يكى از واژگانى كه در قرآن و سنت به كار مى رود، عمل است. اين واژه به اشكال مختلفى به صورت اسمى يا فعلى به كار رفته است.
نقش عمل در دنيا و آخرت، يك نقش كليدى و اساسى است و مى توان اين واژه را يكى از واژگان كليدى در قرآن و سنت بر شمرد تا آن جا كه «ايمان و عمل» سعادت و خوشبختى و يا شقاوت و بدبختى انسان را در دو سرا رقم مى زدند.
انسان در «روز واپسين» مى بايست پاداش عمل خويش را بگيرد و اعمال او مورد سنجش و ارزيابى قرار مى گيرد.
اما مراد از اين واژه چيست؟ و از «عمل» چه مفهومى اراده مى شود؟ امام جعفر صادق(ع) درباره مفهوم اين واژه مى فرمايد: عمل «صفت كارى است كه عامل انجام مى دهد»[1]
بنابراين مراد از «اعمال» در روايات و آيات حركات، بدنى و طبيعى صادر از انسان نيست، زيرا اين حركات همان طورى كه در اطاعت هست همان طور در معصيت نيز هست، بلكه مراد از آن صفات عارض بر اعمال است كه سنت ها و قوانين اجتماعى يادينى آن را براى اعمال معتبر مى داند; به اين معنا كه در حال جماع حركاتى از انسان سر مى زند كه اگر مطابق باسنت اجتماعى و يا اذن شرعى باشد نكاح و اگر نباشد زنا ناميده مى شود، و حال آن كه طبيعت حركت در هر دو يكى است.
امام(ع) در همان حديث از دو راه استدلال فرموده و بيان داشته است كه چرا عمل جسم نيست بلكه صفت كارى است كه عامل انجام مى دهد: 1) اين كه اعمال از صفات هستند و صفات وزن ندارند; 2) اين كه خداوند تعالى نيازمندبه توزين اشيا و چيزها ندارد; زيرا خداوند عالم است و متصف به جهل نيست.[2]
بنابراين از اين مطلب مى توان استفاده كر كه معناى وزن اعمال در روز قيامت، سنجش آن نيست بلكه در روز قيامت اعمال بر حق تطبيق مى گردد; به اين معنا كه هر شخصى پاداش نيك عملش به مقدار حقى است كه عمل او مشتمل بر آن است در نتيجه اگر اعمال شخصى به هيچ مقدارى از حق مشتمل نباشد از عملش جز هلاكت و عقاب بهره اى عايدش نمى شود. خداوند مى فرمايد: «وَالْوَزْنُ يَوْمَئذ الْحَقُّ ;(اعراف/ 9) سنگينى و ثقل عمل در روز قيامت، همان حق است; يعنى بر هر پايه و مقدارى عمل به صفت حق نزديك تر باشد آن عمل سنگين تر است. ديگر آن كه براى هر انسانى (كه به اعتبار «وَ نَضَعُ الْمَوَ زِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَـمَة» (انبياء/ 47)) ميزان متعددى است كه هر كدام از عمل هايش با يكى از آن ها سنجيده مى شود و ميزان هر عمل همان مقدار حق است كه عمل مشتمل بر آن است.[3]
[1]. احتجاج طبرسى، ج 2، ص 98، طبع نجف.
[2]. همان پيشين.
[3]. ر.ك: ترجمه الميزان، جامعه مدرسين، ج 8، ص 9 تا 18.
