هتک آبرو در شبکه های اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

شبکه های اجتماعی به سبب فضای پیچیده و ناشناختگی، فضای مناسب برای انواع جرم ها و خیانت ها و بداخلاقی ها است؛ زیرا در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی این امکان وجود دارد که افراد بدون آن که شناخته شوند به سادگی و آسانی در همه ساحات گوناگون در عرصه جهانی حضور یابند و هر نوع عملی را انجام دهند که بسیاری از آن ها می تواند بسیار خطرناک در سطح جهانی باشد وامنیت جهانی را به خطر اندازد؛ به انواع نمونه هکرها می توانند با نفوذ و رخنه به بخش های نظامی، مدیریت و مهار ابزارهای خطرناک جنگی را در دست بگیرند یا با انتقال ویروس های خطرناک به اقدامات خطرسازی دست بزنند که نه تنها بشریت را بلکه محیط زیست بشر در کره خاکی را به خطر می اندازد.

به سخن دیگر، گستره جرم توهین و اهانت وهتک حرمت ها در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بسیار وسیع است. پس اگر در فضای واقعی و جهان خارجی، شاهد بروز انواع جرایم و جنایات هستیم، در اینترنت و شبکه‌های اطلاع‌رسانی و شبکه های اجتماعی این جرایم به شکل گسترده تری امکان وقوع دارد؛ زیرا به مدد فناوری‌های پیشرفته جهان مجازی، ارتکاب جرم و بزهکاری تسهیل شده است و همگان امکان ارتکاب آن را دارند. به علاوه، به علت تعداد زیاد کاربران، امکان رد‌گیری و دستگیری مجرمان خیلی کمتر از تعقیب مجرمان در جهان واقعی است. بر این اساس، می‌توان ویژگی‌های خاص جرایم رایانه‌ای را به این ترتیب برشمرد: گستردگی، فراوانی، فرامرزی بودن، وقوع سهل و آسان، تنوع، جذابیت و وجود ابهام حقوقی.

یکی از خطرهایی که فضای مجازی به ویژه شبکه های اجتماعی برای بشریت به ارمغان آورده، خطر ناامنی روانی است، به طوری که به سادگی می توان در این فضا اخبار و اطلاعاتی را منتشر کرد که روان آدمی را تهدید می کند و امنیت روانی را از میان می برد. افراد در این فضا نه تنها اطلاعات و اخبار محرمانه و سری خود را به سادگی در اختیار دیگران قرار می دهند، بلکه به سبب ابزارهای نوین چند رسانه ای چون تلفن همراه به سادگی و آسانی می توانند انواع اسرار دیگران را به معرض دید جهانیان قرار دهند و این گونه با عرض و آبروی مردم بازی کنند و آنان را درشرایط بحران های روانی قرار دهند.

گاه هتک حرمت و آبرویزی موجب می شود تا شخص در شرایط سخت و بحران روانی قرار گیرد و بخواهد اعمالی هیجانی به جا آورد که به خود یا دیگران آسیب جدی وارد می سازد؛ به عنوان نمونه گفتمان حاکم در جاهلیت فاقد عقلانیت موجب شده بود که مردم از داشتن دختر احساس شرم و آزرم کنند تا جایی که اگر به کسی خبر می دادند که نوزادش دختر است تلاش می کرد تا خود را از اجتماع دور نگه دارد و به نوعی از شرم و حیا دچار جامعه گریزی می شد که آثار مخرب روانی و بدنی به جا می گذارد یا آن که بخواهد کودک خویش را بکشد و زنده به گور کند تا این گونه از ننگ دختردار شدن خودش را برهاند و به یک معنا عرض و آبرو و ناموس و جاه و شرف اجتماعی خویش را حفظ کند.(نحل، آیات 58 و 59)

در جهان امروز نیز اگر کسی در شرایط گفتمان جاهلی نوین قرار بگیرد، تلاش می کند تا به هر نحوی شده خود را از تبعات منفی، هتک حریم و آبروی خویش برهاند. این گونه است که برخی از این افراد در شرایط بحرانی قرار می گیرند و دست به خودکشی می زنند. در حقیقت تفاوتی میان جاهلیت قدیم و جدید نیست؛ زیرا خلق و خوی افراد جاهل و سفیه به گونه ای است که افکار و رفتار مشترکی دارند، بی آن که کسی به دیگری توصیه ای در این باره کرده باشد خود بر اساس خلق و خوی جاهلی خویش، رفتاری هیجانی خواهد داشت و به خود یا دیگران آسیب می رساند.(همان؛ ذاریات، آیات 52 و 53)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همان طوری که هتک آبرو و عرض دیگران حرام و گناه و در برخی از موارد از نظر حقوقی، جرم است و مجازات دنیوی چون هشتاد ضربه تازیانه به عنوان «حدّ»(نور، آیه 4) یا کم تر از آن به عنوان «تعزیر» را به دنبال دارد، هم چنین هتک حرمت خویش نیز حرام است و شخص نمی تواند آبروی خویش را ببرد و نسبت به خود اعمال و رفتاری را انجام دهد که موجب بدنامی وآبرویزی می شود. از همین رو، کسی که با زناکاری عرض و آبروی خویش را تباه می سازد می بایست حد یا تعزیر بر او جاری شود تا برای عرض و آبروی خویش و دیگران ارزش و اعتبار قایل شود؛ بنابراین، محدود کردن افراد بدکاره و بازداشت و زندان حتی خانگی این افراد و محدودسازی ارتباط اجتماعی آنان یکی از راهکارهایی است که خدا برای هتاکان و بدکاران وضع کرده است.(نساء، آیه 15)

بنابراین، کسانی که به هتک آبرو وعرض خویش یا دیگران در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی می پردازند، می بایست افزون بر تحمل آثار اخروی گناه (نور، آیه 11)، متحمل مجازات دنیوی چون تعزیر یا حبس خانگی یا محرومیت از ارتباطات اجتماعی شوند. (نساء، آیه 15)

در جهان امروز نیز این دسته از افراد می بایست از هر گونه استفاده از وسایل و ابزارهای ارتباطی از جمله تلفن و اینترنت محروم شوند تا این گونه اجتماع انسانی از آثار بزهکاری و بدکاری این دسته از افراد جاهل و بی خرد اجتماع در امان بماند.

البته بر اساس آموزه های وحیانی قرآنی، همان طوری که خدا حافظ آبرو و نیز اعاده حیثیت افراد است و به گونه ای حقایق را آشکار می سازد تا صادق از هر گونه اهتمام مبرا و پاک شده و گناهکار و بدکار مجازات شود(نور، آیات 11 تا 19)، هم چنین بر فرد و اجتماع است تا برای حفاظت و اعاده حیثیت افرادی که آبروی آنان ریخته شده، تلاش کنند.

از نظر قرآن، حفظ حیثیت آبروی خویش و دیگران لازم و ضروری و واجب نقلی و عقلی است؛ از همین روست که حضرت آدم و حوا(ع) هرچند به سبب خطا و ترک اولی، دچار بی آبروی شده بودند، ولی به سرعت برای حفظ آبروی خویش تلاش کردند تا با بهره گیری از برگان درختان عورت های خویش را بپوشانند و از آبرویزی جلوگیری کنند.(اعراف، آیه 22 ؛ طه، آیه 121)

در همین راستا حفظ آبروی دیگران است که حضرت یوسف(ع) به گونه ای رفتار می کند تا آبروی برادران خطاکار ریخته نشود و آنان در یک اجتماع عمومی رسوا نشوند. البته حفاظت از عرض و آبروی خود و دیگران می تواند در قالب «سکوت» و عدم «تعرض» و چشم پوشی نسبت به مساله یا خطا انجام شود؛ چنان که حضرت یوسف(ع) این گونه عمل کرد.(یوسف، آیات 77 و 92 و 100)

از نظر آموزه های وحیانی می بایست انسان از هر چیزی که موجب حفاظت از آبرو و عرض می شود، بهره گیرد؛ زیرا خدا جهان را به گونه ای آفریده که همه گونه ابزار و اسباب حفاظت از آبرو و عرض فراهم است؛ چنان که «لباس» برای پوشاندن عورت از ابزارها و اسباب الهی است که در اختیار بشر قرار گرفته است تا این گونه آبرو و عرض بشر حفظ شود.(اعراف، آیه 26)

در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نیز انسان می بایست از این ابزارهای حفاظتی و صیانتی بهره گیرد و اجازه ندهد تا هر کسی بتواند با نفوذ یا رخته اطلاعات سری و اسرار و رازهای او را آشکار کند و موجبات رسوایی و آبرویزی را فراهم آورد. در حقیقت بهره گیری از ابزارها و اسباب مناسب در فضای مجازی به افراد این امکان را می دهد تا آبرویزی نسبت به خویش جلوگیری کنند.

البته گاه لازم است انسان برای دوری از هر گونه آسیب روانی و هتک حرمت حریم های شخصی و آبرویزی، از برخی از اعمال مشکوک خودداری کند تا زمینه برای سوء استفاده و هتک حرمت فراهم نشود؛ به عنوان نمونه از بارگذاری عکس و فیلم خودداری کند.

از نظر قرآن، ممکن است برخی از افراد جامعه نسبت به برخی دیگر از اقشار تفاوت هایی از نظر بدنی یا مالی یا مقامی داشته باشند، که امری طبیعی است و لازمه زندگی اجتماعی بشر در دنیا است، اما هرگز این تفاوت ها موجب آن نیست تا بستری برای تمسخر یا استهزاء باشد و آبروی آنان را بازی گرفت. از همین رو، می بایست حرمت آبروی فقیران یا افراد فرودست جامعه حفظ شود و آنان را از اجتماع طرد خویش نمی بایست طرد کرد(بقره، آیه 271؛ ص، آیات 62 و 63) یا رفتاری زشت نسبت به آنان روا داشت.(همان)

برخی از کاربران شبکه های اجتماعی با انتشار عکس یا فیلم و مانند آن ها نسبت به فقیران یا افراد فرودست اجتماع ، آبروریزی می کنند و حرمت آنان را نگه نمی دارند؛ چنین محتوای زشت در شبکه های اجتماعی نسبت به رفتگران شهرداری یا کودکان کار و مانند آن ها می تواند یک آسیب جدی به روان این بخش از اقشار اجتماع وارد سازد و حتی خانواده های آنان را درگیر اموری کند که برای جبران آن به بزهکاری و قانون شکنی و مانند آن رو آورند. در حقیقت این محتوای های نادرست و هتاکانه نسبت به برخی از اقشار اجتماع ممکن است آنان یا اطرافیان ایشان را در موقعیت خطرناکی قرار دهد که حتی موجب افسردگی و خودکشی آنان یا انتقام از اجتماع شود.

آبروریزی در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی

بر اساس آموزه های قرآنی، حفظ آبروی خویش و دیگران امری لازم و ضروری است. ازهمین روست که احکام سخت و شدیدی را برای هر گونه هتک آبرو و عرض افراد به ویژه مومنان، جعل و وضع کرده است.

البته برخی از اعمال زشت در محیط های حقیقی و مجازی از جمله شبکه های اجتماعی برخاسته از جهالت عقلی و علمی است؛ زیرا اشخاص بدون آن که تحقیقی در موضوع کرده باشند تنها به صرف «ظن» و گمان و وجود شواهد ظنی، به تولید و انتشار و ترویج محتوای اقدام می کنند که می تواند به شخص آسیب جدی وارد سازد و موجبات بدنامی اجتماعی باشد؛ چنان که همین رویه را نسبت به حضرت مریم(س) بدون تحقیق و استعلام در پیش می گیرند و او را به زنا متهم ساخته (مریم، آیات 27 تا 30) یا همین شیوه را نسبت به یکی از زنان پیامبر(ص) در پیش گرفته و او را به زنا با تاخیر کردن و عدم همراهی با حرکت کاروان متهم می کنند.(نور، آیات 11 تا 15)

تولید و ترویج عکس و فیلم از زنان و دختران یا حتی پسران و مردان به هدف بدنام کردن و بی آبروی آنان، یکی از شیوه هایی است که برخی از کاربران برای افزایش بازدید انجام می دهند؛ در حقیقت آبروی دیگران را فدای امر بی ارزشی چون شهرت در شبکه های اجتماعی می کنند؛ چرا که آنان حتی آبروی خویش یا دیگران را به قیمت افزایش تعداد بازدید از محتوای تولیدی خویش می جویند.

خدا به هرکسی که در فضای حقیقی یا مجازی اقدام به آبرویزی و هتک حرمت می کند، هشدار می دهد که چنین رویه ای افزون بر لعن الهی (نور، آیه 23) باعث گرفتاری به عذاب های دنیوی و اخروی می شود.(نور، آیه 19؛ همزه، آیات 1 و 4)

برخی از کاربران این اقدام را نسبت به انسان های پاکدامنی انجام می دهند که حتی روح و روان ایشان از مساله بی خبر و غافل است؛ یعنی آنان مشغول به کاری دیگر هستند ولی کاربران شبکه های اجتماعی با نیت و قصد دیگر اقدام به تولید محتوای چند رسانه ای از آنان می کنند.

به عنوان نمونه پسر و دختری غافل از مسایل پیرامونی در شرایطی قرار دارند که انسان های بدگمان از آن برداشت نادرستی می کرده و آن را در شبکه های اجتماعی به اشتراک می گذارند و موجبات بی آبروی و هتک حرمت آنان می شوند. برخی از افراد به عنوان شکار لحظه ها از هر چیزی محتوای چند رسانه ای تولید کرده و به اشتراک می گذارند و موجبات هتک حرمت و آبروریزی می شوند. مثل آن که شخص غافل در شرایطی قرار می گیرد که چادر یا لباس وی کنار می رود یا بخشی از بدنش بیرون می آید یا شخص محترم اجتماعی در حال پاکسازی بینی خویش است یا جورابی سوراخ پوشیده یا از کنار چیزی نامانوس عبور می کند یا مواردی که اگر انسان از آن غفلت نداشت، بی گمان از آن اجتناب می کرد، ولی به سبب غفلت یا شرایط لحظه ای همانند نگاه بار نخست ، گرفتار امری می شود که موجب هتک حرمت و آبرویزی است، ولی شکارچیان شکارلحظه ها با ثبت و ضبط آن موجب می شوند که شخص در شرایط روحی و روانی سخت قرار گیرد و آبرویش برود.

البته برخی از کاربران شبکه های اجتماعی نه تنها دنبال شکارلحظه های استثنایی از رفتار مردم و انتشار و ترویج آن در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هستند تا این گونه شهوت شهرت خویش را ارضا کنند و شمار بازدیدکنندگان را افزایش دهند، بلکه حتی با تجسس در حریم های خصوصی دیگران، به این امر دامن می زنند حتی اگر این تجسس موجب نابودی زندگی یا زندگانی ها باشد و آثار اجتماعی بسیار مخرب و زیانباری را نیز به جا بگذارد.(حجرات، آیه 12)

مهم ترین رفتارهای زشتی که در فضای حقیقی و مجازی از جمله شبکه های اجتماعی موجب بدنامی و بی اعتباری و هتک حرمت ها و آبرویزی می شود، رفتارهایی چون عیب گویی و عیب جویی(حجرات، آیه 11)، شیطنت حتی با مقدسات و ارزش های اخلاقی و عرفی(اعراف، آیات 20 تا 27؛ طه، آیات 120 و 121)، غیبت و پشت سر گویی(حجرات، آیه 11)، فسق (حشر، آیه 5)، قذف و اتهام به زناکاری(نور، آیه 5)، تهمت ناروا(نساء، آیه 112؛ احزاب، آیه 58)، تجسس در امور نهان زندگی مردم(حجرات، آیه 12)، تمسخر و استهزا و القاب زشت و ناروا(حجرات، آیه 11) و مانند آن ها است.

مجازات های قانونی هتک حیثیت در فضای مجازی

باید یادآور شد که برخلاف تصور عموم که محتواها از جمله متن گفتگوها در وایبر، فیس‌بوک و شبکه‌های اجتماعی دیگر، ایمیل، صدای‌ضبط‌شده و فیلم را جزو دلایل قابل استناد به‌شمار نمی‌آورند، قانون، « ادله الکترونیک» را به‌رسمیت شناخته است. بنابراین اگر کسی شما را در وایبر یا فیس‌بوک یا تلفن‌همراه یا ایمیل، تهدید کرده است، باید بدانید تمام این محتواها در دادگاه به عنوان دلیل از شما و علیه شخص تهدید کننده پذیرفته خواهند شد. دادگاه، با مکانیسم مشخصی که توسط کارشناسان حوزه فناوری اجرا خواهد شد، صحت مدارک شما را بررسی کرده و در صورت تایید، ملاک و مبنای صدور حکم قرار خواهد گرفت. پس اگر از جانب کسی با تهدیدی در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی مواجه شدید، می توانید از طریق دادسرا اقدام کنید و یا از طریق سایت پلیس فتا موضوع را پیگیری کنید.

تهدید به انجام عملی که ممکن است موجب ضرر آبرویی یا شرافتی یا افشای اسرار خانوادگی گردد، خواه تهدیدکننده به این واسطه، تقاضای مال به قصد اخاذی کرده و یا نکرده باشد، جرم مستقلی است که بر اساس ماده ۶۶۹ قانون‌ مجازات ‌اسلامی تا هفتاد و چهار ضربه‌شلاق تعزیری و یا تا دوسال حبس برای آن در نظر گرفته‌ شده‌است. بنابراین اگر کسی شما را تهدید به افشای اطلاعات خصوصی شامل عکس‌ها، متن چت‌ها، صدای ضبط‌شده، فیلم و مانند آن ها در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی کرده باشد،حتی اگر هرگز آن عمل را انجام ندهد؛ زیرا در اکثریت مواقع این تهدیدات هرگز عملی نمی‌شوند، ارتکاب جرم” تهدید” از سوی او قطعی و برای شما قابل شکایت و پیگیری است.

هم چنین ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای مقرر کرده است: هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ مجازات محکوم خواهد شد.»