يكي از نابهنجاري هاي اجتماعي كه خانواده و جامعه از آن رنج مي برد و بسياري به آن حساسيت فوق العاده نشان مي دهند، مساله تنبلي نوجوانان و جوانان است.
البته اين مساله اختصاص به يك گروه سني ندارد ولي در چشم مردمان، تنبلي اين گروه سني به جهت فعال بودن طبيعي و جوشش و سرزندگي و شادابي، بيش تر نمود پيدا مي كند.
تنبلي به معناي تن پروري، بي كارگي، كاهلي و اهمال و سستي به كار رفته است. (فرهنگ فارسي ج 1 ص 1147) در قرآن واژگاني چون كسالي، بطا و قاعد در اين معنا و مفهوم به كار رفته است.
تنبلي از ديدگاه قرآن
قرآن نسبت به تنبلي افراد در مواردي چون جهاد و نماز و برخي از اعمال عبادي ديگر توجه داشته است. به نظر قرآن ريشه تنبلي در اموري چون جهاد و اعمال و تكاليف سخت و دشوار را مي بايست در شك و ترديدي ديد كه آنان نسبت به خدا و دين دارند. فقدان ايمان كامل موجب مي شود تا شخص نسبت به تكاليف سخت و دشوار واكنش مثبتي نشان ندهد و با برخورد سرد خود آن را به كناري نهد؛ زيرا كساني كه به خدا و آخرت ايمان دارند مي كوشند تا به آموزه هاي دستوري خدا و قرآن و پيامبران عمل كنند.
شك و ترديد در خدا و يا آخرت موجب مي شود شخص، كاهلي و تسامح و تنبلي را پيشه خود كند و با جان و مال به دفاع از دين خدا و آموزه هاي آن اقدام نورزد. (توبه آيه 45 و 46) قرآن عامل ديگر تنبلي در افراد را در ثروت و رفاه زياد ايشان مي داند. برخورداري از ثروت و امكانات مادي موجب مي شود كه شخص از كارهاي سخت و دشوار بگريزد به ويژه آن كه كار ارتباط تنگاتنگي با جان و مال او داشته باشد و او رادر سختي جانكاهي قرار دهد. (توبه آيه 86) از ديگر علل و عوامل تنبلي نسبت به آموزه هاي ديني، دنيا طلبي ودل خوش داشتن به زندگي دنياست؛ از اين رو شخص، حاضر نيست تا كارهاي سختي را در پيش گيرد و از جان و مال خود مايه بگذارد. (توبه آيه 38 و 85).
در تحليل قرآن كساني كه به دين اسلام، ايمان كاملي ندارند و يا منافق هستند گرفتار تنبلي مي شوند و اين گونه است كه درنماز گزاردن (نساء آيه 142)، جهاد در راه خدا (آل عمران آيه 167 و 168) و امور ديگري كه سخت و دشوار است و تنبلي مي كنند.
قرآن به مومنان و منافقان و ديگراني كه در حوزه دين تنبلي و تكاهل مي كنند هشدار مي دهد كه اين گونه رفتار موجب حسرت و ندامت دير يا زود مي شود كه راه گريزي از آن نخواهند داشت. ندامت زود هنگام آن اين خواهد بود كه دشمنان برايشان چيره شوند و يا از بهره هاي مادي ومعنوي آموزه ها و عمل به آموزه هاي قرآني بي بهره بمانند و در آخرت نيز دچار خشم و عذاب الهي گردند. (نساء آيه 72 و 73) با نگاهي به آيات قرآني مي توان دريافت كه ريشه تنبلي عدم درك درست از شرايط و وضعيت و موقعيت فرد است. اين مساله اختصاص به حوزه دين ندارد و هر كسي كه درباره مساله و يا موضوعي دچار تنبلي مي شود و اقدام به كار و عملي نمي كند ودر گوشه اي مي خزد، درحقيقت شرايط و وضعيت خود را درك نكرده است. دانش آموزي كه فايده درسي را درك نكرده است نسبت به آن واكنش درستي نشان نمي دهد و حاضر نيست تا آن را بياموزد و اين گونه نسبت به آن و يا همه دروس تنبلي مي كند. بنابر اين ايجاد انگيزه و تغيير در نگرش دانش آموز مي تواند وي را نسبت به موقعيت خود و موضوع آگاه سازد.
تغيير بينش راه علاج تنبلي
اين گونه است كه قرآن مساله را به سمت و سوي ايمان مي كشد و به اين نكته اشاره مي كند كه ريشه و خاستگاه تنبلي را مي بايست در تحليل نادرست بينشي و نگرشي فرد دانست. از آن جمله نگرشي كه نسبت به دين و يا آخرت و خدا دارد و يا در مساله دانش اندوزي به دانش خاصي نگرشي منفي نشان مي دهد از اين رو قرآن براي ايجادتلاش در فرد مي كوشد تا نگرش و بينش وي را نسبت به مساله تغيير دهد. كسي كه بينش و نگرشي درست به مساله اي بيابد مي كوشد تا به هر وسيله اي شده آن را به دست آورد. اين گونه است كه كارهاي سختي چون جهاد و نماز بر وي آسان مي شود و روزه و حج در هر شرايط سخت و دشوار را به آساني انجام مي دهد.
بنابر اين تغيير نگرش و بينش موجب مي شود شخص از تنبلي رهايي يابد و به آدمي سخت كوش و پرتلاش تبديل گردد.
والدين و مربيان نوجوانان نيز مي بايست به مساله تغيير نگرش آنان توجه داشته باشند و با ايجاد علاقه و انگيزه، آنها را به سوي تلاش سوق دهند. اين گونه است كه به جاي سركوفت و هشدار و تهديد مي توان با تغيير نگرش و با ابزار دروني و مهار باطني، شخص را به موضوع علاقه مند كرد تا انگيزه دروني وي را وادار به تلاش نمايد.
قرآن همچنين مي كوشد تا با تغيير در نگرش كلي انسان نسبت به دنيا آن را ابزار و راهي براي تعالي نشان دهد. اين تلاش از آن رو صورت مي گيرد كه تغيير نگرش مي بايست در دو حوزه كلي و جزيي انجام گيرد.
مساله ديگري كه قرآن به آن توجه مي دهد مساله رفاه طلبي است. دنيازدگي و رفاه زياد شخص را تنبل مي كند. بسياري از خانواده ها درباره كودكان دچار اشتباهي فاحش مي شوند و آنان را در رفاه زياد پرورش مي دهند كه موجبات تنبلي را فراهم مي آورد و نوجوانان را از تلاش باز مي دارد. اين ها نكاتي بود كه قرآن نسبت به علل و عوامل تنبلي و راه برون رفت و درمان آن بيان مي كند. بنابر اين به جاي برخوردهاي فيزيكي و كلامي تند بهتر است كه از روش تغيير نگرش و تغيير در امكانات (تنبيه قرآني) بهره جوييم تا نابهجناري تنبلي درمان شود.
