ضرورت آمادگي نظامي از ديدگاه قرآن كريم

قرآن به آمادگي نظامي جامعه اسلامي تأكيد ويژه اي دارد. آمادگي نظامي در دو حوزه منابع انساني و ابزارهاي نظامي كه از آن به عدّه و عدّه ياد مي شود، اين امكان را به دولت اسلامي مي بخشد كه در هر زمان و مكاني عليه دشمن اقدام كند و امكان هرگونه پيروزي و موفقيتي را از آنان سلب كرده و به عنوان عامل بازدارنده عمل نمايد.

قرآن براي آمادگي نظامي امت اسلام كاركردهاي چندي را بيان كرده كه از آن جمله كاركردهاي آمادگي در جنگ نرم است؛ زيرا آمادگي نظامي، موجب دلگرمي جامعه اسلامي و افزايش روحيه آنان شده و آرامش را به جامعه تزريق مي كند و اعتماد مردم را به نظام اسلامي دوچندان مي نمايد؛ چنان كه هر گونه شايعات و جنگ رواني را خنثي كرده و حتي در دل دشمنان ترس و واهمه اي مي افكند.

نويسنده در اين مطلب بر آن است تا با بهره گيري از قرآن، نقش و كاركردهاي آمادگي نظامي را در جنگ نرم تبيين كند و دولت و توجه جامعه اسلامي را براي اهتمام ويژه به اين موضوع در عمليات جنگ نرم و جنگ رواني جلب نمايد.

آمادگي نظامي، نمايش قدرت

رزمايش ها و رژه هاي نظامي همواره كاركردهاي چندگانه اي دارد. تمامي دولت ها در طول تاريخ با نمايش مردان جنگي و ابزارهاي نظامي خود مي كوشيدند تا شكوه و ابهت دولت و ملت خود را به نمايش گذارند؛ زيرا با اين كار، هم دل دوستان را شاد و هم دل دشمنان را تهي مي كردند.

خداوند در قرآن گزارش مي كند كه دشمنان اسلام و پيامبران در طول تاريخ با نمايشي از بزرگي و قدرت لشكريان خود بر آن بودند تا دل هاي مؤمنان را بلرزانند و ايشان را بترسانند تا از همراهي با پيامبران خودداري كنند. فرعون به لشكر خود مباهات مي كرد و فرمان داده بود تا از همه شهرها افراد نظامي و جنگاور را گردآورند و با نمايش قدرت، قوم موسي را از هرگونه تحرك فكري و عملي برضد آيين به سنت هاي فرعوني و قبطي باز دارند. قدرت نظامي ارتش فرعوني چنان بود كه خداوند بارها در كنار فرعون از ارتش قدار او سخن به ميان آورده كه در پي قوم بني اسرائيل بودند و دست از اذيت و آزار آنان برنمي داشتند. (قصص، آيات6 و 8 و 39 و 40؛ ذاريات، آيه40 و آيات ديگر)

در مقابل قدرت نمايي دشمنان، خداوند نيز به نمايش قدرت نظامي خود اقدام مي كند و از لشكريان پيدا و پنهان خود سخن مي گويد و به دشمنان گوشزد مي كند كه اگر براي شما گروهي جنگاور است، در برابر همه هستي، لشكر خداوند هستند و كسي از شمار و تعداد آنان خبري ندارد و نمي داند. (احزاب، آيه9؛ فتح، آيات 4و 7؛ مدثر، آيه31)

پيامبران نيز گاه به نمايش قدرت خود اقدام مي كردند. اين مسئله به ويژه براي پيامبراني كه دولت ديني را تأسيس كرده بودند نمود يافته است. از جمله حضرت سليمان(ع) لشكرياني از همه اصناف موجودات و مخلوقات داشت كه در خدمت او بودند. از جمله جنگاوران حضرت سليمان مردماني از جنيان و شماري پرندگان بودند كه كارهاي نظامي و تأسيساتي و تداركاتي او را به عهده

داشتند. (نمل، آيات 17 و 18) اين لشكر به اندازه اي مجهز و بزرگ بود كه پيش از اين و پس از آن لشكري به اين عظمت و تركيب به وجود نيامده و نخواهد آمد. (نمل، آيه 37 و روايات معتبر)

حضرت سليمان همواره از لشكر خويش بازديد مي كرد و سان مي ديد؛ (نمل، آيه 20) زيرا در لشكر او گروهي از جنيان از شياطين بودند كه به اسارت درآمده و به بردگي براي او مشغول بودند و كارهاي ساختماني و خدماتي و سخت و سنگين و بي مانند انجام مي دادند. (سبا، آيات 12و13)

برنامه ريزي حضرت سليمان براي سان ديدن به اين شكل بود كه هر زماني، به ديدار گروهي از لشكريان مي رفت، گاه از ارتش زميني خود و گاه از سواره نظام و اسب ها و تجهيزات آنان (ص،آيات 32 و 33) و گاه از نيروي هوايي خود (نمل، آيه 20) بازديد مي كرد. طبق نقل قرآن، در مراسمي كه لشكر زميني سان مي داد و از وادي مي گذشت، مورچگان وحشت زده به خانه هاي خويش شتافتند، زيرا ترس از انبوه جمعيت و لگدمال شدن وجود داشت. (نمل، آيه 18)

سان ديدن گاهي آن قدر به درازا مي كشيد كه برخي از امور به فراموشي سپرده مي شد. اين بدان معنا بود كه بررسي و سركشي به وضعيت لشكر و آمادگي نظامي آنان براي آن حضرت به عنوان رهبر دولت اسلامي بسيار مهم بوده است. (ص، آيات 32 و 33) او در اين سركشي ها كوچك ترين تغييرات را مدنظر داشت و چنان احاطه به وضعيت ارتش و لشكرهاي زميني و هوايي داشت كه اگر كوچك ترين خلل و نقصي در هر يك از حوزه ها مي ديد به سرعت متوجه مي شد و عوامل اختلال را مواخذه و مجازات مي كرد، زيرا نظم و انضباط در ارتش از اركان اساسي است. (نمل، آيات 20 و21)

هنگامي كه نمايندگان ملكه سبا به خدمت آن حضرت(ع) رسيدند از شكوه و عظمت حكومت ايشان به هراس افتادند و خواهان صلح شدند زيرا با آن كه پادشاهي سبا از جمله پادشاهي هاي قدرتمند و باشكوه آن زمان به شمار مي رفت و از قدرت و ثروت بسياري برخوردار بود، ولي در برابر عظمت قدرت و جلال سليماني، خود را ناچيز دانستند و شرمنده شدند و در نهايت ملكه سبا تسليم دولت سليماني مي شود و با او به توحيد مي گرود و از خورشيد پرستي برائت مي جويد. (سبا، آيات 15 تا 21، نمل، آيات 30 تا 50)

آمادگي نظامي در جنگ نرم و كاركردهاي آن

براي آمادگي نظامي كاركردهاي بسياري است، اما در اين ميان دو كاركرد اصلي و اساسي براي آمادگي نظامي در جنگ نرم مي توان شناسايي كرد. كاركرد نخست آن، افزايش اعتماد به نفس امت و جامعه اسلامي است. آمادگي نظامي در حوزه امنيت و آرامش رواني در داخل مرزها بسيار كارآيي دارد. كاركرد دوم، در جنگ رواني عليه دشمنان بروز و ظهور مي كند، زيرا در ايجاد ترس و ارعاب در دل هاي دشمنان بسيار موثر است.

خداوند در آيات قرآني به آمادگي نظامي توجه ويژه اي دارد. خداوند به دولت و امت اسلامي فرمان مي دهد تا آمادگي همه جانبه نظامي داشته باشند و در اين راه از هيچ تلاش و كوششي دست برندارند. لازم است آمادگي نظامي در دو حوزه منابع انساني و ابزارهاي جنگي به گونه اي باشد كه در هر لحظه امكان دفاع يا حمله باشد. اين بدان معناست كه امكانات دولت و امت اسلامي بايد همواره در خدمت دفاع از امت به مقدار مورد نياز فراهم باشد و از هيچ نقصاني رنج نبرد. (انفال، آيه 60)

از نظر نيروي انساني ارتش اسلام مي بايست چنان از آمادگي برخوردار باشد كه هر لحظه كه فرمان حركت و تحركات نظامي داده شد، آماده عمليات باشد. (نساء، آيه 71) اين آمادگي نمي تواند يك شبه فراهم آيد، بلكه در يك فرآيند، تحقق مي يابد؛ بنابراين بايد نيروهاي نظامي اي در اختيار دولت باشد كه تمام وقت و كار و تلاش خويش را مصروف جنگ كند. (همان)

در صورت وجود متجاوزان و دشمن بالفعل، هيچ رزمنده اي حق ندارد از حضور در پادگان ها خودداري كند و خود را مهياي حمله و جنگ نكند. بلكه ضروري است كه در آماده باش كامل باشد تا بتواند سريع واكنش نشان دهد. در حقيقت بخشي از ارتش به عنوان واكنش سريع مي بايست در خدمت دولت اسلامي باشد و در اين راه مصابرت كند و در مرزها به گشت زني دايمي مشغول باشد. (آل عمران، آيه 200؛ نساء آيه 102؛ انفال، آيه 60)

به سخن ديگر، آمادگي نظامي ارتش اسلام هميشگي و دائمي است. اين آمادگي پيش از حمله (انفال، آيه 60) در زمان احتمال تجاوز و حمله (آل عمران، آيه 200 و نساء، آيات 71 و 102) و پس از حمله و عقب نشيني دشمن (آل عمران، آيات 172 و 174) مي بايست وجود داشته باشد.

دولت اسلامي موظف است كه به آماده سازي ارتش و نيروهاي واكنش سريع و آماده كارزار اقدام كند و همه امكانات مادي و معنوي را براي اين كار به خدمت بگيرد (آل عمران، آيات 121 و 200؛ انفال، آيه 60)

مردم نيز بايد بخشي از ثروت ملي و حتي خصوصي خود را در اختيار دولت گذاشته و منابع مالي ارتش آماده را فراهم كنند و حتي خود را مسلح به ابزارهاي حمله و دفاع كنند و در تمرين نظامي شركت نمايند و از آمادگي دايمي برخوردار باشند (همان) بنابراين، هرگونه كوتاهي در اين حوزه به معناي فرار از طاعت احكام الهي و پيامبر(ص) و فرمان هاي آنان قلمداد مي شود. پس لازم است كه به عنوان نشانه ايمان، آمادگي كامل مالي و نظامي و بدني و روحي خويش را نشان دهند و از جان و مال و وقت و توان خويش براي اين مهم مايه بگذارند. (همان و نيز توبه، آيات 44 و 45)

رزمايش و نمايش قدرت نظامي

نيروهاي نظامي براي به دست آوردن نهايت آمادگي مي بايست فعاليت هايي را انجام دهند تا از توانايي اقدام سريع و درست و به هنگام برآيند. از اين رو خداوند بر اجراي رزمايش و نمايش قدرت از سوي رزمندگان و ارتش اسلام تأكيد دارد.

اين حفظ آمادگي و آرايش نظامي در برابر دشمنان، هرگونه تجاوز را از آنان سلب مي كند و در دلهايشان رعب مي افكند (انفال، آيه60) بنابراين، ضرورت دارد كه ارتش اسلام از آمادگي كامل و آرايش نظامي با برگزاري رزمايش ها و سان و رژه و مانند آن مطمئن شود. (آل عمران، آيه 121؛ نساء، آيه 102)

ازنظر قرآن، ارتش و قواي نظامي حتي اگر در جنگي شكست خورده و متحمل خسارات شديد مالي و جسمي و جاني شدند، بايد خود را به سرعت سامان داده و با نمايش قدرت بكوشند تا روحيه خود را افزايش و روحيه دشمنان را به تحليل برند، چنان كه پس از شكست مسلمانان در جنگ احد، نمايش قدرت و آرايش نظامي به رغم آسيب جدي به ارتش اسلام، موجب شد تا دشمنان از ادامه حمله باز مانند و عقب نشيني كنند. (آل عمران، آيه172)

آمادگي نظامي، افزايش اعتماد و تقويت روحيه دوستان

آمادگي نظامي و آرايش نظامي و رزمايش و رژه هاي متنوع و گوناگون كاركردهاي رواني بسيار مثبتي براي دوستان و امت اسلامي دارد. هنگامي كه رزمايش و يا رژه اي برگزار مي شود و ادوات و امكانات و تجهيزات و منابع خبره ارتش اسلام به نمايش گذاشته مي شود، موجب افزايش اعتماد به نفس جامعه و احساس امنيت و آرامش در ميان مردم مي شود.

ازنظر قرآن حتي اگر ارتش اسلام متحمل شكست و يا ضربات سخت شده و ناچار به ترك مواضع و عقب نشيني گرديده است، مي بايست به سرعت آرايش نظامي خود را باز يابد و با نمايشي از قدرت، ترس و رعب در دل دشمنان اندازد و اجازه پيشروي و تعرضات بيشتر ندهد.

اگر آرايش نظامي لشكر متحمل خسارت، به سرعت انجام گيرد، تبليغات رواني دشمن اثر و كاركرد تخريبي خود را از دست مي دهد. از اين رو خداوند از مؤمنان مي خواهد كه پس از شكست ها و يا عقب نشيني به علت فشار غيرقابل تحمل دشمنان، در موقعيت ديگري به ساماندهي ارتش و آرايش نظامي اقدام كنند تا اين گونه ضمن افزايش روحيه رزمندگان، مانع از كاهش روحيه آنان شده و اجازه ندهند تا شايعات دشمن و منافقان تأثيري بر عملكرد رزمندگان بگذارد. (آل عمران، آيه173)

آمادگي نظامي، تخريب روحيه دشمنان

دومين كاركرد اصلي و مهم آمادگي نظامي از طريق فراهم آوري عده و عده، اجراي رزمايش، انجام رژه ها و نمايش قدرت و آرايش نظامي گرفتن به ويژه در مرزهاي مواجهه با دشمن، تخريب روحيه دشمنان و متجاوزان است.

آمادگي نظامي ارتش اسلام موجب مي شود تا ترس و هراس در دل دشمنان اسلام بيفتد و از قدرت اسلام احساس ترس و ناامني كنند و همواره خود را در معرض خطر هجوم رزمندگان اسلام بيابند و خورد و خوراك و آسايش از آنان سلب شود (انفال، آيه60)؛ چنان كه اين آمادگي موجب مي شود تا دشمنان هوس يورش به مرزهاي اسلام را از سر خود بيرون كنند و گزينه حمله را از روي ميز بردارند. (نساء، آيه102)

خداوند در آيه اخير بيان مي كند كه آمادگي نظامي چنان ترس و هراس در دل دشمنان و متجاوزان مي اندازد كه به خود اجازه حمله غافلگيرانه را نمي دهند؛ زيرا ترس از واكنش سريع و سنگين و كشنده ارتش اسلام موجب مي شود تا وسوسه نشوند تحركي غافلگيرانه نشان دهند؛ زيرا مي دانند كه پاسخي كوبنده تر از آنچه انجام داده اند دريافت مي كنند. (همان) آمادگي نظامي و هوشياري دولت و امت اسلامي موجب مي شود كه دشمنان اقرار به شكست در برابر ارتش اسلام كنند و به خود اجازه ندهند در تحركاتي عليه امت اسلام وارد شده و با ديگران همكاري كنند. اگر اين آمادگي هميشه وجود داشته باشد، احزاب و كشورهاي بزدل پيرامون دولت اسلامي به خود اجازه همكاري با دشمنان متجاوز را نمي دهند و پيشاپيش شكست و زبوني و ناتواني خود را در برابر ارتش آماده اسلام اعلام مي كنند. (نساء آيه 102 و آيات ديگر)

بنابراين، مي توان گفت كه آمادگي نظامي دو كاركرد مثبت براي جامعه و دولت اسلامي درجنگ نرم به همراه خواهد داشت؛ از سويي اجازه نمي دهد تا دشمنان روحيه ملت را تخريب كرده و اعتماد مردم را از دولت اسلامي سلب كنند و به آنان اين باور را بدهند كه دولت اسلامي ناتوان از تامين اصلي ترين نياز بشر در يك جامعه يعني امنيت است؛ زيرا رزمايش ها و رژه ها و آرايش نظامي در مرزها، خود خودگواه هوشياري و آمادگي هرگونه مقابله با متجاوزان و تامين امنيت جامعه است و از سوي ديگر، فكر هرگونه تجاوز و حملات غافلگيرانه را از دشمن مي گيرد بلكه حتي آنان را در مقام ترس از حمله قرار مي دهد هرچند كه امت اسلامي و دولت اسلامي هرگز خود ابتدا به جنگ نمي كند، ولي ترس از هجوم ارتش آماده، خود بنياد امنيت روحي و رواني آنان را به هم مي ريزد و اجازه نمي دهد تا حتي فكر حمله را به ذهن خود راه دهند چه رسد كه آن را روي ميز بگذارند و برنامه اي براي حمله داشته باشند.

براين اساس خداوند در قرآن از دولت و ملت اسلامي مي خواهد آمادگي نظامي را به عنوان يك راهبرد اصلي درسياست هاي كلان در نظر داشته باشند و آن را تنها يك سازو كار بر نشمارند؛ زيرا كاركردهاي آمادگي نظامي تنها محدود به جنگ سخت نمي شود بلكه درجنگ نرم و جنگ رواني بيشتر كاربرد دارد و عامل بازدارنده از حمله دشمنان اسلام خواهد بود.

درحقيقت آمادگي نظامي كه با فراهم آوري و تدارك نيروها و امكانات لازم اعم از مادي و معنوي براي رويارويي با دشمنان موجود يا احتمالي، درجامعه اسلامي شكل مي گيرد، عامل بسيار مهم درايجاد اعتماد عمومي و امنيت عمومي و آرامش روحي و رواني جامعه و عامل بازدارنده از هجوم دشمن وترس و وحشت از نيروهاي رزمنده اسلام خواهد داشت. خداوند در آيات بسياري به اين مساله با به كارگيري واژه هايي چون «اعداد»، «أخذ حذر»، «أخذ اسلحه»، «رباط»، «مرابطه» «صافنات الجياد»، «تبوي»،«جمعوا» و مانند آن تاكيد كرده است.