نشانه های اهل تسلیم از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

انقیاد و فرمانبرداری از کسی، نشانه های دارد که می توان از آن نشانه ها دانست چه کسی منقاد و مطیع و چه کسی اهل تسلیم نیست؟ وقتی کسی مدعی اسلام است، در حقیقت بر این باور است که در برابر خدا تسلیم و سرسپرده است. به این معنا که خود را به او واگذار کرده و اجازه می دهد تا هر تصمیمی را برایش بگیرد و او نیز مطیع و منقاد آن تصمیم بوده و از آن اطاعت می کند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، تسلیم در برابر خدا، همان طوری که نشانه هایی دارد، آثاری دارد که توجه به آنها می تواند فلسفه و سبک زندگی انسان را دگرگون کند.

اهمیت و ارزش تسلیم در برابر خدا

واژه تسلیم و اسلام از ریشه سلم است. از همین ریشه می توان به واژه سلام نیز توجه داشت که یکی از نام های خدا سلام است.(حشر، آیه 23) چنان که یکی از نام های بهشت نیز دارالسلام است.(انعام، آیه 27) هم چنین از نظر قرآن، سلام برای اهل هدایت است(طه، آیه 47) و کسی که در سه منزل به سلامت باشد، در همه حال به سلامت خواهد بود.(مریم، آیه 33) البته در آموزه های دستوری قرآن، سلام به عنوان آغاز ارتباط در معاشرت های اجتماعی مطرح شده است.(هود، آیه 69؛ فرقان، آیه 63)

اما واژه تسلیم به معنای سلام کردن(احزاب، آیه 56)، سالم نگه داشتن(انفال، آیه 43)، واگذاری چیزی به دیگری، انقیاد، اطاعت، فرمانبرداری و سرسپردگی آمده است.(نساء، آیه 65؛ احزاب، آیه 22)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، اسلام دینی الهی است که انسان را با خدای سلام هماهنگ می کند و سلامت را برایش تضمین می کند. البته اسلام زمانی این تاثیر را خواهد گذاشت که شخص به عنوان مسلمان سر تعظیم و تسلیم در برابر خدا و آموزه های دستوری او فرود آورد؛ زیرا ایمانی موجب امنیت می شود که همراه بهره مندی از اسلام به عنوان هدایت تشریعی الهی و تسلیم در مقام عمل و اطاعت باشد.(آل عمران، آیه 102؛ نساء، آیه 125؛ یونس، آیه 84)

از نظر قرآن، تسلیم در برابر خدا به معنای تسلیم در برابر پیامبران و اطاعت از ایشان بدون جداسازی و تفرقه نسبت به آنان است؛ زیرا آنان همان دینی الهی و هدایت تشریعی را بیان می کنند و مردم را به اطاعت از خدا می خوانند تا ایشان به عبودیت حقیقی و آثار و پیامدهای نیک آن در دنیا و آخرت دست یابند.(آل عمران، آیات 19  و 84  و 85؛ بقره، آیه 136)

خدا در قرآن بیان می کند همه هستی به شکل تکوینی تسلیم خدا هستند(آل عمران، آیه 83)؛ زیرا منظور از اسلام یعنی همان «أسلم» در آيه شريفه، اسلام تكوينى است كه تمام موجودات در مقام آفرينش نسبت به امر الهى دارند. (الميزان، ج‌3، ص‌336) با این همه این انسان و جن است که به سبب داشتن اراده حق انتخاب آزاد دارند که اسلام آورده و تسلیم شوند، یا بر خلاف آن عمل کنند که البته هر انتخابی تبعات و پیامدهایی دارد که شخص می بایست در هنگام انتخاب به آن توجه کند؛ زیرا تسلیم در برابر اسلام به معنای سعادت دین و دنیا و مخالفت به معنای شقاوت ابدی و افتادن در دوزخ آتشین و عذاب های آن است.(بقره، آیات 208 تا 210 و 256؛ حاقه، آیات 30 تا 32؛

به سبب همین حق انتخاب و پیامدهای اجتناب ناپذیر آن است که پیامبران وصیت و سفارش می کردند که تسلیم خدا شده و به اسلام ایمان آورده و عمل کنند(بقره، آیات 130 و 132؛ مجمع‌البيان، ج‌1‌-‌2، ص‌398‌-‌399) و از خدا نیز بخواهند تا اسلام را برای آنان رقم زند و با اسلام و تسلیم در برابر خدا بمیرند.(بقره، آیات 127 و 128؛ یوسف، آیه 99؛ اعراف، آیه 126)

نشانه های تسلیم در برابر خدا

تسلیم به معنای انقیاد و اطاعت امری درونی و باطنی است که با نشانه هایی در عمل و خارج همراه است و این گونه انسان می فهمد که شخصی در برابر خدا تسلیم است یا مدعی تسلیم یا حتی مخالف آن. از جمله مهم ترین نشانه های تسلیم در برابر خدا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. بیان کلامی تسلیم: شخص اگر مدعی اسلام و تسلیم در برابر خداست، نمی بایست از این که در برابر خدا تسلیم است، باک و بیمی داشته باشد، بلکه باید آن را اعلان کند. البته در بیان تسلیم خویش حتی جزئیاتی از اموری را بیان کند که خود گواه روشنی در تسلیم در برابر خدا است. در قرآن آمده است: قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ ؛ بگو : در حقيقت نماز من و ساير عبادات من و زندگى و مرگ من براى خدا پروردگار جهانيان است كه او را شريكى نيست و بر اين كار دستور يافته‏ ام و من نخستين مسلمانم.(انعام، آیات ۱۶۲و ۱۶۳) در این آیه به صراحت به پیامبر دستور داده می شود تا تسلیم خویش را علنی کند و به دیگران اعلان نماید. البته این که خود را اول مسلمان می نامد در حالی که پیامبران و مومنان از آدم (ع) مسلمان بودند، می تواند ناظر به عالم ذر باشد که در این صورت مراد اول رتبی است نه اول زمانی؛ چنان که در روایات به دست می آید که حتی فرشتگان از ایشان دین را آموختند: الْمُفَضَّلِ قَالَ قُلْتُ لِمَوْلَانَا الصَّادِقِ (علیه‌السّلام) مَا کُنْتُمْ قَبْلَ اَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْاَرْضَ قَالَ کُنَّا اَنْوَاراً نُسَبِّحُ اللَّهَ تَعَالَی وَ نُقَدِّسُهُ حَتَّی خَلَقَ اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَبِّحُوا فَقَالَتْ اَیْ رَبَّنَا لَا عِلْمَ لَنَا فَقَالَ لَنَا سَبِّحُوا فَسَبَّحْنَا فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِکَةُ بِتَسْبِیحِنَا اَلَا اِنَّا خُلِقْنَا اَنْوَاراً وَ خُلِقَتْ شِیعَتُنَا مِنْ شُعَاعِ ذَلِکَ النُّورِ فَلِذَلِکَ سُمِّیَتْ شِیعَة؛ مفضل گفت: به مولایمان حضرت صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم: شما قبل از خلقت آسمان‌ها و زمین چه بودید؟ فرمود: ما انواری بودیم که تسبیح می‌کردیم و تقدیس می‌نمودیم تا خداوند ملائکه را آفرید و به آن‌ها فرمود: تسبیح کنید! گفتند: خدایا ما نمی‌دانیم! آن گاه خداوند به ما (اهل‌بیت) فرمود: تسبیح کنید! ما تسبیح نمودیم و ملائکه از تسبیح ما (اهل‌بیت) تسبیح نمودند. ما نور آفریده شدیم و شیعیان ما از شعاع این نور خلق شده‌اند. و به همین جهت شیعه نام گرفته‌اند.( مسعودی، علي بن حسين، اثبات الوصیة، ص۱۵۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۵، ص۲۱، ح۲۴، باب بدء خلقهم.)
2. اقامه نماز: شاید هیچ عمل عبادی در اسلام هم چون نماز نباشد که بیانگر تسلیم محض در برابرخدا باشد. (انعام، آیات 71 و 72) بنابراین، کسی که اهل تسلیم در برابر خداست، اهل اقامه نماز است؛ چرا که نماز مرز اسلام و کفر است. بر همین اساس همه پیامبران و در همه شرایع نماز به عنوان نشانه تسلیم مطرح بوده است.
3. ایمان: ایمان از نظر آموزه های وحیانی، از مصادیق عمل است؛ زیرا زمانی ایمان شکل می گیرد که قول و فعل به هم آمیخته باشد و شخص با اعلان زبانی به شهادتین و عمل رفتاری به تصدیق امری می پردازد که در دل دارد. از همین روست که یکی از نشانه های تسلیم در برابر خدا، ایمان دانسته شده است.(مائده، آیه 111) از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ایمان به هر چیزی که خدا بر بشر نازل کرده و اصل نبوت و رسالت و امور دیگر غیبی نیز از مصادیق تسلیم است.(بقره، آیه 136؛ آل عمران، آیه 84)
4. تقوای الهی: هر کسی که در برابر خدا تسلیم است، اهل تقوای الهی نیز است؛ زیرا تقوای الهی به معنای هر آن چیزی است که انسان را به خدا نزدیک و از خشم و انتقام او در امان نگه می دارد. پس از نشانه های تسلیم در برابر خدا، تقوای الهی است(انعام، آیات 71 و 72)؛ زیرا تسليم، حالتى درونى و تمكينى نفسانى است. بنابراین امر به تقوا و اقامه نماز در پى دستور به تسیم و اسلام مى‌تواند به جلوه‌هاى بیرونی اين حالت درونى و نفسانی اشاره داشته باشد.
5. اجتناب از شرک: مقتضای تسلیم در برابر خدا، تبری از غیر خدا و به ویژه شرک و انواع و اقسام آن است. بر این اساس، اهل تسلیم هرگز شرک نمی ورزند.(بقره، آیه 133؛ انعام، آیات 161 و 163؛ نحل، آیه 120) از جمله مصادیق شرک آن است که شخص به اسباب به شکل مستقل نگاه کند و برای آن تاثیر مستقل یا در عرض خدا قایل شود؛ مانند این که پزشک و دارو مرا درمان کرد.(یوسف، آیه 106؛ روایات تفسیری ذیل آیه)
6. توکل: اهل تسلیم، اهل توکل به خدا نیز هستند؛ زیرا می دانند که همه هستی تحت مشیت حکیمانه او اداره و تدبیر می شود، بنابراین می بایست در هر کاری و امری به خدای یکتا و یگانه توکل جسته و اعتماد نمایند.(آل عمران، آیه 102)
7. تسلیم در برابر پیامبر(ص): کسی که اهل تسلیم در برابر خداست، در برابر پیامبر(ص) و احکام و حکومت او نیز تسلیم است؛ زیرا این امر یکی از نشانه های اهل تسلیم از نظر قرآن است؛ زیرا اطاعت از خدا و تسلیم در برابر او در اطاعت و تسلیم در برابر پیامبر(ص) معنا و مفهوم عینی می یابد.(نساء، آیات 65 و 66)
8. رضایت به قضا و قدر الهی: این که خدا به پیامبرش دستور می دهد تا بگوید که حیات و ممات من دست اوست(انعام، آیات 162 و 163) به این معناست که اهل تسلیم و اسلام در برابر قضا و قدر الهی تسلیم بوده و بدان رضایت می دهند. جابربن عبداللّه انصاری، این پیرمرد که از اصحاب رسول اللّه صلی اللّه علیه وآله وسلم بوده و توفیق ادراک امام معصوم علیهم السلام را داشته است، در محضر امام محمدباقر علیه السلام نشسته بود. حضرت از او پرسیدند: «کیف اصبحت یا جابر؟» عرض می کند: أصبحت والموت أحب الي من الحياة والفقر أحب الي من الغني و المرض أحب الي من الصحة؛ ای پسر رسول اللّه، من به جایی رسیدم که دیگر مرض را بیشتر از صحت دوست دارم؛ فقر را بیشتر از غنا دوست دارم. حضرت به جابر فرمودند: «ان قدرت لي الحياة فهي أحب الي و حين يقدر الموت فالموت احب الي و ان قدر لي الفقر فالفقر احب الي و ان قدر لي الغني فهو احب الي و ان قدر لي المرض فو أحب الي و ان قدرت الصحة فهي أحب الي؛ ولی ما اهل بیت این طور نیستیم؛ ما هر چه را که خدا دوست دارد، آن را دوست داریم؛ اگر به ما فقر بدهد، فقر را دوست داریم و اگر هم غنا بدهد، آن را دوست می داریم.»( خواجه نصير الدين طوسي، اخلاق محتشمي، باب 11، ص 112، ح 23) به قول باباطاهر: یکی درد و یکی درمان پسندد. یکی وصل و یکی هجران پسندد. من از درمان و درد و وصل و هجران. پسندم آن چه را جانان پسندد. اهل تسلیم این گونه در برابر حوادث روزگار تسلیم محض است؛ بنابراین یکی از مصادیق تسلیم در برابر خداوند، همان رضایت در برابر قضا و قدر الهی. حضرت اباعبداللّه الحسین(ع) با آن همه ناراحتی و حوادث تلخ، وقتی زبان به سخن می گشاید، و در مقام رضا و تسلیم به قضا و قدر الهی عرضه می دارد: «الهی، رضاً بقضائک و تسلیماً لامرک لامعبود سواک یا غیاث المستغیثین؛ الهی به قضای تو راضی و در برابر امرک تسلیم هستم جز تو مرا معبوی نیست ای فریاد رس فریادرسان!»( مقتل مقرم، ص 357)

آثار تسلیم در برابر خدا

هر چند که در بحث اهمیت و ارزش تسلیم در برابر خدا به گوشه ای از آثار آن پرداخته شده است؛ اما در این جا برای بهتر روشن شدن ارزش و اهمیت تسلیم در برابر خدا، دیگر آثار تسلیم بیان می شود تا این گونه گرایش انسان به تسلیم ارادی و آزاد در قالب اطاعت مطیعانه دانسته و معلوم شود. برخی از مهم ترین آثار تسلیم در برابر خدا عبارتند از:

1. آرامش و امنیت: کسی که در برابر خدا فرمانبردار و تسلیم است، به آرامش مطلقی دست می یابد که نه از گذشته اندوهگین می شود و نه نسبت به آینده در بیم و هراس است.(بقره، آیه 112) شکی نیست که کسب چنین آرامشی یکی از دو عنصر و مولفه سعادت است که آسایش عنصر دوم آن را تشکیل می دهد.
2. اجر و پاداش خاص الهی: اهل تسلیم از اجر و پاداش خاص الهی در دنیا و آخرت بهره مند می شوند. این پاداش افزون بر رحمت رحمانی است که بر همگان جاری و ساری است، بلکه از مصادیق رحمت رحیمی و خاص است که تنها اهل تسلیم از آن بهره مند می شوند، از همین روست که خدا به صراحت از «اجر» برای این افراد سخن به میان می آورد تا نشان دهد که این پاداش برای اهل تسلیم، پاداشی خاص است.(بقره، آیه 112) البته خدا در آیات دیگر از اجر عظیم برای اهل تسلیم نیز سخن به میان آورده است.(نساء، آیات 66 و 67؛ احزاب، آیه 35)
3. صالحان: کسی که اهل تسلیم است، امید که به مقام صالحان دست یابد (بقره، آیات 130 و 131؛ یوسف، آیه 101) و از آثار و برکات آن بهره مند شود که از جمله آن ها وراثت در زمین(انبیاء، آیه 105) و بهشت الهی در آخرت است.
4. بشارت الهی: خدا در قرآن به اهل تسلیم و اسلام بشارت داده تا از نعمت های خاص الهی در دنیا و به ویژه آخرت بهره مند شوند.(نحل، آیات 89 و 102) از نظر علامه طباطبایی، «مسلمين» كسانى‌اند كه تسليم حكم خداوندند و اعتراض و چون و چرايى ندارند. (الميزان، ج‌12، ص‌347)
5. رحمت خاص الهی: همان طوری که گفته شد رحمت الهی به دو شکل عام و خاص مطرح است، ولی مومنان اهل تسلیم از رحمت خاص الهی نیز بهره مند می شوند که دیگران فاقد بهره مندی از آن هستند.(نحل، آیه 89)
6. بهره مند از حسنات الهی: هم چنین اهل تسلیم از حسنات خاص الهی در دنیا و آخرت بهره مند می شوند که دیگران بهره مند نخواهند شد.(نحل، آیات 102 و 122)
7. مغفرت: مغفرت الهی که به معنای پوشش و بخشش است برای کسانی از جمله اهل اسلام و تسلیم ثابت است و خدا در قرآن به این اثر تسلیم اشاره دارد.(احزاب، آیه 35) به ویژه که آنان همه جانبه در برابر خدا و احکامش تسلیم هستند(نساء، آیات 66 و 67)؛ چون مقصود از موصول «ما يوعظون» اوامر الهى است. (مجمع‌البيان، ج‌3‌-‌4، ص‌109)
8. هدایت خاص پاداشی: همه موجودات از جمله انسان از هدایت عام تکوینی و فطری بهره مند هستند(طه، آیه 509) اما از نظر قرآن، اهل تسلیم از هدایت خاص پاداشی بهره مند می شوند و خدا در قالب تشریعی و وحی و الهام آنان را به راه راست هدایت و رهنمون می سازد.(نحل، آیات 120 و 121؛ بقره، آیه 136 و 137؛ آل عمران، آیه 20؛ نساء، آیات 66 و 68)
9. تثبیت ایمان با هدایت خاص قرآنی: اهل تسلیم هم چنین با هدایت خاص از جمله هدایت قرآنی به تثیبت می رسند و ثبات وجودی در راه حق می یابند.(نحل، آیه 102)
10. توفیق الهی: اهل تسلیم و اسلام به سبب همین فرمانبرداری محض و سرسپردگی به خدا، به توفیق الهی از آزمون ها و ابتلائات الهی سر بلند بیرون می آیند و از مواهب و پاداش های خاص بهره مند می شوند.(صافات، آیات 101 تا 106)
11. رهای از خوف: از دیگر آثار و برکات تسلیم آن است که انسان را از خوف و ترس رهایی می بخشد و به آرامش و امنیت می رساند.(یونس، آیات 83 و 84)
12. بهره مندی از خیر: از نظر قرآن تسلیم در برابر خدا و پیامبر(ص) به معنای بهره مندی از خیر است که مصداق اتم و اکمل آن بهشت و رضایت الهی است.(نساء، آیه 66؛ اعلی، آیه 17)