ایـام‌الله موسم عنایات خاص و امدادهای غیبی

هر چند به ظاهر همه زمان‌ها یکسان است و هیچ تفاوتی از حیث ارزشی با هم ندارد؛ اما حوادث و رخدادها به برخی از زمان‌ها، ارزشی دیگر می‌بخشد.

در قرآن برخی از روزها به سبب ویژگی‌های خاص به عنوان «ایام الله» شناخته می‌شود و مومنان باید از باب یادآوری و تذکر نسبت به آن نعمت‌های خاص که در آن روز به آنها داده شده، آن را یاد‌آوری کرده و با تعظیم و تکریم نسبت به آن روز، در حقیقت شاکر نعمت‌های خاص الهی باشند.

نویسنده در این مطلب دیدگاه قرآن درباره ایام الله، ابعاد ارزشی آن و آثار بزرگداشت و تذکر نسبت به آن را تبیین کرده است.

همه زمان‌ها یکسان است؛ اما رخدادهایی مهم موجب می‌شود تا زمانی ارزشمند شود و از دیگر زمان‌ها و ایام و روزها بازشناخته و متمایز گردد؛ البته این، اختصاص به زمان ندارد، بلکه برخی از مکان‌ها نیز به سبب اموری ارزشمند می‌شود؛ از همین رو روز فتح و پیروزی یا مسجد با دیگر زمان‌ها و مکان‌ها فرق می‌کند.

اگر گفته می‌شود که زمانی یا مکانی با دیگر زمان‌ها و مکان‌ها فرق نمی‌کند؛ ولی باید توجه داشت که وجود برخی امور موجب می‌شود تا فرقی ایجاد شود؛ چنان‌که ارزش یک شهر یا یک منبر به اعتبار حلول و سکونت پیامبر(ص) در آن یا بر آن، موجب ارزشمندی آن شهر و منبر می‌شود تا جایی که خدا در آیات 1 و 2 سوره بلد به شهر مکه سوگند می‌خورد و می‌فرماید: قسم به این شهر مقدّس كه تو در آن جاى دارى؛ اما وقتی همین پیامبر(ص) از آنجا به مدینه مهاجرت می‌کند؛ دیگر مکه آن‌جایگاه سابق خود را نخواهد داشت، بلکه این شهر مدینه است که ارزشمند می‌شود؛ زیرا ارزش مکان به مَکین است.

به هر حال، برخی از روزها به سبب رخدادهایی مهم از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌شود. در قرآن از این روزهای خاص به عنوان «ایام الله» تعبیر شده است؛ با اینکه از نظر آموزه‌های قرآن، همه روزها ایام الله است؛ چرا که خدا خالق ایام است و همه چیز منسوب به خداست، اما این روزهای خاص به سبب همان حوادث و رخدادهای خاص موجب می‌شود تا شرافتی ویژه بیابد؛ چون این روزها، تجلیگاه ظهور اسماء الله به شکل خاص است؛ زیرا در این ایام خاص، عنایت ویژه‌ای از سوی خدا به مومنان می‌شود و آنان از برکات و رحمت رحیمی خاصی بهره‌مند می‌شوند. این‌گونه است که خدا آن ایام را با انتساب به خویش به شکل ویژه، تعظیم و تکریم کرده و شرافت می‌بخشد و آنها را ایام الله می‌نامد. پس می‌توان گفت که این اضافه از باب «اضافه تشریفی» است؛ چنان‌که خدا در جایی دیگر با انتساب برخی از امور به خویش آن را شرافت می‌بخشد؛ از جمله با تعابیری چون عبادی یا روحی.

توضیح آنکه از نظر آموزه‌های قرآنی، همه موجودات دارای روح، از روح الله نشأت گرفته و منتسب به خدا هستند، اما خدا انسان را به سبب ویژگی خاص، با تعبیر «روحی»(ص، آیه 72) شرافت می‌بخشد تا عظمت و کرامت روح انسانی را نسبت به ارواح دیگر مخلوقات مورد تاکید قرار دهد. همچنین همه روزها مخلوق الهی است؛ اما برخی از روزها به سبب ظهور اسماء الله به شکل خاص، به عنوان «ایام الله» معرفی شده است.

با نگاهی به آموزه‌های قرآن دانسته می‌شود که شرافت و ارزش برخی از ایام به سبب تجلی و ظهور عنایت خاص است. به عنوان نمونه روزهایی که در آن امدادهای غیبی الهی نصیب مومنان می‌شود، به عنوان ایام الله معرفی شده است. خدا در قرآن در تعلیل و تبیین ایام الله بودن، مصادیقی را بیان می‌کند که شامل «اخراج قوم از ظلمات به سوی نور»(ابراهیم، آیه 5) و نجات آنان از عذاب فرعونیان(ابراهیم، آیه 6) می‌شود. در حقیقت، از نظر قرآن، روزهایی که مردمی به عنایت خاص الهی از ظلمات و عذاب‌ها رهایی می‌یابند و به نور و نجات می‌رسند، از مصادیق ایام الله است.به سخن دیگر، روزهایی که مردمی از امدادهای خاص غیبی الهی بهره مند می‌شوند و رحمت خاص رحیمی در همین دنیا آنان را در بر می‌گیرد و به فتوحات مادی و معنوی می‌رسند، از ایام الله دانسته می‌شود.

بزرگداشت ایام الله از مصادیق ذکر نعمت و شکر آن

«ذکر» و «شکر» دو تکلیف و واجب مهم بلکه اهم دینی است که انسان‌ها باید به عنوان بندگان خدا آن را به جا آورند؛ چرا که ذکر نعمت انسان را به ذکر الله سوق می‌دهد و کسی که ذاکر نعمت است، ذاکر خدایی نیز هست که آن نعمت را به او بخشیده است. شکی نیست که ذکر الله به شکل دائم انسان را به آرامش و اطمینان قلبی می‌رساند؛ چنان‌که جهت و هدفمندی خلقت و نیز فلسفه زندگی انسان را نیز مشخص می‌کند؛ زیرا کسی که ذاکر نعمت و ذاکر خدا به عنوان ولی نعمت است، می‌داند که خدا فلسفه و برنامه‌ای برای هستی از جمله انسان دارد که باید آن را بشناسد و در آن مسیر به عنوان صراط مستقیم عبودیت حرکت کند. بنابراین، ذاکر هرگز خدا را فراموش نکرده و راهش را گم نمی‌کند؛ همچنین دچار غفلت یا نسیان نمی‌شود؛ بلکه مقصد و مقصود همواره در برابرش است.

پس وقتی خدا می‌فرماید: و ذکّرهم بایام الله؛ ‌ای موسی ایام الله را به یادشان آور! (ابراهیم، آیه 5) خدا می‌خواهد به این نکته توجه دهد که تذکر نسبت به ایام الله واجب است؛ زیرا وقتی آنان متذکر به ایام الله شوند، در حقیقت متذکر به نعمت‌های خاصی می‌شوند که خدا به آنان داده که از جمله مهم‌ترین آنها «اخراج از ظلمات به سوی نور»(همان) است.

پس مومنان باید متذکر به ایام الله شوند؛ زیرا در آن ایام الله است که خدا عنایت خاص وامدادی خویش را به آنان داشته و شرایط زیستی آنان را در دنیا تغییر داده تا آسان‌تر در مسیر هدایت و رشد قرار گیرند.

تذکر نسبت به ایام الله از سوی مومنان، تذکر نسبت به نعمت‌های خاص الهی و عنایات اوست که خدا هرگز مومنان را در شرایط سخت رها نمی‌کند بلکه وقتی مومنان با صبر و شکیبایی به نصرت دین بپردازند، خدا آنان را مورد توجه و عنایت قرار داده و پیروزی را نصیب آنان می‌کند؛ چنان‌که خدا فرموده است: ان تنصروا الله ینصرکم.(محمد، آیه 7)

به سخن دیگر، از نظر قرآن، کسی که در دینداری صبر و استقامت می‌ورزد و در شرایط سخت و جانکاه به عنوان «صبار»‌، بسیار شکیبایی از خود نشان می‌دهد، چنین شخصی مستحق عنایت الهی و نصرت خدا و امدادهای غیبی است. از همین رو خدا در همین آیه 5 سوره ابراهیم در تعلیل چرایی لزوم بزرگداشت ایام الله و یادآوری آن می‌فرماید: ان فی ذلک لآیات لکّل صبار شکور؛ در این، نشانه‌هایی است برای هر صبر‌کننده شکرگزار!

از نظر قرآن، خدا نعمت‌هایی به مومنان داده که شامل رهایی از ظلمات و بهره مندی از نور الهی، رهایی از عذاب‌های زشت دشمنان و شکنجه‌های آنان، رهایی از ذبح کودکان، رهایی از بی‌حیایی و استثمار جنسی زنان و رهایی از حکومت طاغوتی است. در حقیقت عنایت الهی به مومنان و امداد غیبی تا جایی که دشمنان غرق و مومنان رها شوند و به حکومت و حاکمیت مستقل برسند وخود زمام امور را در دست بگیرند و ولایت الهی برآنان حاکمیت یابد، همه اینها نعمت‌های بزرگی است که انسان باید شاکر آن باشد.

پس آن زمانی که خدا ایشان را این‌گونه مورد عنایت خاص قرار داده و نعمت‌های خاص بخشید، به عنوان زمانی ارزشمند باید مورد تذکر قرار گیرد تا هرگز فراموش نشود که خدا چگونه آنان را از ذلت به عزت و از ظلمات به نور آورد. تذکر ایام الله در حقیقت تذکر نعمت‌های خاص الهی و شکر نعمت است.

این تذکر موجب می‌شود تا نه تنها در دام فریب شیطان نیفتند و شرایط پیشین را فراموش نکنند و از خدا غفلت نورزند، بلکه بدانند که خدا با کسانی است که «صبار شکور»(بسیار شکیبا و بسیار شکرگزار) هستند.

از آموزه‌های قرآن به دست می‌آید، تذکر ایام الله به عنوان یک واجب دینی و تکلیف الهی بر اولیای الهی و مومنان، همان طوری که بیانگر شکر نعمت است، فراتر از آن بیانگر شکری است که موجب سعه وجودی و شرح صدر انسان می‌شود.

بزرگ‌ترین نعمت الهی که به انسان داده شده، همین آموزه‌های وحیانی کتب آسمانی است؛ زیرا این نوری خاص است که در اختیار انسان از طریق پیامبران قرار گرفته است. نوری از حقیقت که انسان را از ظلمات گوناگون جهل و غفلت و نسیان و ضلالت و شقاوت و مانند آنها بیرون می‌آورد و به سوی نور هدایت و رشد و سعادت می‌رساند. از همین‌رو در آیات نخست سوره ابراهیم به نزول کتاب الهی قرآن به سوی پیامبر (ص) اشاره می‌کند؛ زیرا این نور الهی که در اختیار پیامبر(ص) است به آن حضرت این امکان را می‌دهد تا مردمان را به اذن پروردگارشان از ظلمات به سوی نور و به سوی صراط عزیز حمید رهنمون شود. پس این نور در اختیار پیامبر(ص) ابزاری است تا مردم از ذلت به عزت پسندیده‌ای برسند که محمود همگان است؛ از همین رو از آن به صراط العزیز الحمید تعبیر می‌کند.(ابراهیم، آیه 1)

البته خدا بیان می‌کند که هر پیامبری در زمان خودش از چنین نوری خاص برخوردار بود تا آنان را از ظلمات به سوی نور ببرد؛ چنان‌که حضرت موسی(ع) نیز در زمان خودش این‌گونه کرد.(ابراهیم، آیات 4 و 5)شرط مهم بهره‌مندی از امدادهای خاص الهی که در «ایام الله» نصیب مومنان می‌شود، «صبار شکور» بودن است.(ابراهیم، آیه 5) وقتی این دو شرط فراهم شد، عنایت خاص الهی نازل و بهره‌مندی تکمیل می‌شود. آن روز بهره‌مندی، همان روز «یوم الله» است. هر چه این روزهای الهی بیشتر باشد، بهره‌مندی‌ها نیز بیشتر خواهد شد و این‌گونه ممکن است برای یک مردمی بارها ایام الله تکرار شود.

از نظر آموزه‌های قرآن، مومنان که در «بلاء عظیم» الهی مورد آزمون قرارمی گیرند، باید به این نکته توجه داشته باشند که این ابتلائات برای اهداف و فلسفه‌های خاص است که در آیات قرآن تبیین شده است.(ابراهیم، آیه 6)

تذکر به ایام الله و شکر نعمت عملی نسبت به آن، نه تنها موجب افزایش تعدد و تنوع نعمت می‌شود، بلکه تاثیرات شگرفی در ذات انسان نیز می‌گذارد. در حقیقت تاثیرات ظاهر به باطن نفوذ می‌یابد و آنجا را نیز تحت تاثیر مستقیم خویش قرار می‌دهد. از همین رو قرآن می‌فرماید: اگر سپاسگزاری کنید قطعا بر شما زیاد می‌کنیم و اگر کفران کنید براستی که عذابم بسیار شدید است.(ابراهیم، آیه 7)

سنت الهی این است که انسان اگر شکر کند، نه تنها نعمت‌های موجود حفظ و صیانت می‌شود بلکه افزایش می‌یابد، حتی موجب سعه وجودی انسان می‌شود؛ زیرا این زیادت در بیرون ذات نیست، بلکه در درون ذات است؛ از این رو خدا می‌فرماید: با شکر نعمت بر خودتان می‌افزاییم و زیادت می‌کنیم.

همان طوری که اخراج از ظلمات به سوی نور به اذن پروردگار است، همچنین اذن پروردگار این است که هر گونه شکرگزاری درست نعمت موجب زیادت در وجود و سعه آن می‌شود.

پس امت صبار شکور نه تنها از نعمت‌های خاص الهی چون امدادهای غیبی و پیروزی برخوردار می‌شود، بلکه خدا در آنها تصرفاتی می‌کند که موجب افزایش ظرفیت وسعت وجودی‌شان می‌شود. پس اگر ظرف وجودشان در آغاز‌، مقدر مشخصی داشت، با این صبار و شکور بودن در شرایطی قرار می‌گیرد که خدا بر ظرفیت و سعه وجودی آنها می‌افزاید.

باید توجه داشت که اخراج از ظلمات به سوی نور، پیش از آنکه در ظاهر و ملک اتفاق افتد در باطن و ملکوت اتفاق می‌افتد و مومن در مقام صبار شکور، از نورانیتی خاص بهره‌مند می‌شود که او را در جایگاه رفیع انسانی قرار می‌دهد. این‌گونه است که پاداش صبر و شکر خویش را در قالب نصرت ظاهری نیز به دست می‌آورد.

ایام الله همچون بعثت پیامبری، پیروزی در جهادی، موفقیت در ابتلایی، شکست دشمنی یا بهره مندی از نعمتی خاص در قالب امدادهای غیبی الهی، سنتی از سنت‌های الهی است.

بنابراین، اختصاص به قومی ندارد، بلکه هر امت مومنی اگر صبار شکور باشد و در راه حق استقامت ورزد و امیدش به خدا باشد، از نعمت‌های خاص الهی برخوردار می‌شود.

به عبارت دیگر، ایام الله خاص امت یهود نبود و تنها حضرت موسی(ع) مامور به تذکر نسبت به ایام الله نیست؛ بلکه این سنتی الهی است که در همه امت‌ها ساری و جاری است و همه پیامبران و اولیای الهی باید امت خویش را بدان تذکر دهند و از آنان بخواهند تا ایام الله را گرامی دارند و نسبت به آن تعظیم و تکریم کنند و آن را از یاد نبرند.

خدا در قرآن می‌فرماید:‌ای پیامبر به مومنان بگو کسانی را بیامرزند که به ایام الله امید ندارند، تا خدا مردمی را که به خاطر گناهانی که همواره مرتکب می‌شوند، کیفر دهد.(جاثیه، آیه 14)

در این آیه از مردمی سخن به میان آمده که امیدی به «ایام الله» ندارند؛ یعنی بر این باورند که ایام الله نیست و خدا عنایتی خاص به مومنان نمی‌کند؛ در حالی که سنت الهی براین است که برای همه امت ایام الله باشد به شرطی که شرایطی چون صبار شکور را داشته باشند؛ زیرا وعده الهی بر این است که مومنان را نجات دهد و با امدادهای غیبی آنان را پیروز کند. این حقی است که برای چنین مردمی در سنت الهی قرار داده شده و خدا به آن عمل می‌کند. پس مومنان باید همواره امیدوار به ایام الله و تحقق سنت‌های الهی باشند و هرگز نومید نشوند.(یونس، آیه 103)

بنابراین ایام الله یک حقیقت است که در طول تاریخ امت‌ها بر اساس سنت الهی تکرار می‌شود و تذکر نسبت به آن نه تنها نشانه شکرگزاری است، بلکه عاملی برای امیدواری است؛ زیرا وقتی مومنان با تذکرنسبت به این ایام الله از امداهای غیبی و عنایات خاص الهی نسبت به مومنان صبار شکور آگاه می‌شوند، خودشان نیز صبار شکور می‌شوند که موجب عنایت خاص الهی نسبت به آنان شده و موجبات سعه وجودی شان می‌شود و آنان را برای استقامت در برابر دشمنان آماده می‌کند و نسبت به آینده ترسی نخواهند داشت؛ زیرا می‌دانند که آینده از آن آنان است که صبار شکور بر ایمان خویش استقامت می‌ورزند.