شيطان پس از آن كه از خداوند مهلت خواست تا روز رستاخيز زنده باشد و خداوند با بخشى از اين درخواست موافقت نموده و به او مهلت مى دهد
تا «وقت معلوم» در دنيا (اعراف/ 14 ; حجر/ 38 و ص/ 81) باشد و در عالم برزخ قرين و همراه غافلان (زخرف/ 36 ـ 39) سوگند ياد مى كند كه آدمى را از چهار راه مورد هجوم قرار دهد و گمراه نمايد. (اعراف/ 17)
اين چهار راه از آن جايى كه راه خدا (صراط المستقيم» امرى معنوى است مى بايست جهات معنوى باشد نه حسى. از اين مى توان با استفاده از آياتى چون: «يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِم»(نساء/ 120) «يُخَوِّفُ أَوْلِيَآءَهُ» (آل عمران/ 175)«الشَّيْطَـنُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُم بِالْفَحْشَآء» (بقره/ 268) «وَ لاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَ تِ الشَّيْطَـنِ» (بقره/ 168) فهميد كه اين چيزها چيست. بنابراين مى توان گفت كه مراد از «من بين ايديهم; جلو رويشان» حوادثى است كه در زندگى براى آدمى پيش مى آيد، حوادثى كه خوشايند و مطابق آمال و آرزوهاى او يا ناگوار و مايه كدورت عيش اوست; چون ابليس در هر دو حال كار خود را مى كند.
و مراد از «خلف; پشت سر» فرزندان و اعقاب اوست; چون انسان نسبت به آينده فرزندانش نيز آمال و آرزوها دارد; و درباره ى آن ها از پاره اى مكاره و ناخوشى ها مى انديشد; چون انسان بقا و خوشبختى فرزندانش را بقا و خوشبختى خود مى داند، از خوشبختى آنان خشنود و از ناراحتى ايشان ناراحت و متألم مى شود. انسان هر چه از حلال و حرام دارد همه را براى فرزندانش مى خواهد تا بتواند آينده آنان را تأمين نموده و چه بسا خود را در اين راه به هلاكت مى اندازد.
و مقصود از «سمت راست: ايمانهم» كه سمت مبارك و نيرومندى است، سعادت و دين اوست. آمدن شيطان از سمت راست به اين معناست كه وى آدمى را از راه ديندارى بى دين مى كند و او را در بعضى از امور دينى وادار به افراد نموده به چيزهايى كه خداوند از آدمى نخواسته تكليف مى كند، اين همان گمراهى است كه خداوند آن را «اتباع خطوت الشيطن» نام نهاده است.
و منظور از «شمائلهم; سمت چپ» بى دينى مى باشد، به اين معنا كه فحشا و منكرات را در نظر او جلوه داده وى را به ارتكاب معاصى و آلودگى به گناهان و پيروى هوى نفس و شهوات وادار مى سازد.[1]
[1]. ترجمه الميزان، ج 8، ص 36، جامعه مدرسين.
