انذار بخشي مهمي از آموزه ها و گزاره هاي قرآني را تشكيل مي دهد. اگر گزاره هاي شناختي و آموزه هاي دستوري قرآن را در كنار آموزه هاي توصيه و تبيني آن قرار دهيم مي توان گفت كه آن ها به دو دسته بشارتي و انذاري بخش مي شوند.
هر چند كه آموزه هاي انذاري آن درصد كم تري را تشكيل مي دهند ولي اين حجم انبوه از انذارها خود بيانگر مسايلي است كه از جمله مي توان به اهميت آن در حوزه هاي تربيتي و پرورشي و آموزشي و نيز جايگاه خاص انذار راهنمايي بشر براي دست يابي به كمال اشاره كرد.
به نظر مي رسد كه تاكيد قرآن بر انذار بيانگر حالتي در انسان است كه نياز به انذار در وي را بر مي انگيزد. به سخن ديگر توجه آفريدگار و خالق بشر بر اين جنبه خود بيانگر آن است كه آدمي به طور فطري آفريده اي است كه انذار بخشي مهمي از حوزه هاي آموزشي و پرورشي او را تشكيل مي دهد و هر كسي كه بخواهد آدمي را به سوي چيزي سوق دهد لازم است تا به اين فطرت بشري توجه داشته باشد.
به سخن ديگر مي
توان انذار را همانند تذكر بر شمرد و اين كه آدمي چون موجودي است كه غفلت و فراموشي بسيار به سراغ وي مي آيد به گونه اي كه برخي انسان را از نسيان دانسته و گفته اند كه همين حالت و خصلت آدمي است كه خداوند بر تذكر و يادآوري تاكيد دارد و حتي قرآن را ذكر و يادآوري دانسته است. انذار نيز اين گونه است و آدمي موجودي است كه هر دم نيازمند انذار و هشدار باش تا در مسير تكاملي خويش قرار گيرد و يا ادامه مسير دهد.
انذار به شكل هاي مختلف و متنوع اي انجام مي پذيرد. از اين رو مي توان اشكال مختلفي را براي انذار يافت و آيات قرآني به شكلي اين تنوع و گوناگوني را منتقل مي سازند. با اين همه مهم ترين ابزار انذاري خداوند دوزخ است. اما پرسش اين نوشتار اين است كه چرا خداوند دوزخ را آفريد و چه نيازي است كه مردمان را با اين ابزار بترساند؟
خداوند چنان كه آيات قرآني بيان مي دارد از خود انسان به خود وي رحيم تر و مهربان است. اصولا خداوند نه تنها به مردمان بخشنده و رحمان است بلكه نسبت به آنان مهربان و رحيم است و همين رحيميت است كه آدمي را به انذار مي ترساند. مهرباني خداوند موجب مي شود تا از اين كه خلق و آفريده ها به سوي نقص بروند به نوعي تاسف بخورد و بخواهد تا آنان را به هر شكلي شده به راه راست عبوديت بكشاند تا در مسير كمالي و راه راست قرار گيرند و به لقاي اسماء كمالي دست يابند. اين گونه است كه از مادر به فرزند رحيم تر است و حتي نسبت به كافران و مشركان و كساني كه الوهيت و يا ربوبيت وي را زير سوال مي برند مهربان باشد و بخواهد تا آنان را به سوي كمال برد و به آنان بنماياند كه چگونه از سرمايه وجودي خويش بهره برند.
بسياري از مردم با آن كه الوهيت خداوند را مي پذيرند ولي ربوبيت وي را منكر مي شوند و نقش پروردگاري را به ديگراني چون ستارگان و ماه و خورشيد و بتان و يا رهبران جني و انسي مي سپارند و براي هر چيزي رب النوع و پروردگاري مستقل از الوهيت الهي و ربوبيت خدايي فرض مي كنند. اين گونه است كه در مسيري غير از عبوديت كه آدمي براي آن افريده شده است قرار مي گيرند و از ليعبدون يعني مرا عبادت كنند، دور مي شوند و به همان اندازه كه دور مي شوند از كمال به سوي نقص و از داستن دادن سرمايه مي روند كه خداوند از آن به خسران مبين ياد مي كند و در سوره والعصر همگان را به گونه در مسير خسران معرفي مي كند مگر آن كه راه عبوديت را بيابند و ان را به شكل ايمان و عمل صالح در خود و ديگري نشان دهند.
اگر در قرآن از رحمانيت و رحيمت خداوند به 70 تا 80 مورد اشاره مي شود در بيش از 800 مورد به ربوبيت و پروردگاري خويش اشاره مي كند تا بيان دارد كه هدف او از آفرينش پروردگاري جهانيان و بردن آنان از نقص به كمال بوده است.
همين مساله موجب مي شود كه خداوند خود را در همه جا به رب بخواند كه بر اساس رحمان و رحيم عمل مي كند. با همه بخشندگي به خلق چون نفس وجود ايشان باز مي كوشد تا آنان را در زمره رحيميت خويش در آورد و حتي بنابر برخي تفاسير كه در باره ارث بردن مومنان بيان مي شود مراد آن است كه غرفه هاي بهشتي كه براي كافران و مشركان ساخته شده بود و لي آنان با گمراهي خويش آن را از دست داده اند به مومنان به ارث مي رسد. به اين معنا كه خداوند به حكم بخشندگي و رحمانيت عام خود دوست مي دارد كه به كمال برسند و از رحيميت او بهره برند ولي منافقان و مشركان با بيراه و كژراهه رفتن خويش خود را از خدا و رحيميت او دور مي سازند و زمينه عدم استفاده از غرفه هاي خويش در بهشت رحيمي را سبب مي شوند.
غفلت آدمي و نسيان وي در كنار جهل و ناداني نسبت به خود و خدا موجب مي شود تا آدمي از مسير كمالي دور شود. از اين روست كه لازم است تا هر دمي او را به راه آورند. اين جاست كه مساله انذار و تذكر خود را نشان مي دهد. خداوند دوزخ را تازيانه اي ساخته است تا مردمان را به سوي بهشت براند. به سخن ديگر مساله معاد و رستاخيز و حساب و كتاب و دوزخ هم چون تازيانه اي است كه انسان ها سركش را به راه مي آورد تا در مسير كمالي قرار گيرند.
آدم ها را مي توان به سه دسته بخش كرد: آناني كه بر فطرت سالم متولد شده و در برآن رشد مي كنند و عشق و محبت ايشان به خالق و آفريدگار موجب مي شود تا به سوي او گرايش يابند و كمال جو بوده و خدا را به عنوان مقصد و مقصود كمالي خود قرار دهند. اين ها همان كساني هستند به سبب اين كه خداوند ذات ايشان را آفريده و بخشنده وجودشان بوده است شاكر و سپاسگزار خدايند و بنده آفريدگاري اويند.
دسته ديگر كساني هستند كه به مهر و محبت گرايش دارند و اصولا از تشر و تندي مي گريزند و دام ها آنان را به سوي خويش مي كشاند. اين گروه در پي اسماي جمالي الهي هستند و بنده صفات جمالي اويند و اين بهشت به عنوان نماد آنان را به سوي خويش مي كشاند.
دسته سوم كساني هستند كه تنها اسماي جلالي براي آنان جاذبه دارد و تا شلاق و تازيانه و قدرت را نبينند به سمت و سويي نمي روند. آنان قدرت و اقتدار را دوست مي دارند و همين موجب مي شود كه به سمت اسماي جلالي كشيده شوند. اما براي اين كه دسته سوم به سوي بهشت جمال بروند مي بايست تازيانه را بلند كرد و بر آنان فرود آورد و يا نشان داد تا به سوي بهشت بگريزد. اين گونه است كه تازيانه دوزخ را خداوند به آدمي نشان مي دهد تا به سوي بهشت جمال و يا كمال بگريزد و از جلال الهي و آثار آن در امان ماند.
بنابراين اگر همگان به سوي بهشت كمال و جمال مي رفتند هر گز خداوند تازيانه جلال خويش را نشان نمي داد و اين ها تنها براي آن است كه مردمان راه را بيابند و به آن سوي بروند.
