ظرفیت ها و محدودیت های زبان
زبان به معنای توانایی بیان که از نعمت های بزرگ خداوند رحمان به بشر است،(سوره الرحمن، آیات 1 تا 3) ظرفیتی بی مانند برای بشر فراهم آورده تا بتواند درک و احساسات و تجربیات خود را به دیگری منتقل کند. این گونه است که از شناخت ها و تراکم شناختی بشر علوم نظری و تجربی پدید آمده است.
اما زبان با همه قابلیت ها و ظرفیت هایی که دارد و توانایی که به انسان بخشیده است، از جهاتی بسیار محدود کننده انسان است؛ چرا که ابزار زبانی و بیانی کامل ترین و پیچیده ترین نظام تفهیم و تفاهم میان بشر است، ولی نمی تواند به سبب ساختار و قالب محدود خود همه آن چه در انسان دیده و شنیده و تجربه کرده بیان کرده و در اختیار دیگران بگذارد. اگر دو فرد را از نظر فهم و درک در یک سطح بدانیم و مفاهیم و معنایی که در کاربرد واژگان منتقل می شود، هم سطح و هم سنخ بیابیم، و هیچ گونه نقص و کمبودی در این حوزه ها وجود نداشته باشد،با این همه زبان و ابزار زبانی عاجز از انتقال همه یافته ها و داشته ها و دانسته های و دیده ها شخص است.
به عنوان نمونه اگر خداوند بخواهد همه حقایق هستی را به پیامبری که در تدنی و نزدیکی در مقام قاب قوسین او ادنی (نجم،آیات 8 و 9) است و کم ترین فاصله میان آن ها متصور است و نوعی مناسخت به سبب عروج یکی و تنزل دیگری در مراتب پدید آمده باشد، با این همه زبان و بیان خداوند نمی تواند همه حقایق را منتقل کند. از این روست که در آیات قرآنی سخن از تنزل است. این تنزل با توجه به ظرفیت بشری و زبانی صورت گرفته است. این گونه است که خداوند با امثال و بیان ضرب المثل بسیاری از حقایق را بیان کرده است تا برای بشر قابل درک و فهم باشد.
مشکل دیگر غیر فهم و درک بشر،ظرفیت های زبانی است که موجب محدودیت است. زبان عربی با همه ظرفیت بی بدیل خود برای خداوندی که بلیغ و فصیح است نمی تواند بهترین ابزار بیانی حقایق و حکمت های معقول و غیر محسوس باشد. این جاست که خداوند حکیم برای بیان آن ها در سطوح و مراتب بسیار دست به تنزل می زند تا مطلب در قالب کلمات بتواند جایی گیرد و یک محتوای هزارلیتری مثلا بتواند با فشرده سازی هم چون گاز به مایع گاز تبدیل شده و در اختیار بشر قرار گیرد. در این میان بهره گیری از امثال و تصرفات گوناگون برای بیان یک مطلب حکیمانه و معقول کمکی اندکی برای تجسم سازی و تمثل سازی حقایق می کند.(رعد، آیه 17؛ ابراهیم، آیه 25؛ نور،آیه 35؛عنکبوت، آیه 43؛حشر، آیه 21)
بنابراین، آن چه در آیات قرآنی از جهان آخرت بیان شده تنها حقایق تنزل یافته و شکل و قالب مثل گرفته است و نمی تواند همه آن چه باشد که در حقیقت و واقعیت وجود دارد.
پس باید گفت: زبان آن چه می خواهیم بگوییم را محدود می کند، امان این تنها امکانی است که می توانیم با آن چیزی بگوییم و آن چه دیده ایم یا حس می کنیم به دیگری برسانیم و انتقال دهیم.
