سنت های الهی در مسائل خانوادگی

بسم الله الرحمن الرحیم

سنت های الهی، قوانین ثابت غیر تبدیل و تحویلی است که بر اساس مشیت حکیمانه الهی وضع و جعل شده است تا هر چیزی در چارچوب آن سنت ها و قوانین به کمال مقدر و تعیین شده خویش برسد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، این سنت ها دارای انواع و اشکال گوناگونی است که شامل سنت های تکوینی و تشریعی می شود. سنت های تکوینی مانند قوانین فیزیک و طبیعت یا مانند سنت عبودیت انسان و جن به گونه ای است که نمی توان آن را حذف کرد؛ چرا که جریان هستی بر مدار و محور این قوانین و سنت ها است. از این روست که مثلا در سنت عبودیت حتی انسان و جن که دارای اراده اختیاری و حق انتخاب است، نمی توانند معبودی نداشته باشد و سنت عبودیت در آنان هماره جاری و ساری است.

سنت های تشریعی نیز همانند سنت های تکوینی این گونه است؛ با این تفاوت و فرق که در سنت های تشریعی که در جامعه انسانی و جنی جریان می یابد، انسان و جن هرچند که نمی توانند آن را تبدیل و تحویل دهند، ولی می تواند برخلاف آن عمل کنند.

البته از نظر قرآن، عمل بر خلاف سنت های تشریعی الهی، می تواند به دارندگان اراده اختیاری از جن وانس خسران و زیان وارد کند و آنان را از مسیر کمالی مقدّر و معیّن دور سازد.

سنت های تشریعی الهی که در قالب احکام ثابت در همه شرایع اسلامی از سوی خدا از طریق وحی و پیامبران و کتب آسمانی بیان شده، بسیار متنوع ومتعدد است. نویسنده در این مطلب تنها به بیان برخی از سنت های تشریعی در ساحت خانواده پرداخته است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

سنت های ثابت الهی در ساحت خانواده

خدا در قرآن، در قالب احکام شرعی، سنت ها و قوانینی را مطرح کرده که به ساحت خانواده تعلق دارد. ازنظر آموزه های وحیانی قرآن، همه این سنت ها در چارچوب «حق» قراردارد و هیچ باطلی درآن راه نمی یابد؛ زیرا همگی آنان از ساحت حق تعالی صادر و بیان شده است.

هم چنین از نظر قرآن، این سنت ها و قوانین شرعی، بر محور و مدار عدالت است؛ یعنی هر آن چه حق است خدا بیان کرده تا هر چیزی در جای متناسب و مقدر خویش قرار گیرد که جای حق شمرده می شود. بنابراین، هر گونه مخالفت با این قوانین و سنت های شرعی به معنای مخالفت با حق و عدالت و نوعی تعدی و تجاوز به حدود الهی است.(بقره، آیات 129 و 230؛ طلاق، آیه 1)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، سنت ها و قوانین بسیاری در ساحت خانواده مطرح است که در قالب احکام تشریع و بیان شده است. آموزه های وحیانی قرآن، بر آن است تا این سنت ها و قوانین الهی در این ساحت را به شکل تفصیلی تبیین کرده و مردم را به سوی آن هدایت و راهنمایی کند؛ زیرا این گونه مردم می توانند در مسیری کمالی از تاثیرات خانواده و روابط خویشاوندی بهره گیرند و خود را به کمال مطلق برساند و صفات او را در خویش ایجاد کرده و به عنوان مظهر صفات و اسماء الله در جایگاه خلافتی قرار گیرند که حضرت آدم(ع) به سبب تحقق آن اسماء و فعلیت و ظهور آنها بدان دست یافته بود.(بقره، آیات 30 و 31 و 138)

خدا به صراحت پس بیان سنت هایی در ساحت مسائل خانوادگی می فرماید: یرید الله لیبین لکم و یهدیکم سنن الذین من قبلکم و یتوب علیکم و الله علیم حکیم؛ خدا اراده کرده تابرای شما تبیین کند و شمارا به سوی سنت های کسانی هدایت کند که پیش از شما بودند و خدا به سوی شما توبه و بازگشت می کند و خدا علیم حکیم است.(نساء، آیه 26)

در این آیه هر چند که سنت ها و قوانین مطرح شده در آیات پیشین در ساحت خانواده را به سنت های پیشینیان نسبت می دهد؛ ولی این بدان معنا نیست که این سنت های الهی نیست، بلکه مراد آن است که این ها سنت هایی است که از سوی خدا در جوامع قبلی تشریع شده و آنان به آن عمل می کردند؛ زیرا سنت ها در این جا همان سبک زندگی است که به سیره و رویه عملی و رفتاری در آمده است.

به سخن دیگر، خدا در این آیات می خواهد بیان کند که این سنت ها و قوانین تازگی ندارد، بلکه در میان اقوام پیشین نیز جاری و ساری بوده و آنان به عنوان سبک زندگی بدان عمل می کردند؛ زیرا همه این سنت ها و قوانین شرعی ازسوی خدای علیم بر اساس حکمت جعل و تشریع شده است.

سنت های تشریعی الهی در ساحت خانواده شامل مَحرم و نامحرم(نساء، آیه 23)، ازدواج، طلاق، انفاق مالی، پوشش، همبستری، فرزند آوری، سرپرستی و ولایت فرزند، مجازات و کیفر زناکار، تجدید فراش، عقد موقت و صیغه، ارث و مانند آنها است.(نساء، آیات 1 تا 23 و 34 و 35)

آثار خروج از سنت های الهی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، شناخت این سنت ها و قوانین شرعی الهی درساحت خانواده به عنوان حدود الهی به انسان کمک می کند تا تقوایی را پیشه کند که او را به کمالات می رساند و از فجور و سقوط از مقام انسانیت و دخول در آتش دوزخ بازمی دارد(نساء، آیه1 و 13 و 14؛ بقره، آیه 187)؛ زیرا از نظرقرآن، کسی که به این سنت ها به عنوان حدود الهی توجه واعتنا نکند در دام فجور و فحشاء و بی تقوایی می افتد که سرانجام آن خروج از دایره انسانیت و سقوط در سطح چارپایان و پست تر از آن است.

به عنوان نمونه کسی که شهوات جنسی خویش را از طریق سنت ها و قوانین الهی یعنی ازدواج مشروع بر طرف نمی کند و به جای آن مثلا به هم جنس بازی رو می آورد، کسی است که رفتاری را دارد که حتی حیوانات بدان گرایش ندارند؛ افزون برآن که چنین رفتار جنسی خلاف حدود الهی و بازدارنده از کمال یابی است، بلکه به عنوان مصداقی از اسراف در عمل جنسی، راه پرخطری برای سلامت روحی و روانی انسان است؛ زیرا اسراف در همه مصادیق آن، موجب اختلال رفتاری و روانی می شود و انسان را از حالت تعادل و استوای فطری خارج می سازد.(ذاریات، آیات 33 و 34؛ نمل، آیات 54 و 55؛ عنکبوت، آیه 28)

از نظر قرآن، این نوع اسراف جنسی و فحشاء آشکار در قالب لواط و هم جنس بازی نه تنها موجب می شود تا نسلی انسانی قطع شود(عنکبوت، آیات 28 و 29)، بلکه ارتباط عاطفی از میان برود که در قالب ازدواج به جنس مخالف ایجاد می شود و رحمت و مودت را موجب می شود(روم، آیه 21)؛ زیرا از نظر قرآن، عمل به سنت و قانون ازدواج به عنوان یک حق و عدل موجب می شود تا چنین ارتباط عاطفی ایجاد شود و انسان را در مسیر کمالی یاری کند، اما با مخالفت با سنت الهی چنین شرایطی از دست می رود و انسان نه تنها رشد نمی کند، بلکه ازنظر عاطفی و روحی سقوط می کند و از انسانیت نیز خارج می شود.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، سنت ها و قوانین شرعی الهی بر اساس حق و عدالت سامان یافته تا هر کسی به کمال مقدر و بایسته و شایسته خویش برسد. بنابر این مخالفت با این سنت ها به معنای خروج از حق و عدالت بوده و چنین اشخاصی ظالم هستند.(بقره، آیه 229؛ طلاق، آیه 1)

خدا از مردمان می خواهد تا با ارتباط گیری و تشکیل اجتماعات مدنی شرایطی را فراهم آورند که امکان دسترسی علمی و عملی به یک دیگر برای کمال یابی فراهم آید؛ زیرا رهایی از خسران تنها در سایه تشکیل اجتماعات است که کوچک ترین واحد آن خانواده است. با تشکیل خانواده و پیوند اجتماعی است که امکان رهایی از خسران فراهم می آید و اشخاص می توانند با ایمان و عمل صالح و تواصی به حق و تواصی به صبر در اجتماع خانواده به کمال برسند و از خسران رهایی یابند.(عصر، آیات 1 تا 3)

البته از نظر قرآن، هر چه اجتماع بزرگ تر باشد و روابط مدنی در قالب کتاب و رهبرانی اجتماع عالم و کامل شکل گیرد، امکانات بیش تری برای کمال یابی اشخاص فراهم می آید(حدید، آیه 25) و انسان می توانند در شرایط بهتری به کمال برسند؛ زیرا در چنین جوامع بزرگ تر، افرادی دانا و فهیم تر وجود دارد که می توانند دستگیر دیگران باشند و به عنوان اولوا الالباب و عالمان اهل خشیت دیگران را بر اساس درک عقلی راهنمایی کنند و دیگران نیز به عنوان مستمعین از آنان بهره گرفته و به رشد برسند واز دوزخ برهند(ملک، آیه 10)؛ زیرا عالمان متذکر اهل خشیت و خردمندان عاقل در جامعه به عنوان اسوه ها و انذارکنندگان می توانند نه تنها در علم و عمل سرمشق دیگران باشند، بلکه می توانند دیگران را از قرار گیری در شرایط خلاف حدود الهی و بی تقوایی بازدارند و انذار کنند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، تاکید بر اجتماعات مدنی بزرگ مانند شهرنشینی برای آن است که در این شرایط امکان رشد و تبادل علمی و عملی بیش تر است؛ این در حالی است که اجتماع کوچک روستایی یا عشائری و کوچ نشینی موجب می شود تا امکان تعلیم و تعلم کاهش یابد و شرایط برای بهره گیری از توانمندی های دیگران به شدت کاسته شود. از همین روست که خدا می فرماید که اعراب بادیه نشین به کفر و نفاق نزدیک تر از دیگران هستند؛ زیرا آشنایی آنان به احکام شرعی بسیار کم و اندک است و همین خود موجب می شود تا از قوانین و سنت های الهی آگاه نشوند و بر خلاف آن عمل کنند.(توبه، آیات 97 و 98)

خدا به صراحت بیان می کند که مخالفت با حدود و سنت ها و قوانین الهی موجب می شود تا شخص به کفر بگرایید و در نهایت کافر شود؛ به این معنا که ممکن است شخص در آغاز کافر نباشد، ولی به سبب مخالفت با قوانین و سنت های تشریعی الهی به کفر کشیده شود و در نهایت کافر از دنیا برود و گرفتار عذاب دوزخ شود.(مجادله، آیه 4)

از نظر آموزه های قرآنی، مومنانی که همه حدود الهی را می شناسند و بر اساس آن عمل کرده و بر محافظت بر آن تاکید دارند، به عنوان مومنان به بهشت می روند و از مواهب اخروی الهی بهره مند می شوند.(توبه، آیه 112)

از آن جایی که بزرگ ترین و اصلی ترین کارکرد عمل و محافظت بر سنت ها و قوانین الهی کسب تقوای الهی است، سنت های الهی در ساحت خانواده از اصلی ترین عوامل کسب تقوای الهی است. از نظر قرآن، یکی از سنت های الهی، محافظت بر عفت و حیا(نور، آیات 30 تا 33) در قالب حجاب شرعی است که مرد و زن با پوشش مناسب اجازه نمی دهند تا حریم حرمت های خانوادگی شکسته شود و زن و مرد گرفتار بی عفتی و بی حیایی شوند.

از نظر آموزه های قرآنی، همسران می بایست به گونه ای عمل کنند که برای تامین نیازهای جنسی به بیرون از خانواده نیازی نباشد. البته از آن جایی که خدای خالق انسان می داند که چه چیزی موجب تحریک جنسی می شود، از مرد و زن خواسته شده تا با شناخت نسبت به این محرکات جنسی، اجازه ندهند تا دربیرون از دایره خانواده و همسری این محرکات به کار گرفته شود. از این روست که خدا درقرآن، زن را قول و سخنی منع می کند که موجب تحریک جنسی مردی می شود؛ خضوع در کلام و قول می تواند تاثیری شگرف در تحریک جنسی مردان داشته باشد. پس می بایست از آن اجتناب کرد.(احزاب، آیه 32)

هم چنین از نظر قرآن، نوع پوشش مردان و زنان در تحریک جنسی بسیار مهم و اساسی است. از آن جایی که برخی از اعضای زن به عنوان زینت زنانه عامل تحریک جنسی در مردان است، پوشاندن آن واجب شده است. آشکار سازی این زینت ها خواه اندامی یا عاریتی می تواند مردان را به سوی زنا تحریک کند و شرایط اذیت و آزار جنسی را فراهم آورد. بنابراین، هر گونه تبرج و  برجسته نمایی این ابزارهای تحریک جنسی به عنوان رفتاری جاهلی غیر اسلامی حرام دانسته شده است.(نور، آیه 31؛ احزاب، آیات 31 و 32)

پس اگر در مردان عورت مردانه تنها بخش تناسلی او را شکل می دهد، در زنان بسیاری از اعضا به عنوان عورت موجب تحریک جنسی است که می بایست پوشیده شود. از همین روست که پوشش سرتاسری به عنوان «جلباب» یا همان چادر مطرح شده تا جز چهره و کف دست ها پوشیده بماند. از نظر قرآن، همان طوری که سخنان عشوه زنان تحریک زا است، هم چنین گام برداشتن زنان در شرایط خاصی مانند پاکوبی و برخاستن صدای زینت های عاریتی نیز موجب تحریک جنسی مردان است.(نور، آیه 31؛ احزاب، آیه 59)

از نظر قرآن، ارتباطات زن با مردان بیگانه می تواند محرکات جنسی مردان را بر انگیزاند و آنان را به اذیت و آزار زنان بکشانند. پوشش مناسب، کلام و سخن معروف نه خارج از عرف، بده و بستان با محدودیت محافظت برحجاب، پرهیز از تبرج جاهلی یا همان برجسته سازی و برجسته نمایی اندام های محرک جنسی و پوشاندن حتی چهره می تواند عاملی مهم در پرهیز از زنا و فحشاء باشد؛ زیرا این گونه زنی شناخته نمی شود و مردی بیماردل درپی اذیت و آزار جنسی نمی رود.(احزاب، آیات 53 و 57  تا 59؛ نور، آیه 31)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، هدف از این سنت ها و قوانین خاص خانوادگی برای صیانت از خانواده است؛ زیرا خانواده مهم ترین پایگاه برای تزکیه و رشد و تعلیم و تربیت است. پس اگر خانواده سست شود و بر خلاف تقوای الهی حرکت کند، نمی توان نسل مومن و سالمی را داشت که راه کمال را بتواند بپیماید و در جایگاه خلیفه الله قرار گیرد.

البته از نظر قرآن، عوامل بسیاری در ایجاد کمال از طریق دست یابی به تقوای الهی وجود دارد که همگی آنها در قالب سنت ها و قوانین شرعی بیان شده است. پس قوانین و سنت های الهی شرعی را نمی بایست تنها احکامی دانست که بی حکمت و هدف مشخص و معین بیان شده است؛ بلکه در همگی آنان مصالح یا مفاسدی مد نظر بوده است که با انجام آن احکام درقالب واجب یا مستحب به مصلحت می رسیم و با ترک آن در قالب حرام و مکروه از مفسده در امان می مانیم. مصالحی که موجب کمال انسان و مفاسدی که موجب سقوط انسان می شود. از همین رو، می بایست گفت که در همه احکام شرعی و متعلقات آن مصالح یا مفاسدی مد نظر است  که بیان گر حکیمانه بودن این احکام است. پس این احکام و باید و نبایدها و شاید و نشایدها تنها مجموعه بی بنیاد و بی تاثیر در ساختار کمالی انسان نیست، بلکه همگی آنان دارای بنیادهای عقلانی و عقلایی حکیمانه ای است که بسیاری از آنها در قالب علل شرایع و حکمت های آن بیان شده است؛ هر چند که ما به هر دلیلی از قصور یا تقصیر نسبت به آن ها آگاه نیستیم و از آثار و کارکردهای آن بی خبر هستیم. پس نمی بایست جهالت خویش را به سنت ها و قوانین شرعی الهی تعمیم دهیم و آن را عبث یا بیهوده بشماریم و با آن همانند قوانین کودکانه و لعب و لهو مواجه شویم؛ بلکه می بایست به دنبال درک و فهم آن قوانین و علل و حکمت ها و آثار آن باشیم و مصالح و مفاسد هر متعلق حکمی را بدانیم و بشناسیم تا از آن در سبک زندگی خویش بهره گیریم و به کمالات بایسته و شایسته و سعادت دنیوی و اخروی برسیم.