عبور به سلامت از ابتلائات الهی

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یکی از سنت های الهی که مردمان با آن مواجه هستند، سنت ابتلائات الهی است که با خیر و شر انجام می شود. بر اساس آموزه های قرآنی، مسلمان و غیر مسلمان به این سنت گرفتار می شوند زیرا به قول حافظ شیرازی در تفسیر انفسی قرآن: «خوش بُوَد گر مَحک تجربه آید به میان/ تا رو سیه شود هر که در او غَش باشد.»

از نظر قرآن، عبور به سلامت از ابتلائات الهی نیاز به توفیق و عنایت الهی دارد که شامل هر کسی نمی شود، بلکه تنها کسانی به توفیق از ابتلائات الهی به سلامت می گذرند که دارای شرایطی باشند. بنابراین، بسیاری از مردم در هنگامه گرفتاری به سنت ابتلاء، شکست می خورند و ناخوش می شوند و خوشی از دل و جانشان برون می رود؛ زیرا به تعبیر حافظ شیرازی کسی که اهل «غش» باشد، در محک تجربه خوش برون نمی آید، بلکه کسانی سربلند بیرون می آیند که اهل «صفا» باشند.

فلسفه ابتلائات و فتنه ها و امتحان های الهی

از نظر قرآن، ابتلائات الهی به عنوان یک سنت هماره در جریان است(مومنون، آیه 30؛ عنکبوت، آیه 3؛ محمد، آیه 31) و انسان ها با «شرّ و خیر»(انبیاء، آیه 35) و «حسنات و سیئات»(اعراف، آیه 168) به مصیبت ها، محنت ها و فتنه های بزرگ و کوچک مبتلا می شوند.(بقره، آیه 49؛ اعراف، آیه 141؛ ابراهیم، آیه 6) این ابتلائات با شیوه ها و روش ها و نیز ابزارهای متعدد و متنوع انجام می شود.(بقره، آیه 155) بنابراین، گاه با مصیبت هایی چون ترس، ناامنی، گرسنگی، تشنگی، نقص در بدن و روان، مال و جان، میوه ها و محصولات، فرزندان و نوادگان و مانند آنها(همان؛ قلم، آیات 17 و 20) و گاه با مظاهر زیبای دنیا از مال و فرزند و افزایش ثروت و قدرت(کهف، آیه 7) و به مرگ و حیات(ملک، آیه 2)، جنگ و فتنه های گوناگون(فرقان، آیه 20؛ محمد، آیه 4؛ انعام، آیات 52 و 53) از دارایی و فقر(فجر، آیات 15 و 16)، ارسال رسولان و احکام و قوانین الهی(حدید، آیه 25) و مانند آنها  مورد ابتلا قرار می گیرند تا حقیقت وجودی و شاکله شخصیتی آنان در عمل و اعمال و رفتار و کنش ها و واکنش ها خود را نشان دهد.(ملک، آیه 2؛ یونس، آیه 14؛ هود، آیه 7؛ انسان، آیه 2؛ عنکبوت، آیه 3؛ حدید، آیه 25)

باید توجه داشت که ابتلائات الهی اختصاص به مومنان و مسلمانان ندارد، بلکه ابتلایی است که همگان بدان دچار می شوند(مائده، آیه 71؛ توبه، آیه 16؛ هود، آیه 7؛ کهف، آیه 7) تا بر اساس فلسفه ابتلاء صادق و کاذب(عنکبوت، آیه 3؛ یونس، آیه 30)، نیکوکار و بدکار(کهف، آیه 7)، صابر و جزع کننده(بقره، آیه 155)، مومنان حقیقی (حدید، آیه 25؛ آل عمران، آیات 140 و 166)، شاکران و غیر شاکران(نمل، آیه 40)، طیب و خبیث(آل عمران، آیه 179) و مانند آنها باز شناخته و دانسته شود.

بر اساس آموزه های وحیانی قرآنی مهم ترین آثار ابتلاء برای مومنان و مسلمانان شامل افزایش ایمان(مدثر، آیه 31)، پرورش و رشد(بقره، آیه 124؛ نساء، آیه 6)، توانمندسازی(همان؛ فرقان، آیه 20)، پالایش و تمحیص قلوب و دلها(آل عمران، آیات 140 و 141 و 154)، تقوا(حجرات، آیه 3)، رجوع و بازگشت به حقیقت و صلاح و بازسازی و اصلاح پس از توبه(اعراف، آیه 168)، تذکر و یادآوری(همان؛ و نیز توبه، آیه 126) جداسازی صفوف مومنان از منافق(بقره، آیه 143؛ آل عمران، آیات 140 و 166)، مجاهد و صابر از غیر آنان(محمد، آیه 31)، تسلیم عملی در برابر خدا (صافات، آیات 102 تا 106) و مانند آنها است.

مصادیق و مهم ترین راه های ابتلای الهی

چنان که گفته شد ابتلائات الهی که در قالب فتنه ها و مصیبت ها بلکه حتی خیرات از قدرت و ثروت و زینت های ظاهری دنیوی انجام می شود، دارای تنوع گوناگونی است.

از نظر قرآن، باید توجه داشت که هر چیزی از چیزهایی که در دنیا انسان با آن مواجه می شود، می تواند به عنوان ابتلاء الهی مطرح باشد. بر همین اساس از نظر قرآن، اخبار غیب مانند عدد خازنان دوزخ(مدثر، آیات 30 و 31)، اخبار غیب از درخت زقوم(صافات، آیات 62 و 63)، ارسال رسولان (حدید، آیه 25)،  اختلاف در شرایع اسلامی(مائده، آیه 48)، تغییر قبله(بقره، آیه 143)، اذیت و آزار کافران نسبت به مومنان(آل عمران، آیه 186؛ عنکبوت، آیه 10)، اسارت(بقره، آیه 49)، ترس و خوف و ناامنی(بقره، آیه 155)، گرسنگی(همان)، نقص در بدن و تن و روان(همان)، بیماری و مرض(آل عمران، آیه 140)، تکالیف سنگین(بقره، آیه 144)، شرایع و احکام خاص امت ها(مائده، آیه 48)، پیروزی در جنگ(انفال، آیه 17)،  تاخیر در عذاب و مبهم بودن زمان آن(انبیاء،آیات 109 و 111)، امتحان با ثروت و قدرت(فجر، آیات 15 و 16؛ نمل، آیه 40)، امتحان با ثروتمندان کافر(انعام، آیات 52 و 53)، امتحان با سحر و جادو(بقره، آیه 102)، امتحان با جهاد(بقره، آیه 214؛ آل عمران، آیه 14؛ توبه، آیه 117)، امتحان با مرگ و زندگی(ملک، آیه 2)، امتحان با رفاه و زینت های دنیایی(طه، آیه 131؛ زمر، آیه 49، کهف، آیه 7؛ فجر، آیه 15)، امتحان با رؤیا(اسراء، آیه 60)، امتحان با تنگ شدن رزق و روزی(زمر، آیات 49 و 52؛ فجر، آیه 16)، امتحان با فقر(فحر، آیه 16)، امتحان با فقیران(انعام، آیات 52 و 53)، امتحان با زکات(آل عمران، آیه 186)، امتحان با زیان و خسران(بقره، آیه 155)، امتحان با سختی و جنگ(بقره، آیات 49 و 214)، امتحان با فرزند(انفال، آیه 28؛ تغابن، آیه 15)، امتحان با قتل(طه، آیه 40)، امتحان با قضاوت(ص، آیات 20 تا 24)، امتحان با کافران (محمد، آیه 2)، امتحان با گوساله سامری(طه، آیات 85 و 90)، امتحان معجزات الهی(دخان، آیات 30 و 33؛ قمر، آیه 27)، امتحان با فرشتگان(بقره، آیه 102؛ مدثر، آیه 31)، امتحان با خاندان ملعون(اسراء، آیه 60)، امتحان کافران با مومنان(یونس، آیه 85)، امتحان با نجات از ستم(بقره، آیه 49)، امتحان با وسوسه های شیطانی(حج، آیه 53) و مانند آنها می تواند ابزار و عامل ابتلاء الهی باشد.

توفیق الهی در عبور از ابتلائات

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، بسیاری از مردم در ابتلائات الهی شکست می خورند و سربلند بیرون نمی آیند؛ زیرا ایمان و باوری به ربوبیت و پروردگاری خدا و حکمت و علم الهی و نیز قدرت و غنای الهی ندارند و نمی دانند که همه خلقت از جمله خلقت انسان و حیات و ممات او چیزی جز ابتلاء الهی نیست که اهداف و فلسفه ابتلاء را بر آورده می سازد.

بنابراین، از نظر آموزه های وحیانی قرآنی، کسی بر امری صبر می کند که علم و خبری از ملکوت و باطن و علت و فلسفه و اهداف آن داشته باشد وگرنه استطاعت و توانایی صبر به ویژه در ابتلائات عظیم را ندارد و بی صبری کرده و میانه کار آن را رها می کند و شکست را می پذیرد و از گردونه امتحان و محنت به ظاهر خارج می شود که چیزی جز سقوط نیست.(کهف، آیات 65 تا 82)

از نظر قرآن، انسانی می تواند در ابتلائات الهی سربلند بیرون آید که توفیق الهی نصیب او شود. از مهم ترین عوامل توفیق الهی می توان به جهان بینی توحیدی در قالب از خدا و به سوی اویی در همه کارها است.(بقره، آیات 155 و 156) همین نگاه اصلی و مهم و نگره الهی نسبت به ربوبیت و پروردگاری است که انسان را نسبت به خدا و توکل در کارها چنان بالا می برد که همه هستی خویش را به خدا تفویض کرده و کارها را به او واگذار می کند و این گونه به تفویض امور به خدا از توفیق الهی بهره مند می شود.

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، یاد و ذکر پروردگار در همه امور زندگی(جن، آیات 16 و 17)، تقواپیشگی(انفال، آیات 48 و 49)، صبر(بقره، آیه 155؛ آل عمران، آیه 186؛ فرقان، آیه 20) و مانند آنها به انسان کمک می کند تا به سوی خدا برود و بر او تفویض کرده و توفیق بخواهد. این گونه است که خدا به او توفیق می دهد تا از ابتلائات الهی سربلند بیرون آید. از نظر قرآن، نشانه های این توفیق را می توان در زندگی خویش به اشکال گوناگون دید؛ زیرا کسی که توفیق الهی رفیق او شود، در همه امور زندگی با همه مشکلات و مصیبت ها و فتنه ها و محنت ها و امتحانات، در امور خیر و نیک سبقت می جوید و دنبال برترین و نیکوترین کارها و اعمال می رود.(مائده، آیه 48؛ کهف، آیه 7؛ ملک، آیه 2) این افراد زندگی در اوج سختی ها، صبر و شکیبایی پیشه می کنند و در گفتار نرم و با ادب و در رفتار بسیار نیکوکار هستند.(حجرات، آیه 3؛ بقره، آیه 155)

از نظر قرآن کسی که توفیق الهی رفیق او می شود از ابتلائات الهی سربلند می آید و آثار آن در زندگی دنیوی و اخروی اش خودنمایی و ظهور می کند. برخی از این آثار عبارتند از مغفرت و رحمت الهی(انعام، آیه 165)، تحیت، سلام و صلوات الهی(بقره، آیات 155 تا 157؛ صافات ، آیات 102 تا 109)، خوش نامی در میان امت ها و ملت ها(همان)، دست یابی به مقام امامت(بقره، آیه 124)، رشد و پذیرش مسئولیت ها و مقبولیت در کارها(نساء، آیه 6)، هدایت خاص الهی(بقره، آیات 155 تا 157)، همراهی با اولیای الهی(بقره، آیه 249)، پاداش عظیم اخروی(انفال، آیه 28)، بهشت(بقره، آیه 214) ، توانمندسازی در روحیه و روان(فرقان، آیه 20)، پیروزی و کامیابی در جنگ (بقره، آیات 246 تا 257) ، خلوص و صفای قلب و باطن (آل عمران، آیه 154) و مانند آنها است که خدا به افرادی می دهد که سربلند به توفیق الهی از ابتلائات الهی بیرون آمدند.

به هر حال، بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، انسانی می تواند به سلامت از انواع ابتلائات الهی از فتنه ها و محنت ها و مصیبت ها عبور کند و بگذرد که مورد عنایت الهی قرار گرفته و خدا به او توفیق دهد تا ابتلائات او را به دامی نیاندازد که رهایی از آن شدنی نیست.