قرآن تنها کتاب وحیانی است که بی‌هیچ تحریف و تغییری به دست ما رسیده است. این کتاب در همه مراحل از نزول تا کتابت از طرق مختلف مورد صیانت الهی قرار گرفته و خداوند بر حفظ و صیانت آن در همه مراحل و ادوار تا قیامت تاکید کرده است و خود را حافظ آن از هر گزندی معرفی نموده است.
این تاکید خداوند در آیات مختلف به ما این اطمینان را می‌دهد که با کتابی مواجه هستیم که از هر لحاظ مطابق خواسته الهی می‌باشد و عمل به آن به معنای عمل به خواسته‌های الهی است. کسی که به این کتاب عمل کند می‌تواند یقین پیدا کند که در مسیر هدایت الهی و رستگاری و خوشبختی دو سرا گام بر می‌دارد.
با این همه برخی از مردم به هر دلیلی از اطاعت آن سر باز می‌زنند و در نتیجه نه تنها از آثار و برکات آن بهره مند نمی‌شوند بلکه گرفتار مشکلات و مصیبت‌هایی می‌شوند که در آیات قرآن به آنها اشاره شده است.
نویسنده در این مطلب آثار اطاعت و اعراض از قرآن را براساس آیات نورانی وحی تبیین کرده است.
***
قرآن؛ کتابی با ویژگی‌های منحصربه‌فرد
قرآن چنان‌که خود گواه صادقی بر این مطلب است، تنها کتاب الهی است که دارای ویژگی‌های منحصر به فردی می‌باشد که دیگر کتب آسمانی از آن بهره مند نبوده‌اند. از مهم‌ترین ویژگی‌های قرآن می‌توان به آسان بودن درک و فهم مطالب آن برای همگان اشاره کرد که در آیاتی چون 97 سوره مریم و 58 سوره دخان و 17، 22، 32 و 40 سوره قمر بر آن تاکید شده است.
همین آسانی سبب شده تا قرآن روشن‌ترین تفسیر از هستی و جهان و نیز راه‌های رسیدن به کمال را در اختیار بشر قرار دهد.(فرقان، آیات 32 و 33) و سخنان و آموزه‌هایش به بهترین شکل و زیباترین الفاظ و واژگان بیان شود(زمر، آیات 23 و 55) بنابراین وسیله‌ای است که تصویر یروشن، کامل، جامع، ساده، عمیقی از جهان هستی به آدمی می‌دهد و حقایق هستی را همانند پرده‌ای روشن در برابردیدگان آدمی می‌آویزد. از این رو بصیرت بخشی را از لوازم طبیعی خود می‌داند.(انعام، آیه 104 و اعراف، آیه 203 و جاثیه، آیه 20)
از ویژگی‌های قرآن می‌توان به تفصیلی بودن آیات آن و پیراسته بودن آن از هر گونه ابهام و پیچیدگی (اعراف، آیات 52 و 173 و174)، تفصیل هر چیزی (یوسف،آیه 111)، چراغ روشنگر بودن (احزاب، آیه 46) و مانند آن‌اشاره کرد.
قرآن نه تنها حق (بقره، آیات 176 و 252) بلکه حق یقین (واقعه، آیه 95 و حاقه، آیه 51) است و از این توانایی برخوردار است که دل‌های بیمار و زنگار گرفته را درمان کند و شفا بخشد(یونس، آیه 57 و اسراء، آیه 82)
چنین ویژگی‌های قرآن موجب می‌شود تا آدمی راه راست را در آن بیابد که خود صراط مستقیم است (انعام، آیه 153 و نیز نگاه کنید تفسیر تبیان، ج 4، ص 320 )
قرآن همان‌گونه که تفصیل هر چیزی است فصل الخطاب هم هست و هر اختلاف عقیدتی و گمانه‌های باطل را از میان بر می‌دارد و حقیقت را چون روز روشن در اختیار مخاطب قرار می‌دهد (طارق، آیه 13) و میان حق و باطل جدایی روشنی می‌افکند.(بقره، آیه 185 و فرقان، آیه 1 )
اعتدال‌گرایی و به دور از هر گونه افراط و تفریط بودن(انعام،آیه 115) ریسمان محکم الهی بودن (آل عمران،آیه 103) در کنار میزان حق و باطل بودن (شوری، آیه 17) و ده‌ها صفت و ویژگی خاص دیگر موجب می‌شود تا این کتاب نه تنها تصدیق‌کننده محتوای تحریف نشده دیگر کتب آسمانی باشد بلکه به جهاتی بر همه آنها مسلط و مهیمن باشد (مائده، آیه 48) و نورانیت آن (نساء آیه 174) و هدایتگری‌اش(بقره، آیه 2) زندگی سعادتمند و خوشبختی دو سرا را برای آدمی تضمین کند. از این رو از آن به عنوان کتاب بشارت یعنی بشری (نحل، آیه 102) و بشیر (فصلت،آیات 3 و 4) یاد شده است. این ستاره درخشان در آسمان وحی (نجم، آیه 1) وحی کامل و مطلق الهی در محتوا و الفاظ است و خود خداوند نگه دارنده آن از هر گزندی می‌باشد.(انعام، آیه 19 و اعراف، آیه 203 و یوسف، آیه 3)
لزوم اطاعت از قرآن
با نگاهی گذرا به صفات گفته شده برای قرآن و ده‌ها صفت ناگفته‌ای که در آیات قرآن بیان شده، می‌توان دریافت که اطاعت از چنین کتابی به عنوان تنها راهنمای خوشبختی انسان در دنیا و آخرت لازم و ضروری است. به این معنا که حتی عقل سالم نیز حکم به وجوب اطاعت از آموزه‌های قرآن می‌کند و پیش از هر عامل دیگری، این عقل سالم و فطرت پاک و قلب سلیم آدمی است که اطاعت از چنین آموزه‌هایی را لازم بر می‌شمارد و اعراض‌کنندگان را سرزنش می‌کند.
خداوند در قرآن با بیان صفات و ویژگی‌های ارزشی قرآن، آدمی را به این‌اندیشه سوق می‌دهد که این کتاب را کتاب راهنمای خوشبختی خویش بشناسد و در پی عمل به آموزه‌های آن باشد بی‌آنکه عامل دیگری وی را به اطاعت از آن وادار سازد.
به سخن دیگر، فلسفه و حکمت بیان ویژگی‌ها و صفات قرآن در خود این کتاب وحیانی، آن است که مردم با آگاهی و شناخت از ارزش آموزه‌های قرآنی، به دنبال اطاعت و عمل به آن باشند.
با این همه خداوند با صراحت از مردم می‌خواهد تا از قرآن و احکام آن اطاعت کنند و معارف آن را به عنوان حقایق راستین هستی بپذیرند و از باورهای غلط و باطل چون شرک و بت‌پرستی دست بشویند و آن را بینش و نگرشی نادرست بشمارند.(انعام، آیات 106 و 155 و اعراف، آیات 2 و 3 )
از نگاه قرآن، کسی که از قرآن با این همه ویژگی‌های انحصاری و عقل پسند وفطرت خواه، اعراض کند و به آن عمل نکند، در حقیقت از هواهای نفسانی پیروی کرده است که هیچ سود و بهره‌ای برای بشر جز غم و اندوه پس از لذتی گذرا نخواهد داشت. از این رو خداوند پیامبرش را به اطاعت از قرآن فرمان می‌دهد و آن را اجتناب از خواسته‌های نفسانی مخالفان می‌داند.(رعد، آیه 37) آیاتی چون 170 و 171 سوره بقره، اطاعت نکردن کافران از قرآن را نشانه بی‌خردی آنان دانسته و اطاعت نکردن را نشانه‌ای از جهل و بی‌خردی آنها بر می‌شمارد. (مائده،آیات 103 و 104) همچنین خداوند کسانی را که از قرآن پیروی نمی‌کنند پیروان شیطان معرفی می‌کند تا این‌گونه روشن سازد که چگونه این افراد در حزب دشمن وارد شده و علیه خود و جامعه انسانی فعالیت می‌کنند.(بقره، ایات 168 تا 170 و نیز لقمان، آیات 21 و 23)
بنابراین عقل و فطرت انسانی افزون بر خود خداوند، اطاعت از قرآن را به عنوان کامل‌ترین راهنمای سعادت و کمال آدمی ضروری و لازم بر می‌شمارد؛ زیرا این اطاعت آثار شگرفی در زندگی انسان به جا می‌گذارد که از مهم‌ترین آنها سعادت ابدی انسان است.
اطاعت از قرآن همچنین موجب بهره‌مندی از پاداش‌های ارزشمند، آمرزش و مغفرت الهی (یس، آیه 11)، رحمت خداوندی(انعام، آیه 155) آگاهی نسبت به آثار خشم و غضب الهی در صورت اجتناب از آموزه‌های وحیانی و عامل پذیرش انذارهای خداوندی (یس، آیه 11) عزت انسان در دنیا و آخرت (ابراهیم، آیه 1 و سبا، آیه 6) رهایی از گمراهی (مائده، آیات 104 و 105) و در یک کلمه سعادت و رستگاری (اعراف، آیه 157) می‌شود.
خداوند از مهم‌ترین موانع اطاعت آدمی از قرآن و آموزه‌های وحیانی آن را جهل و بی‌خردی در کنار وسوسه‌های شیطانی (بقره، آیات 168 و 170 و نیز لقمان، آیات 21 و23) و تقلید کورکورانه از نیاکان و سنت‌ها و آیین‌ها و افکار آنان(همان ) می‌داند.
بنابراین باید به این نکته توجه داشت که عقل به طور طبیعی و فطری گرایش به کمال دارد و با نگاه به آموزه‌های وحیانی به دور از تعصب و تقلید و وسوسه‌های شیطانی، در می‌یابد که این کمال را می‌توان از طریق عمل و اطاعت از آموزه‌های قرآن به دست آورد.
اما با این همه، گروهی از مردم تحت تاثیر وسوسه‌های ابلیسی و تعصبات و تقلید کورکورانه از دیگران به ویژه نیاکان، از اطاعت قرآن سر باز می‌زنند و راه کفر و سقوط را در پیش می‌گیرند.
عوامل اعراض از قرآن و آثار آن
مهم‌ترین عوامل اعراض، افزون بر آنچه گفته شد می‌تواند اموری چون جهل اکثریت مردم به حق و عدم بهره‌مندی از خرد در کنار تقلید از نیاکان باشد(انبیاء، آیه 24) بسیاری از مردم با آنکه از عقل بهره مندند ولی آن را به کار نمی‌گیرند و خردورزی نمی‌کنند. این‌گونه است که عقلشان بی‌فایده باقی می‌ماند و رشد و بالندگی نمی‌یابد. عقل سلیم و قلب سالم، اگر به کار گرفته شود به طور طبیعی به حقایق دسترسی می‌یابد و به آن گرایش و تمایل می‌یابد. اما عدم تدبر و اندیشه در هستی و حقایق آن از سوی بیشتر مردم موجب می‌شود که همچنان پیرو هواهای نفسانی و وسوسه‌های شیطانی باشند و از قرآن و آموزه‌های رهایی بخش آن بهره‌مند نشوند.
خداوند در آیات 64 تا 68 سوره مومنون با اشاره به اشراف صدراسلام و علل واگرایی آنان از قرآن، به عدم تدبرشان اشاره می‌کند و نیندیشیدن آنان را مهم‌ترین عامل این واگرایی بر می‌شمارد.
انسانی که پیروی از هواهای نفسانی را اصالت می‌بخشد و تمام همت و تلاش خویش را مصروف پاسخگویی به نیازهای زودگذر جسم و نفس اماره خود می‌کند، فرصت رشد و بالندگی را از خود می‌گیرد و این‌گونه است که در یک فرآیندی ابزارهای شناختی و قوه ادراکی و معرفتی را که حق را از باطل باز می‌شناسد، از دست می‌دهد و ناتوان از شناخت و تشخیص حق از باطل، به سوی باطل گرایش می‌یابد؛ زیرا باطل به مذاق آدمی بیشتر خوش می‌آید تا حق که نیازمند گاه ایثار و خودگذشتگی و مبارزه با هواها و خواسته‌های نفسانی می‌باشد.(کهف آیه 57)
برخی از افراد که در ظاهر به نظر می‌رسد سالم و حتی در مسیر اسلام و ایمان هستند، به سبب فسق و فجور گرفتار انسداد مجاری شناختی و معرفتی می‌شوند و در یک فرآیندی سلامت عقل و قلب و فطرت خویش را از دست می‌دهند و دل‌هایشان چرکین و تیره و زنگار گرفته شده و حتی مهمور می‌شود و دیگر نمی‌توانند حقیقت را از باطل باز شناسند و در مسیر حق گام بر دارند؛ زیرا عادت به فسق و فجور، آنان را از مسیر حق و عدالت باز می‌دارد که بازتاب طبیعی آن اعراض از قرآن خواهد بود.(مائده، آیه 81)
گروهی دیگر به گونه‌ای دیگر در انحراف می‌افتند و از قرآن و آموزه‌های رهایی بخش آن اعراض می‌کنند. از جمله مومنان به ادیان و شرایع دیگر است که به دین خویش فریفته شده و بی‌تحقیق و بررسی در آن، به سبب خودشیفتگی به شریعت خود، حاضر نیستند که پس از آشنایی و شناخت حقایق آموزه‌های قرآنی پایبند آن شده و اعتقاد به آموزه‌های قرآنی و اطاعت از آن را بپذیرند. خداوند در آیات 23 و 24 سوره آل‌عمران این فریفته شدن عده‌ای از اهل کتاب به دین خویش را بیان می‌کند که مهم‌ترین عامل دراعراض آنان از قرآن و اطاعت از آن است.
با نگاهی به کسانی که خداوند از آنان به عنوان اعراض‌کنندگان قرآن یاد می‌کند می‌توان برخی از عوامل دیگر رانیز شناسایی و معرفی کرد که موجب اعراض شخص و یا جامعه از قرآن و آموزه‌های آن می‌شود.
از جمله عوامل اعراض می‌توان از اشرافی‌گری (مومنون، آیات 64 و66) قرار گرفتن در جرگه اهل کتاب‌های آسمانی (آل عمران، آیه 23) و باطل‌گرایان مستکبر(لقمان، آیات 6 و 7 ) و کافران مجادله‌گر بی‌برهان و دلیل (کهف، آیات 56 و57 و شعراء آیات 5 و 6) شرک و بت‌پرستی و پذیرش نگرش نیاکان (کهف،آیات 4 و 6 و 57) و نفاق و دورویی در زندگی (نساء، آیه 61) یاد کرد.
نتیجه اعراض از قرآن قرار گرفتن در زمره ظالم‌ترین مردمان (انعام، آیات 155 و 157 و کهف آیه، 57 و طه، آیات 99 تا 111)، کوری در قیامت (طه، آیه 124)، محرومیت از امدادهای الهی(مومنون، آیات 65 و66)، محرومیت ابدی از هدایت‌های الهی (کهف، آیه 57) قرار گرفتن در گرفتاری و زندگی سخت و ناگوار(طه، آیه 124) می‌باشد.
به هر حال، عقل سلیم در کنار دعوت الهی، از همگان می‌خواهد تا به جای پیروی از هواهای نفسانی و وسوسه‌های شیطانی به قرآن و آموزه‌های آن عمل کنند تا رستگار شوند.
