ویژگی های بندگان صالح خدا

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر قرآن، کلمه ایمان با عمل صالح بالا می رود و انسان را به کمالات می رساند؛ بنابراین، نمی توان نقش اساسی عمل صالح در کنار ایمان را در تحقق بندگی و عبودیت نادیده گرفت. صالحان کسانی هستند که در چارچوب عبودیت و صراط مستقیم هدایت تکوینی و تشریعی گام برداشته و در دنیا و آخرت به همین اسم خوانده می شوند. آنان ویژگی هایی دارند که در آموزه های قرآنی به آن توجه و عنایت شده است.

بی گمان شناخت این ویژگی ها بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، از آن جایی بسیار مهم و اساسی است که حکومت آخرالزمانی وعده الهی در کتب آسمانی است. شناخت این ویژگی ها و صالحان می تواند به ما کمک کند تا خود نیز جزیی از اعضا و افراد حکومت آخرالزمانی باشیم و در دنیا و آخرت به نام صالحان شناخته و بدین اسم با مسمّی مفتخر گردیم.

تقسیم قرآنی انسان به صالحان و غیر صالحان

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، انسان ها را می توان به دو دسته اصلی صالحان و غیر صالحان تقسیم کرد: و قطعناهم فی الارض منهم الصالحون و منهم دون ذلک؛ و آنان را در زمین به امت ها تقطیع کردیم. برخی از آنان صالحان و برخی دیگر غیر صالح هستند.(اعراف، آیه 168)

خدا از زبان جنیان نیز به این دسته بندی اشاره دارد و می فرماید: و انا منا الصالحون و منا دون ذلک کنا طرائق قددا؛ و این که از ما برخی صالحان و برخی دیگر غیر صالحان هستند و ما بر طریقه های گوناگونی هستیم.(جن، آیه 11)

بنابراین، از نظر قرآن، همان گونه که انسان ها به سبب اعتقادی به مومن و کافر تقسیم می شوند، هم چنین بر اساس رفتارها به دو دسته اصلی صالحان و غیر صالحان تقسیم می شود؛ زیرا از نظر قرآن، ایمان و عمل صالح(عنکبوت، آیه 9) دو بالی است که انسان را صعود می بخشد و رفعت می دهد تا جایی که به سبب تقرب به خدا، در مقام خلافت الهی قرار می گیرند. از همین روست که خدا در آیات قرآنی به اشکال گوناگون به عمل صالح اشاره و توجه داده است. خدا در باره نقش اساسی ایمان و عمل صالح می فرماید: الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه؛ کلمه طیب از ایمان و حقایق پاک به سوی  او بالا می رود و عمل صالح آن را رفعت می بخشد و بالا می برد.(فاطر، آیه 10)

در حقیقت این عمل صالح است که به عنوان ابزار بالابر عمل می کند و حقیقت ایمان را به سمت بالا می برد و ارزش آن را ظهور و بروز خارجی می بخشد.

البته باید توجه داشت که از نظر قرآن، عمل صالح زمانی تاثیر می گذارد و آثار حقیقی آن در شخص بروز و ظهور می کند که شخص در رفتارهایش به جایی برسد که صفت «صلح» در او به ملکه و مقوم ذات تبدیل شده و به عنوان اسمی صالح شناخته شود.

جایگاه والای صالحان در نظام هستی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، صالحانی که صفت صلح را به ملکه و مقوم ذات خویش تبدیل کرده اند، انسان هایی بسیار والایی هستند که در نظام ارزشی اسلام و قرآن در جایگاه بسیار بلندی قرار می گیرند که از مهم ترین آنها می توان به «ولایت» الهی آنان اشاره کرد؛ زیرا از نظر قرآن، ولایت تنها برای خدا است(شوری، آیات 9 و 28؛ یوسف، آیه 101؛ ) و دیگران تنها زمانی می توانند در جایگاه ولایت قرار گیرند که به تفضل خاص الهی، مظهر ولایت الهی باشند؛ وگرنه هر کسی که مظهر ولایت الهی نباشد، ولایت او چیزی جز ولایت باطل و طاغوتی و شیطانی نخواهد بود. از همین روست که ولایت والدین بر فرزندان یا ولایت شوهر بر همسر یا ولایت متقابل مومنان مورد تایید قرار می گیرد؛ زیرا خاستگاه ولایت این موارد و مشابه آنها، همان ولایت الهی است.

از نظر قرآن، پیامبران به تفضل و گزینش خاص الهی در مقام پیامبری قرار گرفته و در قیامت نیز به عنوان صالحین در جایگاه بلند و والایی قرار گرفتند که از جمله آنها حضرت ابراهیم(ع) است.(بقره، آیه 130)

البته پیامبران مصداق روشن صالحان هستند؛ از همین روست که خدا پیامبران را به این صفت و اسم ستوده و از مردمان می خواهد تا برای رسیدن به مقام صالحان از پیامبران به عنوان  صالحان پیروی کنند.(آل عمران، آیات 39 و 46؛ انعام، آیه 85)

از نظر قرآن، ولایت الهی نسبت به صالحان اعمال می شود و خدا به شکل خاص آنان را تحت ولایت خویش قرار می دهد؛ خدا می فرماید: ان ولیی الله الذی نزل الکتاب و هو یتولی الصالحین؛ یقینا ولی من خدایی است که قرآن را نازل کرده و او هماره صالحان را تحت ولایت خویش قرار می دهد.(اعراف، آیه 196)

از نظر قرآن، ولایت الهی خاص برای مظاهری است که به عنوان صالحان مورد تایید خدا قرار گرفته اند؛ چنان که درباره ولایت صالحان در آخر زمان می فرماید: و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون؛ همانا ما پس از تورات در زبور نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به میراث می برند.(انبیاء، آیه 105)

خدا این وعده را به بندگان و ملتی داده است که قوام ایشان بر عبادت است و این مژده ای بزرگ برای آنان است تا بدین امیدوار باشند که هرگز حکومت غیر صالحان جهانی و جاودانه در زمین نخواهد بود.(انبیاء، آیه 106)

ویژگی هایی صالحان از نظر قرآن

در آیات قرآنی ویژگی هایی برای صالحان بیان شده که از جمله آنها عبارتند از:

1. تسلیم در برابر رب العالمین: خدا در بیان آن که حضرت ابراهیم(ع) به عنوان صالحان در آخرت قرار گرفته به این نکته توجه می دهد که ایشان دربرابر خدایش تسلیم محض بود و می گفت: اسلمت لرب العالمین.(بقره، آیات 13 و 131) او هم چنین دیگران را به این تسلیم دعوت می کرد.(همان، آیه 132)
2. امت قائمه: صالحان امتی قائم هستند و اهل قعود نیستند.(آل عمران، آیات 113 و 114) اصولا قیام و استقامت بر اساس هدایت تکوینی و تشریعی از مهم ترین ویژگی های صالحان است؛ زیرا آنان جز به حق قیام نمی کنند و هماره در ایمان به خدا و عمل صالح استقامت می ورزند و از آن عقب نشینی نمی کنند و اهل قعود نیستند.
3. تهجد و نماز شب: از دیگر ویژگی های صالحان ، تهجد شبانه و اقامه نماز شب است(همان)؛ زیرا این امور عامل مهم تقرب به خدا و کسب معارف سنگین است؛ زیرا روز برای کسب و کار، و شب برای تقرب و کسب معنویت و تحقق وحدت و رهایی از تکثرات روزانه است.
4. سجده شبانه: بی گمان سجده نزدیک ترین حالت انسان به خدا است؛ یعنی اگر نماز عامل تقرب است، در میان اعمال نماز، سجده حالتی است که قرب انسان به خدا بیش از حالات دیگر است. از نظر قرآن، صالحان اهل سجده شبانه هستند که به آنان تقرب خاصی به خدا می بخشد.(همان)
5. تلاوت آیات الهی: تلاوت آیات الهی که سخن خدا با خلق است، موجب می شود تا انسان به خدا نزدیک تر شود. در این میان تلاوت آیات الهی از جمله قرآن در تهجد شبانه به ویژه در نماز مهم ترین عامل تقرب انسان به خدا خواهد بود که صالحان به این ویژگی و صفت مفتخر هستند.(همان)
6. ایمان به خدا: از نظر قرآن، ایمان به معنای اعتقاد به یکتایی و یگانگی خدا و بندگی برای او، از مهم ترین عوامل تاثیرگذار برای تحقق ویژگی اسمی صالحان است.(همان) بنابراین، اگر کسی بخواهد صالح باشد، باید مومن باشد؛ این بدان معناست که نمی توان صالحانی را کافر یافت؛ زیرا اگر چه آنان اعمالی صالح و نیکی را انجام می دهند، ولی این اعمال صالح آنان را به مقام اسمی صالحان نمی رسد؛ زیرا بدون ایمان این حقیقت در شخص ظهور نمی کند که جزو صالحان باشد.(همان)
7. ایمان به آخرت: غیر از ایمان به خدا، آن چه به عمل صالح جهت می بخشد، ایمان به آخرت است؛ زیرا چنین شخصی کارها را کسب امور دنیوی و عاجله نمی کند، بلکه دنبال رضایت خدا و پاداش اخروی در هنگام لقاء الله و تقرب به اوست. از همین روست که صالحان بدون ایمان به آخرت معنا نمی یابد و هر صالحی همان طوری که مومن به خدا است، مومن به آخرت است.(همان)
8. آمر به معروف: از نظر قرآن، صالحان همان طوری که خود اهل ایمان به خدا و آخرت هستند، دیگران را به این حقیقت توصیه، بلکه امر می کنند؛ زیرا مهم ترین معروف همان ایمان به خدا و آخرت است. آنان کارهای پسندیده را می شناسند و دیگران را به آن امر می کنند. امر دیگران به چیزی خود بیانگر ولایتی است که خدا به صالحان بخشیده است.(همان)
9. ناهی از منکر: همان گونه که صالحان اهل ایمان به خدا و آخرت به عنوان مهم ترین معروف هستند و دیگران را بدان امر می کنند، نسبت به هر نوعی منکری به ویژه کفر به خدا و آخرت نهی می کنند؛ زیرا بزرگ ترین معروف، ایمان به خدا و آخرت و بزرگ ترین منکر نیز کفر به خدا و آخرت است. به هر حال، صالحان خود اهل کارهای پسندیده و تارک کارهای ناپسند هستند و دیگران را نیز ناپسند و منکرات نهی می کنند و باز می دارند و این گونه اعمال ولایت الهی می کنند.
10. شتابگران به خیرات : صالحان خود عامل کارهای خیر و صالح هستند و در این امر نسبت به هم پیش دستی می کنند، زیرا مسارعت به عنوان پیش دستی نسبت به یک دیگر است؛ یعنیپیش از آن که دیگری کار صالح را انجام دهند و خیری را به دیگران برسانند، آنان پیشگام در این امر بوده و بر یک دیگر سرعت می گیرند.(همان)
11. نعمت یافتگان: از نظر قرآن، صالحان در کنار پیامبران، صدیقین و شهداء، جزو کسانی هستند که خدا آنان را به سبب حرکت در صراط مستقیم الهی، نعمت های خاص داده است که از مهم ترین آنها می توان به ولایت الهی ، بهره مندی از بهشت اخروی و رهایی از خشم و غضب الهی در دنیا و آخرت اشاره کرد.(نساء، آیه 69؛ حمد، آیات 5 تا 7)
12. بهره مند از هدایت های الهی: بهره مندی از صراط مستقیم که همان اسلام تشریعی است، از اموری است که صالحان به عنوان نعمت خاص الهی از برخوردار هستند.(نساء، آیه 69؛ حمد، آیه 5) البته باید توجه داشت کسانی از اسلام تشریعی و هدایت صراط مستقیم برخوردار خواهند بود که از هدایت فطری (طه، آیه 50) به درستی بهره برده باشند.(بقره، آیات 2 و 3) از نظر قرآن، صالحان در صراط مستقیم هدایت هستند و از هدایت ارایه و ایصالی برخوردار.(نحل، آیات 121 و 122)
13. رفاقت نیک: از نظر قرآن، صالحان در کنار دیگران از پیامبران و صدیقین و شهداء از رفاقت نیک الهی برخوردار خواهند بود.(نساء، آیه 69)
14. بهره مند از ولایت الهی: از نظر قرآن، صالحان از کسانی هستند که تحت ولایت مستقیم الهی قرار دارند و خدا آنان را حمایت خاصی می کند که برخاسته از ولایت اوست.(اعراف، آیه 196)
15. بهره مندی از فضل خاص الهی: از نظر قرآن، قرار گرفتن در مقام «منعم علیهم» از مهم ترین مصادیق فضل الهی است کهصالحان از آن بهره مند هستند.(نساء، آیات 69 و 70) از نظر قرآن، پیامبران به عنوان صالحان از این فضل الهی برخوردار هستند.(انعام، آیه 85)
16. مقام مطمع: صالحان از مقاماتی خاص برخوردار هستند که مومنان دیگر طمع دارند آن را داشته باشند.(مائده، آیه 84) طمع نسبت به چیزی است که انسان مستحق آن نیست ولی به فضل دیگران امید دارد که به آن برسد. پس صالحان مقامی بلند و والا دارند که دیگر مومنان با آن که مستحق آن مقامات نیستند، طمع دارند که به آن به فضل الهی برسند.
17. صدقه دادن: از نظر قرآن، صالحان اهل صدقه هستند و هر کسی بخواهد به آنان بپیوندد می بایست اهل صدقه از چیزهایی باشد که خدا به آن تفضل کرده است.(توبه، آیه 75؛ منافقون، آیه 10)
18. بهره مندی از حسنات دنیوی و اخروی: از نظر قرآن، صالحان از حسنات دنیوی و اخروی برخوردار هستند.(نحل، آیه 122)
19. شاکر نعمت ها: صالحان اهل شکر گزاری بوده و از نعمت های الهی به درستی بهره می گیرند؛ زیرا شکر نعمت استفاده درست از هر نعمتی است که موجب کمال انسان می شود و آن نعمت برای آن ساخته شده است.(نحل، آیات 121 و 122)
20. بهره مند از رحمت خاص الهی: صالحان از نعمت خاص الهی برخوردار و بهره مند هستند و خدا آنان را تحت رحمت خاص خویش قرار داده است.(انبیاء، آیات 75 و 86)
21. صابرین: صالحان از صابرین هستند(انبیاء، آیات 85 و 86)؛ به این معنا که صبر در ایشان ظهور اسمی دارد و در اطاعت و مصیبت و معصیت صبر می ورزند و صبر ملکه و مقوم ذات ایشان است.
22. حلیم: صالحان همان گونه که صابر وشکیبا هستند، حلیم و بردبار هستند.(صافات، آیات 100 و 101) حلم زمانی تحقق می یابد که صبر با عقلانیت کامل جمع شود؛ از همین روست که حلیم را عاقل رشید می دانند.
23. رضایت الهی: صالحان اعمالی را انجام می دهند که مورد رضایت الهی است و جز رضایت الهی هیچ چیز نخواهند و انجام ندهند.(نمل، آیه 19)
24. مشیت جویی: صالحان به مشیت الهی باور و ایمان داشته و هر کاری را زمانی مثمر می دانند که مشیت الهی به آن تعلق گرفته باشد؛ زیرا آنان می دانند اگر همه علل ظاهری فراهم باشد، اگر مشیت نباشد، هرگز چیزی تحقق نخواهد یافت.(قصص، آیه 27)
25. حکمت و حکومت: صالحان به سبب ولایت الهی دارای حکمت هستند و در افکار و رفتار هدفمند و مبتنی بر فلسفه آفرینش عمل می کنند؛ آنان در ساحت حکومت و قضاوت نیز حاکم بوده و حکومت برای آنان ثابت است.(شعراء، آیه 83)