عنوان «اضل» به این درجات اسفل می افتد.(اعراف، آیه 79) از آن جایی مکان و زمان بروز و ظهور آن در قیامت است، افراد ساقط  مثلا منافقان به عنوان بدترین انسان ها در «اسفل درکات دوزخ» قرار می گیرند؛ چرا که آخرت صحنه ظهور و بروز ملکات و مقومات صفات انسانی است.(نساء، آیه 145؛ کهف، آیه 49)

به هر حال، دنیا به اسباب پیش گفته، محیطی شگفت از اجتماع اضداد و متناقضین است. از نظر قرآن، آمیختگی حق و باطل، خیر و شر، زشت و زیبا در دنیا، ظرفیتی بی مانند برای رشد موجودات و تکامل آنان به ویژه انسان و جن پدید می آورد که در عوالم دیگر حتی عالم برزخ با آن که شباهت و مثلیتی با دنیا دارد، شدنی و دست یافتنی نیست. از این روست که انسان و جن می بایست در دنیا خود را به کمال بایسته وشایسته خویش برسانند و در نشئات و عوالم دیگر از آن بهره مند شوند.

هم چنین از نظر قرآن، هر چند که همه چیز «من الله» است و ریشه در آن دارد، ولی باطل و شرّ و زشت جنبه وجودی ندارد، بلکه جنبه عدمی دارد؛ یعنی باطل و شر و زشت امور عدمی است؛ زیرا در ساختار تنزلات انوار صفات و اسمای الهی، هر مظهری به میزان مقدر خویش از نور صفت یا صفاتی بهره مند می شود؛ پس به هر میزان که نور در مظهری کاهش می یابد، به همان میزان «ظلمت» خودنمایی می کند. پس باطل و شر و زشت، امور حقیقی نیستند؛ زیرا امور حقیقی مظهر نور صفت یا صفات است، و اینها این گونه نیستند.

البته قرآن، نقیض ها و اضدادهای حق و خیر و زیبا، هر چند که «من الله» نیست؛ زیرا امر عدمی است و خاستگاه آن نمی تواند خدا باشد، اما «من عندالله» است؛ یعنی بر اساس مشیت حکیمانه الهی این تنزلات نور صفات و اسماء الله تحقق یافته است تا نظامی احسن برای شرایط رشد اختیاری انسان و جن ایجاد کند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، فهم و درک این حقایق برای بسیاری از مردم سخت و دشوار است؛ زیرا دارای مرزهای ناشناخته ای است که دست یابی برای همگان فراهم نیست و تنها اولوالالباب می توانند به مغز و باطن آن راه یابند و مرزهای لطیف آن را بشناسند.

از نظر قرآن، بسیاری از مردم به دلایلی که درادامه برخی بیان می شود، از فهم و درک آن عاجز بوده و به داوری و قضاوتی نادرست می پردازند تا جایی که بر اساس آن بینش و نگرش فلسفه و سبک زندگی خاص را ایجاد می کنند که با فلسفه و سبک زندگی وحیانی در تضاد است.

به هر حال، شناخت و فهم درست حقایق هستی و جداسازی امور به شکل درست می تواند فهم و درک ما را نسبت به زندگی و سبک آن دگرگون سازد. بنابراین، لازم است تا در این ساحت تفکر و تفقه و تبصر و تعقل شود.

فرق اذیت و عذاب

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یکی از مهم ترین چیزهایی که می بایست مورد توجه قرارگیرد، فرق اذیت و عذاب است. اذیت و آزار چیزی است که انسان را به ناخوشی و بیماری یا ناراحتی می اندازد و آرامش و آسایش و سلامت را از شخصی سلب می کند. این اذیت و آزار می تواند به سبب وجود حالتی در ساختار بدن انسان باشد یا به سبب رفتار و کردار دیگری.

خدا در قرآن، «حیض» را از مصادیق اذیت دانسته است که زنان را به ناخوشی و رنج می افکند و آنان را رنجور و بیمار می سازد.(بقره، آیه 222) از نظر قرآن نوعی خاص از بیماری ها به عنوان «اذیت» است. البته عین مرض نیست، از همین روست که در کنار هم قرار می گیرد و گفته می شود فلانی یا مریض است یا اذیتی در بدن از جمله سر دارد.(بقره، آیه 196)

اما اذیت و آزاری که از سوی دیگران با گفتار و رفتار به انسان می رسد مجموعه گسترده ای از اذیت و آزارها را شامل می شود.(بقره، آیات 262 و 264)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، برخی از مردم به انواع گوناگون مردم آزاری می کنند، خواه با مالی که می بخشند (بقره، آیات 262 و 264) وخواه با سخن و گفتار و رفتاری که دارند. این اذیت وآزار حتی نسبت به پیامبران نیز است؛ چنان که خدا می فرماید قوم یهود پیامبرشان را می آزردند و اذیت می کردند تاجایی که خدا از ایشان برائت جست.(احزاب، آیه 69) خدا به مومنان هشدار می دهد که مانند قوم یهود پیامبر اکرم(ص) را مورد اذیت و ازار قرار ندهید که خدا از شما برائت جوید، بلکه با سخنی محکم واستوار سخن بگوید که موجب اذیت و آزار پیامبر(ص) نشود.(همان، آیات 69 و71)

البته مردم آزاری کار خوبی نیست و انسان می بایست از اذیت و آزار دیگران پرهیز کند؛ اما گاه به حکم الهی واجب می شود تا زنان و مردان از زنا دست بردارند و دنبال فحشاء و منکرنروند.(نساء، آیه 16)

از نظر قرآن، عذاب و شکنجه چیزی دردناک تر و سخت تر از اذیت است. از همین روست که خدا در شکنجه های فرعونی هم چون قتل فرزندان یهودیان، استثمار جنسی و غیر جنسی زنان و مانند آنها را عذاب تعبیر می کند.

مجموعه عذاب هایی که خدا درباره دوزخ بیان می کند، چنان سخت و دشوار است که هیچ کسی توان تحمل آن را ندارد تا جایی که دوزخیان بین مرگ و زندگی دست و پا می زنند؛ زیرا عذاب های الهی چنان سخت است که جان دوزخیان می رود، ولی نه چون دنیا که مرگی به سراغ شخص می آید، بلکه مرگی برای دوزخیان نیست: لایموت فیها و لا یحیی.(اعلی، آیه 13)

با نگاهی به آیات قرآنی معلوم می شود که اذیت و عذاب هر چند در کلیت نزدیک به هم هستند، ولی عذاب خیلی سخت تر و سنگین تر است تا جایی که عذاب طاقت فرسا می شود و جان می گیرد.

فتنه های الهی و فتنه های مردمی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یکی از سنت های اساسی الهی ، سنت فتنه و ابتلاء است؛ فتنه های الهی کوره های ذوب هستند تا حقیقت آشکار و سره از ناسره جدا شود و ظرفیت هر کسی و ادعای هر شخصی دانسته و معلوم گردد.(عنکبوت، آیات 2 و 3 و 10 و 11؛ انبیاء، آیه 35؛ بقره، آیات 155 و 156)

از نظر قرآن، همان طوری که عذاب ها می تواند ازسوی مردم یا خدا باشد، هم چنین فتنه ها می تواند از سوی خدا و مردم باشد.(عنبکوت، آیات 2 و 3 و 10) پس لازم است تا میان آنها تفکیک قائل شد و هر دو را یکسان ندانست.

باید توجه داشت که انسانها حتی مومنان ممکن است در فهم برخی از امور دچار اشتباه شوند؛ مثلا ابتلائات الهی را که در قالب فتنه وابتلاء انجام می شود تا فلسفه آن سنت تحقق یابد، با عذاب کیفری خلط کنند؛ زیرا انسان حتی پیامبران و مومنان صادق و کامل در طول زندگی اش بارها می شود که به در قالب فتنه الهی گرفتار انواع ابتلائات از خیر و شر می شود؛ اما گاه دیگر افراد به سبب خطا و گناه یا امر دیگری دچار کیفر عذاب می شوند. کیفر عذاب در دنیا برای تنبیه و بیدارباش است تا شخص به توبه و استغفار کرده و به اصلاح امر خطایی و اشتباهی یا حتی گناه خویش بپردازد و آن را با عمل صالح جبران کند تا خدا زشتی های اعمالش را تکفیر کرده و بپوشاند و خیر نیک به او عنایت کند.

بنابراین، از نظر قرآن، می بایست میان ابتلاء و عذاب کیفری فرق گذاشت و هر چیزی را عذاب و کیفر الهی بر نشمرد؛ چرا که حجم فتنه ها و ابتلائات در طول زندگی انسان در دنیا بسیار زیاد است و انسان بر اساس سنت مقدر و نیز مقدرات شخصی هماره گرفتار انواع و اقسام ابتلائات است که به او اصابت می کند و می رسد.(حدید، آیات 23 و 24؛ بقره، آیات 155 و 156)

اذیت و فتنه مردمی علیه مومنان

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مومنان همان طوری که گرفتار فتنه های الهی هستند(عنکبوت، آیات 2 و3) گرفتار فتنه هایی هستند که از سوی مردم به آنان می رسد. البته از نظر قرآن، و به تعبیر قرآن «فتنه الناس» در سطح عالی آن چیزی جز اذیت و آزار برای مومنان نیست و هرگز به سطح عذاب الهی نمی رسد.(عنکبوت، آیه 10)

به سخن دیگر، اگر عذاب های مردمی چون عذاب های فرعون سخت و دشوار است، ولی هرگز سطح عذاب آن را نمی توان با عذاب الهی مقایسه کرد. اگر بخواهیم مقایسه ای میان عذاب های مردمی با عذاب الهی داشته باشیم، می بایست عذاب های مردمی را همان اذیت و آزار بدانیم هر چند که به نظر سخت و دشوار است، ولی در برابر عذاب الهی بیش تر از اذیت و آزار نخواهد بود.(همان)

چنان که گفته شد، انسان ها از جمله مسلمانان هماره با انواع و اقسام اذیت و آزارهای درونی و بیرونی مواجه هستند. خدا در قرآن بیان می کند ممکن است مسلمان در شرایط جنگی با اموری مواجه شود که آزار و اذیتی را به انسان می رساند. از جمله آنها  بارانی است که موجب اذیت می شود و کندی جهاد یا پیروزی یا حتی برگزاری نماز جماعت در میدان جهاد را به دنبال دارد.(نساء، ایه 102)

هم چنین، از نظر قرآن، دشمنان اسلام از فاسقان اهل کتاب گاه ضرری را به امت اسلام و پیامبر(ص) در سطح «اذیت» می رسانند.(آل عمران، آیه 111) البته از نظر قرآن، بیش ترین اذیت و آزار به مسلمانان از سوی مشرکان و همین فاسقان اهل کتاب است.

از نظر آموزه های وحیانی راهکار الهی در برابر اذیت و آزارهای دشمنان این است که مسلمان و مومن می بایست در برابر آن صبر و تقوا پیشه گیرد و بر خدا توکل کند و با عزم و استقامت به امور خویش و جامعه بپردازد و هرگز از هدف دور نشود تا آن را به دست آورد.(آل عمران، آیه 186؛ ابراهیم، آیه 12)

نگرش منافقان به فتنه های مردمی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، منافقان که همان کافران و بلکه بدتر از ایشان هستند و در «درک اسفل من النار» قرار می گیرند، به اشکال گوناگون مایه دردسر و زحمت امت و امام هستند. آنان در هر امری که ورود می کنند خواه معرفت شناسی باشد و خواه رفتاری شخصی یا اجتماعی بر اساس بیماردلی و درک ناقص و نارسا تحلیل و تبیین و توصیه هایی دارند که بر خلاف حقیقت بلکه واقعیت است.

بسیاری از مردم حتی اگر مسلمان باشند وقتی به با فتنه های مردمی مواجه می شوند نمی تواند تحلیل و تبیین درستی از وقایع و رخدادها داشته باشند؛ از همین روست که نمی توانند میان حق و باطل و خیر و شر به ویژه در شرایط فتنه و آمیختگی جداسازی کنند؛ زیرا اهل تقوای الهی نیستند تا بصیرت داشته باشند؛ چه برسد که تقوای داشته باشند که برونرفت را برای آنان از شرایط سخت ودشوار فتنه ایجاد کند؛ زیرا کسب بصیرت و جداسازی و فرقان میان حق و باطل و یافتن راه برونرفت از مشکل و معضلی چون فتنه تنها برای مومنان متقی است.(طلاق، آیات 2 و3)

همین ناتوانی در درک وفهم حقیقت رخدادها و وقایع موجب می شود تا در تحلیل و تبیین رخدادهایی که مربوط به فتنه مردمی «فتنه الناس» است، آن چه از اذیت و آزار به مومنان وامت اسلام و رهبری می رسد، به عنوان «عذاب الهی» تعبیر و تفسیر کرده و بگویند که خدا با این مردم و فتنه مردمی مومنان و رهبری را عذاب کرده است؛ در حالی که این سخن و تحلیل و تفسیر و تعبیر و تبیین غلط و نادرست است؛ زیرا هرگز نمی توان عذاب الهی را با فتنه مردمی و اذیت و آزارهای آن یکسان یافت.

از آنجایی که مومن متقی اهل بصیرت وجداسازی و فرقان هستند نه تنها به تحلیل وتبیین درست می پردازند و اذیت های دیگران نسبت به مومنان و فتنه گری مردمی را مصداق اذیت و آزار می دانند نه عذاب الهی، بلکه بر اساس همان ایمان وتقوای الهی راه برونرفت از معضل فتنه مردمی را نیز می یابند و به سادگی و آسانی از آن به صبر و استقامت و توکل برخدا عبور می کنند.(عنکبوت، آیات 10 و 11؛ طلاق ، آیات 2 و 3؛ آل عمران، آیه 186؛ ابراهیم، آیه 12)

از نظر قرآن، شرایطی چون فتنه مردمی که با اذیت و آزار مومنان از سوی فتنه گران همراه است، یکی از عوامل شناسایی مومنان از منافقان است؛ زیرا این شرایط فتنه مردمی و اذیت و آزارهای آنان موجب می شود تا مومنان با استقامت و صبر و توکل در برابر اذیت و آزار دشمنان و فتنه گران به پیروزی برسند در حالی که منافقان بر اساس همان تحلیل غلط که عذاب الهی است، به توصیه ای می رسند و راه خویش را از امت مومن جدا می سازند.

در حقیقت فلسفه اذیت و آزارهای مردمی در قالب فتنه مردمی برای  مومنان، شناسایی منافقان است؛ زیرا منافقان وقتی فتنه مردمی و اذیت و ازارهای آنان را می بینند خود را از صف مومنان جدا کرده یا سکوت می کنند یا حتی بدتر به فتنه گران ملحق می شوند و کفر باطنی خویش را نسبت به خدا و مومنان آشکار می کنند و این گونه خدا و مومنان به علم فعلی به نفاق آنان علم می یابند.(عنکبوت، آیات 10 و 11)

خدا در قرآن بیان می کند که برخی از همین مردم ساده که تحلیل و تبیین و توصیه آنان براساس ظاهر امور است و به باطن حقیقت دسترسی ندارند، اذیت ها و آزارها را ملاک قرار می دهند و علیه پیامبران و رهبران الهی موضع گیری می کنند و دیگران را علیه آنان به شورش می کشانند. خدا در قرآن گزارش می کند قوم یهود به حضرت موسی(ع) می گفتند پیش از شما اذیت می شدیم و وقتی شما نیز آمدید ما داریم اذیت می شویم. در حقیقت آنان بر این باور بودند که وقتی ایمان آوردند نمی بایست هیچ اذیت و آزاری بشوند و می بایست هم چیز با ایمان حل شود و دیگر اذیت و آزار و فتنه ای نباشد(اعراف، آیه 129)، در حالی که از نظر قرآن، اولا هماره فتنه ها از سوی خدا برقرار است و انسان با انواع ابتلائات و مصیبت ها در دام فتنه خواهد افتاد(عنبکوت، آیات 2 و3)؛ ثانیا وقتی کسی مدعی چیزی است بدان آزموده می شود تا معلوم شود تا چه اندازه در قول خویش صادق است و بدان اعتقاد دارد. از این روست که وقتی کسی مدعی اسلام و ایمان است، بیشتر از قبل مورد ابتلاء و آزمون قرار می گیرد.(اعراف، آیه 14)

از نظر قرآن، مومنان هماره در طول زندگی با انواع فتنه ها و اذیت و آزارهای مردمی مواجه می شوند که ایمان به خدا ندارند و در جرگه منافقان و کافران هستند. دشمنان انواع و اذیت ها را برآنان تحمیل می کنند و موجبات هجرت از خانه و کاشانه می شوند. از نظر قرآن هرمومنی که در راه خدا بر اذیت آنان صبر ورزد نه تنها سربلند می شود، بلکه تمام سیئات و کارهای زشت و بدش این گونه تکفیر و پوشانده می شود و به بهشت الهی با شهادت وارد می شود.(آل عمران، آیه 196)

از نظر قرآن، مومنان نمی بایست نسبت به قدرت و ثروت و فعالیت های آنان هراسی به دل دهند و این امور مومنان را فریب دهد(آل عمران، آیه 196)، بلکه همه این ها بر اساس مقدرات الهی ومشیت اوست تا زمانی اندک بهره ای گیرند و به دوزخ بروند.(همان، آیه 197)

خدا به مومنان وعده می دهد که در فتنه های مردمی و اذیت و آزارهای ایشان آنان را یاری می رساند و در نهایت آنان کامیاب از میدان بیرون می ایند؛ اما می بایست بر اذیت و فتنه مردمی صبر و استقامت کنند و میدان را برای دشمنان خالی نکنند؛ چرا که وعده پیروزی و نصرت الهی برای مومنان قطعی است و هیچ تبدیلی در حکم الهی و سنت او نیست. این حکم اختصاص به مسلمانان ندارد، بلکه همه پیامبران ومسلمانان به شرایع گوناگون بر اساس این حکم قطعی الهی به نصرت رسیده اند.(انعام، آیه 34؛ اعراف، آیه 129)