عيب جويي و عيب گويي

وای بر هر عیبجو و بدگوی دیگران! (همزه، آیه 1)

عیب جویی و عیب گویی از کارهای ناپسند و نابهنجار بسیار زشتی است که هیچ کس آن را بر نمی تابد. عیب جو کسی است که در جست و جوی آن است که نقص و عیب دیگری را شناسایی کرده و به رخ او کشیده و یا در نزد دیگران آشکار ساخته و شخص را بدنام و بدگونه وانمود نماید.

عیب جویی نوعی تجسس در احوال اشخاص است و از نظر اسلام بسیار زشت و زننده و گناهی قابل عقوبت و کیفر می باشد. در برخی از موارد به عنوان جرم تلقی می شود و مجازات قانونی از حد و تعزیز به دنبال دارد.

ریشه عیب جویی را می بایست در اموری چون حسادت، کینه جویی، غرور و تکبر دانست. شخصی که در جست و جوی عیب دیگری است یا به انگیزه حسادت، این کار را می کند و یا در پی انتقام و کینه جویی است و یا آن که خود را برتر از دیگری می یابد و می کوشد تا با شناسایی کوچک ترین عیب ها و یا عیب نماها وی را خوار شمارد و بزرگی خود را بنمایاند.

گناه عیب گویی

همان گونه که عیب جویی گناه و گاه جرم است، عیب گویی نیز گناه و در برخی از موارد جرم و بزه قانونی می باشد که مجازات را به همراه دارد. عیب جو گاهی عیب را می جوید و می خواهد خود را آرام کند و برتری خود را به خود بقبولاند ولی عیب گو بی گمان در اندیشه تخریب چهره دیگری است.

این مسایل به ویژه در دوره های خاص در جوامع رونق می گیرد و از بازار خوبی برخوردار می باشد و حتی روزنامه ها و نشریات زرد این گونه عیب گویی را به بهایی گزاف می خرند و به مشتریان فضول خود می فروشند. عده ای از مردم تنها برای ارضای خود فضولی خویش، روزنامه ها و نشریات را می خرند و یا به پایگاه های اینترنتی مراجعه می کنند.

هنر عیب گویی در بحبوحه انتخابات

در هنگامه ای که تنور انتخاب گرم است، عیب جویی و عیب گویی رونق بسیار می گیرد و عیب جویی به عنوان هنر برخی از روزنامه نگاران و خبرنگاران در می آید که افزون بر گناه عیب جویی، مرتکب گناهانی دیگر چون اشاعه فحشا و فساد و غیبت و تهمت و مانند آن نیز می شوند. از این رو هم سنت بدی را به جا می گذارند که تا آخر عمرشان وبال گردنشان می شود و هم این نان سحت (دروغ) را می خورند و آتش دوزخ را در کام خویش فرو می برند.

شگفت این که همین افراد در روز قیامت از این که در درونشان آتش افروخته شده است می نالند در حالی که این آتشی است که خود به جان خویش با عیب جویی و عیب گویی افکنده اند.

انسان عاقل و خردمند همان گونه که نمی پسندد تا دیگران در حق وی عیب جویی کنند و عیب هایش را آشکار و بیان نمایند همان گونه نیز نمی پسندد تا در حق دیگری عیب جویی کند و عیب گویی نماید؛ زیرا عاقل هر آن چه را بر خود نمی پسندد بر دیگری نیز نمی پسندد.

اما اگر کسی در حق دیگری عیب جویی کند امیدوار باشد که دیگری نیز در حق وی چنین خواهد کرد و خداوند پاداش رفتار زشت وی را هم در دنیا و هم آخرت به زودی خواهد داد.

از امیرمومنان علی(ع) روایت است که فرمود: «هر که عیب جویی کند عیبجویی شود و هر که دشنام دهد پاسخ شنود.»

شاعر شیرین سخن پارسی گو همین معنا را این گونه به شعر درآورده و سروده است:

عیب مردم را مگو ای خودپرست

عیب جویی هم به دنبال تو هست

تو عیوب دیگری سازی بیان

دیگری عیب تو آرد بر زبان

گر خردمندی و داری عقل و هوش

تا توانی عیبها را پرده پوش

بسیاری از مردم به ویژه در زمان های خاص چون انتخابات تنها در اندیشه مچ گیری هستند و می کوشند تا مواردی را بیابند که بتوانند با آن، خطای دیگری را بیابند و آشکار سازند. این گونه است که گاه با عکس های به قول خودشان شکار لحظه ها عیب دیگری را برجسته سازی می کنند. شکار خطاها و برجسته سازی آن هم به عنوان عیب جویی، گناه است و هم به عنوان اشاعه فحشا و منکر، جرم تلقی می شود.

جالب این که برخی از نامزدهای انتخاباتی تنها در اندیشه عیب جویی و بزرگ نمایی کردن عیب ها و خطاهای دیگری هستند. این در حالی است که اگر کسی بخواهد به درستی تبلیغات کند می بایست ویژگی های خود را برجسته سازد نه آن که در اندیشه کوبیدن رقیب انتخاباتی بوده و خطاهای ریز و درشت وی را شناسایی و برجسته نماید. این افراد باید بدانند که نمی بایست از یافتن خطا و اشتباه دیگری شاد شوند. حضرت امیر مومنان(ع) براساس آموزه های وحیانی در این باره می فرماید: از خطای دیگران هرگز شادمان مشو، زیرا تو نیز برای همیشه از خطا کردن مصون نیستی.

برای هشدار باش به کسانی که در دفاتر انتخاباتی نامزدها حضور دارند می توان آیات بسیار و روایات بی شماری را ردیف کرد ولی به حکم آن که برای عاقل و خردمند یک اشاره کفایت می کند نیازی نیست تا فهرستی از این روایات آورده شود. تنها در پایان این مطلب چند روایت از امیرمومنان(ع) نقل می شود تا هماره آرایه گوش های خردمندان شود.

امام علی(ع) درباره ابعاد و آثار عیب جویی مطالبی بسیار دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

¤ «عیبجویی از زشت ترین عیب ها و بدترین گناهان است.»

¤ سودمندترین شناخت ها، شناخت آدمی از عیوب خویش است.»

¤ سازگاری و مدارا، پوشاننده عیب ها و صبر و تحمل، گورستان عیب هاست.