روش های برخورد با تمسخرکنندگان

یکی از نابه هنجاری های اجتماعی که گاه حتی در جنگ های نرم و روانی از آن نیز بهره گرفته می شود و موجبات تزلزل روحی و روانی طرف مقابل را فراهم می آورد، تمسخر و استهزای دیگران است.

همان گونه که در جنگ های روانی و نرم، برای از میان بردن روحیه طرف مقابل از شایعه و تهمت و افترا استفاده می شود، هم چنین از جوک سازی و استهزا برای این مقاصد نیز بهره گرفته می شود.

قرآن گزارش های بسیاری را از بهره گیری این شیوه در طول تاریخ از سوی دشمن دین و هدایت و راستی به دست می دهد. در همه این گزارش ها این معنا مورد تحلیل و تبیین قرار می گیرد که چگونه دشمنان می کوشیدند تا با بهره گیری از این شیوه ، روحیه مومنان را متزلزل کرده و مبانی و اصول فکری و بینشی و نگرشی آنان را به باد تمسخر گیرند.

نویسنده در این مطلب بر آن است تا روش های برخورد با تمسخرکنندگان را بر اساس آموزه های قرآنی به دست داده و به تاثیرات سوء این شیوه در عمل اجتماعی توجه دهد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

جوک سازی ، تهدید امنیتی

به نظر می رسد که بر خلاف باور عمومی ، جوک سازی تنها به هدف ایجاد لحظات مفرح و شاد نیست؛ بلکه به عنوان یک ابزار جنگی در جنگ نرم کاربرد به سزایی پیدا کرده است؛ چنان که شایعه سازی و شایعه پراکنی این کاربرد را در طول تاریخ داشته و جامعه همواره از سوی شایعه سازان مورد تهدیدات جدی و امنیتی قرار گرفتند و امت ها و جوامع و ارتش ها به سادگی تمام شکست خورده و از صحنه جهان رخت بستند. گزارش قرآن از تاثیرات سوء شایعه پراکنی به ویژه در جنگ احد به خوبی نشان می دهد که این ابزار تا چه اندازه کارآمد و خطرناک است و در صحنه اجتماعی و سیاسی چه آثار خطرناک و بحران آفرینی به دنبال دارد.

بسیاری از مردم بی توجه به انگیزه و اهداف جوک سازان به نقل و انتقال آن از طرق مختلف ادامه می دهند که در جامعه امروز پیامک ها به علت سرعت انتقال بیش تر از همه مورد توجه قرار گرفته است. در یک لحظه هزاران نفر متاثر از جوک آن را منتقل کرده و همانند ویروسی سریع پخش می کنند.

هر چند که به ظاهر بسیاری از جوک ها به هدف تلطیف روحیه و ایجاد نشاط و شادی در دیگران ساخته می شود و در عصر کنونی که به جای جنگ فیزیکی ، بهره گیری از جنگ های نرم و روانی از طریق رسانه های گروهی و جمعی هم چون پیامک ها ، کم هزینه تر و موثرتر عمل می کند، جوک سازی به عنوان یک ابزار مهم جنگی مورد توجه اتاق های جنگ روانی و نرم قرار گرفته است.

از جوک برای تخریب وجهات قانونی اشخاص و تخریب شخصیت مسئولان و نهادها و ایجاد اختلاف میان قومیت ها و گروه ها و جناح های سیاسی به خوبی بهره برداری می شود. ترکیب گفتار و اشکال می تواند این تاثیر گذاری را بیش تر کند. این گونه است که تصاویر متحرک و همراه با قول و شعر و تقلید و مانند آن ، نه تنها لحظاتی موجب شادی برخی را فراهم می آورد ولی در یک فرآیند زمانی ، به دشمن اجازه می دهد تا اهداف و مقاصد خویش را تامین کند و بستر و فضایی مناسب برای حمله وعملیات سخت تر و شدیدتر فراهم آورد.

در جوک ها، به سادگی شخصیت اشخاص عالی رتبه و مرجعیت فکری و روحی جامعه به استهزا و تمسخر گرفته می شود و مبانی و اصول اعتقادی به عنوان بازیچه و تفریح مورد سوء استفاده قرار می گیرد.

به عنوان نمونه در جامعه اسلامی و ایرانی ، جوک سازی ها به حدی پیشرفت می کند که خطوط قرمز شکسته می شود و قرآن، پیامبران و امامان(ع) در بخشی از جوک سازی مورد هجوم قرار می گیرند. مبانی اعتقادی که جامعه بر اساس آن سامان یافته و حرکت می کند ، بازیچه تمسخر و استهزای جوک سازان قرار می گیرد و طنز سیاه و افراطی ، همه اصول اخلاقی و هنجاری را زیر پا می گذارد و زمینه را برای رفتارهای نابه هنجار و تخریبی آینده فراهم می آورد بی آن که دیگر از سوی مخاطبان جوک ها واکنش های تند و منفی صورت گیرد.

به عنوان نمونه اگر در یک فرآیند جوک سازی، قرآن مورد تمسخر قرار گیرد و مخاطب به سبب آن که جوک و طنزی بیش نیست به آن واکنش منفی نشان ندهد، در آینده اگر به ساحت مقدس خود قرآن به شکل فیزیکی اهانت شود همین مخاطب نسبت به آن بی تفاوت می باشد؛ زیرا پیش از این از طریق جوک و طنز زمینه و بستر روحی و روانی برای حرکت های شدید تر و اهانت آمیز فراهم آمده است.

هنگامی که امامان معصوم (ع) در جوک به عنوان بخشی از داستان و بستر و یا فرآیند جوک مطرح شود، در آینده نه تنها اهانت و استهزای خود آن بزرگواران و افکار و اندیشه هایشان ، آسان می شود بلکه هیچ گونه واکنش جدی از سوی مخاطبان را به همراه نخواهد داشت. این گونه است که در یک روند جوک سازی ، از بسیاری از اعتقادات و باورهای انسانی قداست زدایی می شود.

بی گمان جامعه ای که اصول و مبانی ارزشی آن مورد تهدید قرار گیرد و از ارزش و اعتبار و قداست در یک فرآیند تهی و خالی شود، به سادگی قابلیت فروپاشی را خواهد داشت. به عنوان نمونه اگر اعتبار و ارزش انسان ها در یک جامعه بر اساس تقوا و رفتارهای هنجاری چون حرمت خانواده و بزرگ تر ها و مانند آن باشد و دشمن در یک فرآیند قداست زدایی و ارزش زدایی بتواند این ارزش ها را بشکند ، به سادگی می تواند در آینده در آن نفوذ کرده و ارزش های دیگری را جایگزین ارزش های اصیل جامعه نماید بی آن که واکنش شدید منفی از سوی مخاطبان و اعضای جامعه صورت بگیرد.

جوک سازی علیه اقوام و نژادها در حالی صورت می گیرد که زمینه را برای اختلاف جدی فیزیکی در آینده فراهم می آورد؛ زیرا اتهامات و اهانت هایی که از طریق جوک سازی و استهزای اقوام صورت می گیرد ، هم باور قومیت ها را نسبت به یک دیگر منفی می کند و هم اجازه می دهد تا قومیت ها برای مقابله به مثل حتی به اقدامات فیزیکی متوسل شوند و آشوب و درگیری ها را در میان اقوام مختلف این جامعه و سرزمین پدید آورند. این در حالی است که بر اساس ارزش ها و مبانی آن جامعه، اصولا آن چیزی که همه را گرد هم آورده است مبانی و ارزش ها و اهداف مشترکی است که از آن به عنوان امت یاد می شود. امتی که هدف و رویه مشترک داشت، به سبب سوء استفاده از جوک و استهزا، گرفتار تفرقه و اختلاف می شود و از درون فرو می پاشد. از این روست که جوک سازی در بسیاری از حالات یک تهدید جدی امنیتی برای جامعه است و می بایست از سوی مسئولان و نهادهای مسئول ردگیری و شناسایی و تهدید شوند.

حساسیت فزآینده قرآن نسبت به این امور نشان می دهد که هر چه جامعه عصر نبوی به سوی اتحاد و امت شدن بیش تر پیش می رفت ، رفتارهای تخریبی از این دست از سوی دشمنان نیز افزایش می یافت و همین مساله موجبات افزایش حساسیت فزاینده قرآن به مساله را فراهم می آورد.

گروه های جوک ساز

قرآن گزارش می کند که گروه ها و مجموعه های مختلفی اقدام به تخریب وجوه شخصیتی و جهات دیگر رهبران اسلامی، مومنان و جامعه اسلامی می کردند. از جمله این گروه ها و مجموعه های می توان به یهودیان مدینه (بقره آیه 104) ، مشرکان (احقاف آیات 22 و 26 و هود آیه 87 و بسیاری از آیات دیگر)، منافقان (بقره آیه 14و نساء آیه 140 و مانند آن)، کافران (انعام آیه 5 و آیات بسیار دیگر) ، اهل کتاب (مائده آیه 57) ، اشراف (انعام آیات 52 و 53) مجرمان (حجر آیات 11 و 12) گناهکاران (روم آیه 10) و مانند آن اشاره کرد.

از این آیات به دست می دهد که گروه هایی که به استهزای مومنان و جامعه ایمانی می پردازند، شامل گروه های دشمن و افراد نادان داخلی می شوند. در این میان برخی از افراد جامعه ایمانی و شهروندان امت اسلامی نیز به اسباب مختلف در دام این شیوه نابه هنجار و غلط رفتاری می افتند که از جمله می توان به گناهکاران و مجرمان و اشراف اشاره کرد.

کسانی که خود اهل جرم و بزه هستند برای این که بستر اجتماعی را برای رفتارهای بزه گونه خویش فراهم آورند با استهزا و جوک سازی و تخریب اصول اخلاقی و هنجاری می کوشند تا زمینه برای پذیرش رفتارهای نابه هنجار آنان فراهم آید. اشراف و ثروتمند که اهل اتراف و اسراف هستند نیز این گونه عمل می کنند. بنابراین می توان دسته های مختلفی را شناسایی و ردگیری کرد که در مسیر باطل قرار می گیرند و فضای اخلاقی و ارزشی جامعه را تهدید و تخریب می کنند.

به نظر می رسد که ستون پنجم عملی دشمنان اسلام و امت ، همین گروه های بزهکار و اشرافی و مجرم جامعه باشند، زیرا آنان آگاهانه و یا ناآگاهانه با دشمنان همگام و همراه شده و همان استهزا و جوک هایی که دشمن القا کرده پخش و شایعه می کنند.

اصولا از آن جایی که دشمنان امت اسلامی ، مخالف اصول ارزشی و اخلاقی جامعه اسلامی هستند، بیش ترین حملات را به این بخش متوجه می سازند. این گونه است که حرمت شکنی و قداست زدایی از اصول ارزشی و اخلاقی در دستور کار قرار می گیرد.

با نگاهی گذرا و سریع به عکس ها و تصاویر جست و جوگرهای پیشرفته و مشهوری چون گوگل و یاهو می توان دریافت که تا چه اندازه حریم اخلاقی و اصول ارزشی جوامع اسلامی و اخلاقی مورد هجوم و یورش دشمن بیرونی و همراهان داخلی آنان قرار گرفته است. پیش از این که از سوی نهادهای کشور ، تارنماها و پایگاه های مختلف مهار و مدیریت شوند، با جست و جوی هر کلمه و واژه ای شماری بسیار عکس های بی ربط از زنان لخت و هرزه در صفحه اول رایانه ظاهر می شد. در یک جست و جو که نسبت به قرآن و حجاب انجام گرفته بود، بیش تر عکس ها و تصاویر نه تنها هیچ ارتباطی با این موضوع نداشت بلکه کاملا در راستای قداست زدایی و تخریب حجاب و قرآن بوده است. دشمنان با نامگذاری عکس های سکسی و مستجهن به نام قرآن و حجاب و تکرار عمدی و یا با همکاری جست و جوگرها و نهادهای مربوط و مرتبط با آن این امکان را به کاربر می داد تا به جای حق با مجموعه ای از باطل و تصاویر زننده مواجه شود.

در حقیقت قداست زدایی و تابوشکنی از طریق تصاویر و جوک و مانند آن ، از مهم ترین حربه های دشمنان در جنگ نرم است که از سال ها پیش آغاز شده است. در این میان هم جنس بازان و اباحه گرایان تمام تلاش خویش را مصروف داشتند تا با تخریب حجاب و خانواده و مانند آن زمینه را برای فروپاشی درونی جوامع اخلاقی و اسلامی فراهم آورند و به اهداف شوم خود دست یابند.

قرآن در آیات 21 و 26 سوره احقاف گزارش می کند که چگونه هم جنس گرایان قوم لوط به اصول ارزشی و هنجاری و پایه های خانواده هجوم آورده و با بهره گیری از استهزا و تمسخر آن می کوشیدند تا رفتارهای خویش را توجیه، گسترش و عادی جلوه دهند.

آیه 87 سوره هود نیز تبیین می کند که چگونه نمازستیزان با تمسخر کردن نماز حضرت شعیب (ع) می کوشیدند تا عبادت های مومنان را عملی لغو و بیهوده و حتی ضد عقلانی جلوه دهند و مومنان را از این طریق در هم شکنند و آنان را در حالت انفعالی قرار داده و از نماز و عبادت دور سازند.

فرعون و فرعونیان نیز با تمسخر کردن حضرت موسی (ع) و یارانش بر آن بود تا امدادهای غیبی خداوندی را دروغ جلوه دهد و مومنان را از تمسک به خداوند و یاری جستن از وی باز دارند. دست انداختن مومنانی که اهل امداد و تمسک به نیروهای الهی نهان و آشکار هستند، روشی است که در جوامع مختلف پی گیری شده و می شود. تمسخر کردن مومنان از یاد کرد امدادهای غیبی و جلف و لاطائلات نامیدن و جوک سازی و مضحکه ساختن مومنان از روش هایی بود که فرعون و فرعونیان از آن در جنگ نرم و روانی خویش سود می بردند.(زخرف آیات 46 و 47)

استهزا کردن اهل انفاق و کمک های مردمی به نیازمندان ، از جمله کارهایی است که از سوی دشمن دانا و دوستان نادان انجام می پذیرد.(توبه آیات 77 و 79)

روش های برخورد با استهزا کنندگان

قرآن برای مقابله با جنگ نرم و روانی دشمن ، شیوه ها و روش هایی را پیشنهاد می کند که از جمله آن مساله مقابله به مثل است. بنابراین بهره گیری از شیوه جوک سازی برای تخریب مبانی باطل و ضد انسانی آنان مجاز می باشد به شرطی که در این روش خطوط قرمز اخلاقی و انسانی محافظت شود و عمل مقابله به مثل موجب نشود ارزش هایی که جامعه بر اساس آن قوام و سامان یافته است تخریب شود.

بنابراین با ملاحظات و حفظ تمامی جوانب مومنان مجاز می باشند تا به تمسخر و مقابله به مثل آنان اقدام کنند. این مطلب به صراحت و روشنی در آیه 38 سوره هود بیان شده است.

روش بی اعتنایی از دیگر روش هایی است که قرآن پیشنهاد می دهد. به این معنا که امت ا سلامی نسبت به جوک ها و استهزاها واکنش نشان ندهد و حتی به نقل و گفتن آن نپردازد؛ زیرا توجه و اعتنا کردن به دشمن گاه خود موجب می شود تا آنان گستاخ تر شده و نیز جامعه به اشکالی در دام فریب دشمن افتاده و خود عامل پخش و گسترش رفتار و یا گفتار نابه هنجار و زشت و زننده شود.

خداوند در آیه 70 سوره انعام و نیز 94 و 95 سوره حجر بهره گیری از روش بی اعتنایی را به عنوان یک سازوکار برخورد با استهزای دشمنان یاد می کنند و حتی آن حضرت (ص) را موظف و مکلف به انجام این روش در برخی از موارد می سازد.

ترک دوستی با جوک سازان و تمسخر کنندگان داخلی از جمله مجرمان و گناهکاران و اشراف می تواند ، خود نوعی جنگ منفی و مبارزه مفید باشد، زیرا هنگامی که این گروه از جوک سازان از جامعه طرد و مورد بی اعتنایی جمعی قرار گیرند خود به خود از رفتار زشت و زننده جوک سازی و جوک گویی ضد هنجاری دست بر می دارند و رفتار خود را تصحیح و اصلاح می کنند. خداوند در آیه 57 این روش را نیز مطرح می کند و بهره گیری از آن را برای مقابله با برخی از موارد مفید و سازنده بر می شمارد.

ترک هم نشینی با برخی از این افراد و گروه های نیز راهکار دیگری است که در آیات 140 سوره نساء و نیز 68 سوره انعام پیشنهاد می شود. با این روش ، اشخاص جوک گو و جوک ساز داخلی و شهروندان امت اسلامی اجازه نمی یابند تا به کار زشت خود اقدام کنند ؛ زیرا دیگر گوش شنوایی برای یاوه بافی های خویش نمی یابند و در یک فرآیند به ترک این رفتار اقدام می کنند و راه سلامت را در پیش می گیرند.

بی گمان صبر و شکیبایی در برابر تهدیدات دشمن از مهم ترین شیوه ها و روش هایی است که هر کس و جامعه ای می بایست از آن بهره گیرد. مقابله و مبارزه با دشمنان یاوه گو نیازمند صبر و شکیبایی است؛ زیرا واکنش های عاطفی و احساسی می تواند به جای آن که جامعه وانسان را به مطلوب برساند از حقیقت و هدف دور سازد. با در پیش گرفتن صبر و شکیبایی می توان دشمن را به زانو در آورد؛ زیرا گاه می توان با بهره گیری از صبر ، نسبت به جوک های دشمن بی اعتنا شد و هم چنین می توان با صبر، در برابر مشکلاتی که ایشان می آفریند به سلامت و عقل بیرون آمد و در شرایط مساعد ضربه کاری را بر دشمن وارد آورد.

از این روست خداوند در آیاتی چون 16 و 17 سوره ص و 110 و 111 سوره مومنون صبر را به عنوان یک راهکار برای مقابله با جوک سازان مطرح می سازد.

البته تاکید بر اهل غفلت بودن جوک سازان داخلی می تواند آنان را نسبت به رفتارهای خود حساس کند. (مومنون آیه 110) چنان که می توان با بیان تهدیدات خداوند در دنیا و آخرت نسبت به جوک سازان آنان را از خواب غفلت بیدار کرد(همزه آیه 1) و با یادکرد قیامت و این که در آن روز انگشت حسرت به دهان خواهند گزید(زمر آیه 56) و خسران و زیان را نصیب خود خواهند کرد(کهف آیات 103 و 106) فاسقان امت را به سر عقل آورد(توبه آیات 79 و80)

قرآن به این نکته نیز توجه می دهد که اصول جوک سازی و استهزای دیگران هر چند که به ظاهر دمی لذت بخش و شادی آفرین است ولی در نهایت چیزی جز اندوه به دنبال نخواهد داشت.(حجر آیات 95 و 97) چنان که این کار موجبات دوری از رحمت (توبه آیه 79 و 80) و محرومیت از هدایت (همان ) و سرزنش و توبیخ خداوند (ییس آیه 30 و همزه آیه 1 و آیات دیگر) می شود و سود و بهره ای برای ایشان به همراه نخواهد آورد.