نوجواني زمان بروز خلاقيت در انسان است. دراين دوره كودك از دوره بازي بيرون آمده و ديگر نمي توان وي را به هرچيزي سرگرم كرد. تغيير در بخش هاي بدني و رواني انسان دراين دوره او را نسبت به بسياري از امور حساس مي كند و واكنش هاي عاطفي و احساسي او را برمي انگيزد؛ چرا كه در دوره اي قرار دارد كه عقل در وي هنوز نضج نيافته ولي عاطفه و احساسات در او اوج گرفته است. واكنش ها و رفتارهاي عصبي و پرخاش جويانه او، ريشه در همين شدت و حدت يافتن احساسات دارد.
شكل گيري شخصيت انسان در دوره نوجواني
توجه به كودك در سنين نوجواني بسيار مهم تر از هر دوره اي است. بي گمان دوره نوجواني را مي توان دوره انقلاب ها و گذار دانست. انسان از سادگي كودكي بيرون آمده و توانايي هاي جسمي و بدني او به شدت افزايش يافته و فعل و انفعالات دروني رشد ناگهاني كرده است. اگر دوره نوجواني به خوبي مديريت و مهار شود، در جواني كه عقل، بروز و ظهور مي يابد، عقل و عاطفه، انسان را به كمالي مي رساند كه مي توان از آن به اوج انسانيت تعبير كرد. سركوب عواطف در نوجواني و برخورد نادرست با احساسات اين دوره، مي تواند انسان را در دوره نوجواني، انساني خشك و بي روح و عاطفه كند و يا او را به سوي رفتارهاي عاطفي شديد در دوره بزرگسالي هدايت نمايد.
براين اساس، در روايات هر آن اندازه بر رهاكردن كودكان به حال خود براي بازي و سرگرمي در كودكي تأكيدشده در دوره نوجواني بر مواظبت و مديريت احساسات و عواطف او تأكيد شده است. در برخي از روايات از مربيان و اولياي كودكان خواسته شده تا در دوره نوجواني او را وزير(وزير به معني معاون و كمك كار) خويش قرار دهند؛ يعني در هركاري او را به كار گرفته و همانند وزير خويش به او اعتماد كرده و اينگونه اعتماد به نفس او را افزايش دهند تا زمينه استقلال در وي فراهم آيد. وزارت نوجوان به اين معناست كه او را نمي بايست به حال خويش رها كرد و همانند دوره كودكي با او روبه رو شد؛ چرا كه اينگونه رهاكردن و سرگرم شدن موجب مي شود تا نتواند مسير درست رشد را بپيمايد. بنابراين بايد به نوجوان كارهايي را محول كرد تا زير نظر مستقيم مربي كار كند و زمينه استقلال عمل را به دست آورد.
خداوند در آيه 6 سوره نساء بر اين روش تأكيد مي كند تا شخصيت كودك در گذر از آزمون و خطا به كمال برسد و آشنا و مأنوس با كار شود و اجازه يابد تا پس از مأنوس شدن با كار خود، مستقلا به كاري ادامه دهد.
وظايف اولياء در دوره نوجواني
چهار وظيفه اصلي دراين دوره بر اولياء و مربيان نوجوانان ازسوي اسلام گذاشته شده است كه عبارتنداز: بدعائهم الي طاعه الله؛ و تعليمهم الفرائض، و نهيهم عن القبايح، وحنهم علي افعال الخير؛ دعوت به اطاعت خدا، آموزش واجبات، نهي از منكرات و تشويق بر كارهاي خير و نيك. (بحارالانوار ج17، ص68)
دراين روايت به خوبي شرايط و نيازهاي كودكان معرفي و راه هاي درمان نيز تعيين و مشخص شده است. يكي از مشكلات دوره نوجواني كه در اين روايت بيان شده، گرايش نوجوانان به زشتي ها و بدي هاست؛ زيرا شرايط به گونه اي است كه غرايز در او رشد كرده و از نظر جسمي و جنسي، آمادگي دارد تا كارهاي زشتي را انجام دهد. هجوم احساسات و عواطف در اين دوره به گونه اي است كه عقل از رشد، عقب افتاده است و درجايگاهي نيست كه بتواند فشارهاي مضاعف جسمي را تحمل و مديريت كند. از اين رو عقل دروني، آن گونه قوي و بيدار نيست تا او را هدايت كند و قدرت تشخيص حق از باطل و خوب و بد متأثر از رشد قواي جسمي از وي سلب شده است. اين جاست كه عقل بيروني يعني اولياء و مربيان نوجوان مي بايست به عقل دروني او عمل كنند و او را به سوي خير و بازداشتن از كار بد و زشت تشويق و ترغيب نمايند.
باتوجه به افزايش ابزارهايي كه عواطف و احساسات كودك را به بازي مي گيرد و عشق و علاقه نوجوان در اين دوره به يادگيري و شور آزمون گرايي موجب مي شود تا تن به خطر بسپارد و هرچيزي را بيازمايد. همين حالت دروني و رواني كودك است كه مورد سوءاستفاده قرارمي گيرد و به سادگي در دام رسانه هاي مخرب و دشمنان انسانيت و گرگان انسان نما مي افتد.
شرايط امروزي دنيا، درصد رفتارهاي پرخطر را در نوجوانان افزايش داده است. آسان شدن ارتباط در هر شكل و شيوه اي، به نوجوان اين امكان را مي بخشد تا هرگونه كه خواست عمل كند و نسبت به هر چيزي اطلاعات كافي داشته باشد. تلفن همراه با ابزارهاي ارسال تصاوير و اينترنت و دام هاي بزرگ در جهان مجازي و وبگردي افزون بر اين كه نوجوانان را از حضور در جمع واقعي و دنياي حقيقي بازمي دارد و گوشه گير مي كند و به جهان مجازي و خلوت مي كشاند، به همان اندازه او را در خطر انحراف قرار مي دهد.
پيامبرگرامي درباره دوره هاي رشد كودكان مي فرمايد: «فرزند تو هفت سال آقا، هفت سال بنده و هفت سال وزير است. اگر تا سن بيست و يك سالگي، خوي و خصلت هايش را پسنديدي كه خوب وگرنه او را به حال خويش رها كن، زيرا تو در پيشگاه خداوند معذوري. (محمدبن حسن الحر العاملي، وسايل الشيعه، مؤسسه آل بيت، ص1993)»
اين كه در روايات واردشده كه كودك را در نوجواني وزير خود قرار دهيد، به اين معناست كه او را همواره در كنار خود نگه داريد و با به كارگيري او دركارهاي خود، افزون براين كه به او آموزش زندگي مي دهيد، اجازه ندهيد تا ديگران از خلوت و قدرت احساسات و عواطف انساني او سوءاستفاده كرده و او را به مسيرهاي ناكجاآبادي سوق دهند كه آخرش جز تباهي نيست.
اگر با نوجوانان با معيارهاي پيامبري(ص) برخورد كنيم، هرگز آنان به گمراهي نخواهند افتاد مگر اين كه مشكل از جايي ديگر باشد كه بيرون از اراده و اختيار مربيان و اولياي آنهاست.
