روزه، راه خیر و شکرگزاری

بسم الله الرحمن الرحیم

روزه یکی از عبادات خالص انسان است؛ زیرا تنها خدا و روزه دار می داند که روزه گرفته و از اموری مباح حتی خوردن و آشامیدن و جماع حلال پرهیز می کند؛ از این روست که روزه دارای برکات و آثار خاص و ویژه ای است که نویسنده در این مطلب به برخی از این آثار بر اساس آیات و روایات توجه داده است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

روزه عبادتی خالصانه

هر عبادتی باید با خلوص انجام گیرد؛ چرا که از شرایط صحت عمل عبادی، خلوص است و شخص آن را تنها برای وجه الله به جا آورد و غیر خدا را در نیت خویش وارد نکند؛ مثلا برای رضایت والدین و ترس از آنان روزه نگیرد و یا برای صحت و سلامت دست به این عمل عبادی نزند؛ هر چند که بر اساس آموزه های وحیانی اسلام و علوم پزشکی، روزه گرفتن موجب صحت و سلامت بدن و رهایی از بسیاری از بیمارها به ویژه سخت درمانی چون سرطان است. بنابراین شخص باید در عبادت خویش خلوص و وجه الله در نظر گیرد و نیت دیگری نداشته باشد. البته شرط قبولی عمل عبادی که فراتر از صحت آن است، انجام عمل صالح، افزون بر نیت خالص برای خدا همانند اطاعت، اجابت امر و تعظیم و تقرب خداوند، آن که فاعل و عامل عمل باید متقی باشد؛ به این معنا که هماره مطیع امر و نهی خدا باشد و فعل و ترک به حکم امر و نهی الهی بدهد.(مائده، آیه 27)

روزه به دلایلی درونی و ذاتی خویش، از جمله عباداتی است که خلوص در آن به طور طبیعی راه می یابد و روزه دار واقعا با خلوص این عمل را انجام می دهد؛ زیرا اعمال عبادی چون نماز و حج دیده می شود، ولی این که انسان خود را از سحر تا افطار شام حفظ کند و از اموری را ترک کند و انجام ندهد، قابل دیدن نیست.

به سخن دیگر، روزه از جمله اعمال عبادی باطنی است که تنها خدا و روزه دار می داند که آن را رعایت کرده و شرایط آن را به جا آورده است. حضرت علی(ع) فرمودند: الصوم عبادة بين العبد و خالقه لايطلع عليها غيره و كذلك لا يجازي عنها غيره ؛ روزه عبادتي است بين خداوند و انسان كه جز خداوند بر آن آگاه نيست و لذا غير از خداوند كسي پاداش روزه را عطا نمي كند.(شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج 20، ص 296)

رسول خدا (ص) فرموده است : کسی که یک روز خالصا لوجه الله روزه بدارد ، – چنانکه نیتش حتی به طلب بهشت و فرار از دوزخ آلوده نشود – آن روزه او با یک سال که آنرا به روزه برگزار کند – ولی چنین خلوصی در نیتش نباشد – برابر است. (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 405 )

اهمیت و آثار روزه

در آیات قرآنی و روایات اسلامی برای روزه آثار و برکاتی بیان شده که نشانه اهمیت و ارزش این عمل عبادی است. کسی که روزه می گیرد یکی از مهم ترین اعمال عبادی اسلام را انجام می دهد؛ زیرا امام باقر و نیز فرزند امام صادق(ع) می فرماید: بني الاسلام علي خمس دعائم علي الصلوة و الزكوة و الصوم و الحجّ و الولاية ؛اسلام بر پنج پايه استوار است: نماز، زكات ، روزه ، حج و ولايت.( فروع کافى، ج 4 ص 62، ح 1 ؛ بحارالانوار، ج 96، ص 257) امام صادق (ع) به علی بن عبدالعزیز فرمود : آیا تو را از اصل اسلام ، و فرع آن ، و قله و مرتفعترین نقطه آن باز نگویم ؟ گفت : بلی.فرمود : اصل آن نماز ، و فرع آن زکات ، و قله و مرتفعترین نقطه آن جهاد در راه خدای عزوجل است.آیا تو را از ابواب خیر باز نگویم ؟ روزه سپری در برابر آتش دوزخ است. (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 389 )

این عمل عبادی دارای آثار و برکاتی است که در این جا به برخی از آن ها اشاره می شود:

1. خیر: خداوند در قرآن روزه داری را به عنوان خیر معرفی می کند. خیر آن نعمتی است که سود و بهره آن به انسان می رسد بی آن که شر و ضرری متوجه او شود؛ در حالی که نعمت های الهی گاه می تواند از باب فتنه و آزمون باشد و گاه می تواند مصیبت برای او شود. از همین روست که دارایی و نعمت به معنای اکرام نیست چنان که نداری و فقر نعمتی به معنای اهانت و خواری نیست؛(فجر، آیات 15 و 16) این در حالی است که هر چیزی که خیر است همیشه به نفع و سود انسان است. به هر حال، خداوند اموری چون حکمت و روزه داری را خیر تلقی کرده و فرموده است: واَن تَصُومُوا خَيرٌ لَكُم؛ این که روزه بگیرد برای شما خیر است.(بقره ، آیه 184)
2. بستر تقوا: روزه گرفتن موجب می شود تا شرایط برای تقوای الهی در جان و روان آدمی فراهم آید و انسان گرایش به تقوای الهی پیدا کند. خداوند می فرماید” كُتِبَ عَلَيكُمُ الصّيامُ … لَعَلَّكُم تَتَّقون ؛ بر شما روزه فرض و واجب شد تا شاید تقوا پیشه گیرید.(بقره، آیه 183)
3. بستر شکرگزاری: هم چنین یکی از راه های شکرگزاری نسبت به خداوند انجام عمل عبادی روزه است. خداوند در آیه 185 سوره بقره می فرماید: شَهرُ رَمَضانَ الَّذِى اُنزِلَ فيهِ القُرءانُ هُدًى لِلنّاسِ وبَيِّنات مِّنَ الهُدى والفُرقانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَليَصُمهُ… ولِتُكَبِّروا اللّهَ عَلى ما هَدیكُم ولَعَلَّكُم تَشكُرون؛ ماه رمضانی که در آن قرآنی فروفرستاده شده که هدایت برای مردمان و دلایل روشن برای هدایت و جدا سازی و فرقان حق و باطل است، پس هر کسی آن ما را درک کرد باید روزه بگیرد و برای آن که خداوند را برای هدایت شما تکبیر گوید و تعطیم دارید و شاید شما شکرگزاری کنید.
4. تعظیم و تکبیر الهی: از دیگر کارکردها و آثار روزه در ماه رمضان تکبیر و تعظیم الهی است که در آیه 185 سوره بقره به آن اشاره شده است. پس کسی که روزه می گیرد در حقیقت به تعظیم و تکبیر الهی رو آورده و خداوند را این گونه بزرگ می شمارد و تعظیم می کند.
5. شادی و فرح : روزه عامل شادی و خوشحالی انسان می شود. پیامبر گرامی (ص) می فرماید: لِلصّائِمِ فَرْحَتانِ فَرْحَةٌ عِنْدَ الاِفْطارِ وَفَرْحَةٌ عِنْدَ لِقاءَ رَبِّهِ؛ « نبي مكرم اسلام فرمود: روزه دار دو خوشحالي دارد: هنگام افطار و هنگام ملاقات با پروردگار » .( كافي، ج 4 ، ص 65، باب جاء في فضل الصوم، حديث 15 ؛ من لا يحضره الفقيه: ج 2 ، ص 76، باب فضل الصيام، حديث 1780؛ وسائل الشیعه، ج 7 ص 290 و 294 ح‏6 و 26)
6. بخشش گناهان : پیامبر(ص) می فرماید: مَنْ صامَ شَهْرُ رَمَضان اِيْماناً وَاحْتِساباً وَكَفَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ وَلِسانَهُ عَنِ النّاسِ قَبِلَ اللهُ صَوْمَهُ وَغَفَرَلَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأَخَّرَ وَاَعْطاهُ ثَوابَ الصّابِرينَ؛ كه ماه رمضان را روزه بگيرد ، به خاطر ايمان و احتسابش نسبت به خداي متعال و گوش و چشم و زبان خود را از آزار مردم حفظ كند ، خداي متعال روزه او را قبول مي كند و گناهان دور و نزديكش را مي بخشد و ثواب صابران را به او عطا مي كند » .(همان)
7. اجابت دعا و نیایش روزه دارد: امام صادق(ع) در حدیثی می فرماید: نوم الصائم عبادة و صمته تسبيح و عمله متقبّل و دعاؤه مستجاب عند افطاره دعوة لا تردّ؛ خواب روزه دار عبادت و سكوت او تسبيح و عمل او پذيرفته است و دعاي او به اجابت خواهد رسيد و هنگام افطار دعاي او ردّ نخواهد شد.( بحارالانوار، ج 96، ص 253) امام کاظم (علیه السلام) نیز فرمود: دعوة الصائم تستجاب عند افطاره؛ دعاى شخص روزه‏دار هنگام افطار مستجاب مى‏شود.(بحار الانوار ج 92 ص 255 ح 33)
8. عامل تثبیت اخلاص: همان طوری که گفته شد، اخلاص یکی از مهم ترین ویژه های هر عمل عبادی است که موجب تقرب به خدا و صحت و قبولی اعمال صالح عبادی است. حضرت فاطمة الزهرا عليهاالسلام درباره نقش روزه در ایجاد اخلاص در انسان می فرماید: فرض اللّه الصيام تثبيتا للاخلاص؛ خداوند روزه را واجب كرد تا اخلاص را در انسان ها تثبيت نمايد.( بحارالانوار، ج 96، ص 368؛ علل الشرايع ، ج 1، ص 246)
9. زكات بدن : در اسلام برای هر چیزی زکاتی است. پرداخت زکات عامل رشد و نمو آن چیز خواهد شد. به عنوان نمونه زکات مالی موجب افزایش و برکت در مال و زکات علم موجب رشد و بقا و ماندگاری علم می شود. سلامت و رشد طبیعی بدن و صحت آن نیز به زکات بدن است که همان روز گرفتن است. پیامبر(ص) می فرماید: لكل شئ زكوة و زكوة الابدان الصيام ؛ براي هر چيزي زكاتي است و زكات بدن انسان ها روزه است .( الکافى، ج 4، ص 62، ح 3؛ بحارالانوار، ج 96، ص 246)
10. سپر آتش : اصولا تقوا به معنای نگه داشت و حفظ خود از اموری است که موجب خشم و غضب الهی می شود؛ یکی از چیزهایی که موجب تقوا است روزه گرفتن است.(بقره، ایه 183) خشم و غضب الهی در قیامت همان دوزخ و آتش سوزان است. کسی که روزه نگه می گیرد به در خیری می رسد که او را از آتش دوزخ حفظ می کند؛ چنان که امام صادق(ع) می فرماید: الا اخبرك بابواب الخير؟ الصوم جنّة من النار؛ آيا خبر دهم شما را به درهاي نيكي ؟ بعد فرمود: روزه سپر آتش است .( روضة المتقين ، ج 3، ص 228) از پیامبر(ص) نیز روایت است که فرمود: الصوم جنة من النار؛ روزه سپر آتش جهنم است .( الکافى، ج 4 ص 162؛ سفينة البحار، ماده حدث )
11. محبت الهی: خداوند در آیات 31 و 32 سوره آل عمران و آیات دیگر بیان می کند که راه کسب محبوبیت آن است که راه حبیب خداوند پیموده و از ایشان اتباع و پیروی شود. هر چیزی که محبوب پیامبر(ص) باشد موجب تقرب انسان به ایشان می شود و تقرب به ایشان به معنای تقرب به خداوندی است که آن حضرت(ص) حبیب اوست. از آن جایی که پیامبر(ص) روزه را محبوب خویش می داند، با عمل به این محبوب می توان محبت آن حضرت(ص) و محبت و محبوبیت خداوند را کسب کرد. پيامبر صلّي اللّه عليه و آله در این باره فرموده است : انا من الدنيا احبّ ثلاثة اشياء الصّوم في الصيف و الضرب بالسيف و اكرام الضيف ؛ من از دنيا به سه چيز علاقه دارم . روزه در تابستان ، شمشير زدن در راه خدا و گرامي داشتن مهمان . (مواعظ العدديّه ، ص 76)
12. استمداد از روزه در مشكلات : خداوند در آیات 45 و 153 سوره بقره استمداد از روزه را به عنوان عاملی در بهره مندی از امدادهای خود فرموده کرده است. پس اگر کسی گرفتار هر مشکلی به نماز و روزه به عنوان دو وسیله ارزشمند برای عبور از مشکلات و حل و آن ها و بهره مندی از امداد الهی توجه و اهتمام یابد. در حدیث است که امام در تفسیر آیه می فرماید: في الحديث في قوله تعالي : و استعينوا بالصبر و الصلوة قال : الصبر الصوم اذا نزلت بالرجل الشدة او النازلة فليصم؛ منظور از صبر، روزه است . هرگاه گرفتاري اي در زندگي براي شما پيش آمد پس روزه بگيريد و از آن كمك بجوييد.( بحارالانوار، ج 96، ص 254؛ نگاه کنید: وسائل الشیعه، ج 7 ، ص 298، ح 3)
13. روزه يك چهارم ايمان : مرحوم فيض كاشاني گويد: فان الصوم ربع الايمان بمقتضي قوله عليه السلام : الصوم نصف الصبر و بمقتضي قوله : الصبر نصف الايمان ؛ صبر نصف ايمان است . در حديث ديگر آمده است : روزه نصف صبر است از اين دو استفاده مي شود كه روزه يك چهارم ايمان است .( محجة البيضاء، ج 2، ج 2، ص 121)
14. پاداش مستقیم الهی : کسی که روزه می گیرد خداوند خود متقبل شده که پاداش او را مستقیم بدهد. چنان که رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله می فرماید : قال الله تعالى الصوم لي و انا اجزي به ؛ خداوند تعالی فرمود: روزه مال من است و من پاداش روزه را خواهم داد. يا اين كه من پاداش روز هستم .( روضة المتقين ، ج 3، ص 225؛ وسائل الشیعه ج 7 ص 294، ح 15 و 16 ؛ 27 و 30)
15. عامل سياه روي شيطان : روزه چنان تاثیر در کائنات می گذارد که حتی دشمن سوگند خورده انسان نیز تحت تاثیر روزه روزه داران قرار گرفته و از خشم و غضب سیه رو می شود؛ چنان رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله فرموده است: الصوم يسّود وجهه (الشيطان )؛ روزه صورت شيطان را سياه مي كند.( روضة المتقين ، ج 3، ص 227)
16. تندرستي و صحت و سلامت : رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله در این باره فرموده است: اغزوا تغنموا و صوموا تصحّوا و سافروا تستغنوا؛ به جنگ برويد تا غنيمت و بهره ببريد و روزه بگيريد تا سلامت بدن يابيد و به مسافرت رويد تا بي نياز شويد.( بحارالانوار، ج 62، ص 267)
17. آمرزش و تولد دوباره : قال رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله : يا جابر! هذا شهر رمضان من صام نهاره و قام وردا من ليله و عفّ بطنه و فرجه و كفّ لسانه خرج من ذنوبه كخروجه من الشهر. فقال جابر: يا رسول اللّه! ما احسن هذا الحديث؟ فقال رسول اللّه: يا جابر! و ما اشدّ هذا الشروط؛ اي جابر! اين ماه مبارك رمضان است ؛ هر كس روزه بگيرد و شب را به دعا بپردازد و عفت شكم و فرج داشته باشد و زبانش را نگه دارد، از گناهان خود بيرون مي رود، همان طوري كه از ماه رمضان خارج مي شود. جابر عرض كرد: اي پيامبر خدا! اين سخن چقدر نيكوست . پيامبر فرمود: چقدر رعايت شرايط روزه كامل ، دشوار است .( فروع كافي ، ج 4، ص 87)
18. نشانه همدردي با مستمندان : امام صادق عليه السلام در این باره فرموده است: انما فرض اللّه عزوجل الصيام ليستوي الغنيّ و الفقير… و ان يذيق الغنيّ مسّ الجوع و الالم ليرقّ علي الضعيف و يرحم الجائع ؛ خداوند روزه را بر مسلمانان واجب ساخت تا فقير و غني همسان گردند… و خداوند اراده كرد به اغنيا سختي گرسنگي و درد تشنگي را بچشاند تا آنان به ضعيفان و گرسنگان ترحّم كنند.( وسائل الشیعه ، ج 7، ص 3)
19. از بين رفتن شهوات نفساني : مهم ترین دشمن انسان شهوات نفسانی است؛ زیرا دشمن ترین دشمن انسان همان نفسی است که در ماست و هیچ گاه ما را رها نمی کند مگر آن که به او بند زده شود و تحت مهار عقل و قلب سلیم قرار گیرد. روزه عاملی است که می تواند این بند را بر شتر سرکش نفس بزند. امام صادق عليه السلام از پیامبر(ص) روایت می کند که آن حضرت(ص) فرمود: قال رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله : فالصوم يميت مراد النفس و شهوة الطبع فيه صفاء القلب و طهارة الجوارح و عمارة الظاهر و الباطن و الشكر علي النعم و الاحسان الي الفقراء و زيادة التضرع و الخشوع و البكاء و حبل الالتجاء الي اللّه و سبب انكسار الشهوة و تخفيف الحساب و تضعيف الحسنات و فيه من الفوائد مالا يحصي ؛ روزه ، خواست هاي نفساني و طبيعت شهواني را تضعيف مي كند و موجب صفاي قلب و پاكي جوارح بدن مي گردد و مايه آباداني ظاهر و باطن انسان مي شود و نيز باعث شكر نعمت و احسان به فقرا و عامل كثرت تضرع و خشوع و ناله به درگاه پروردگار است ، همچنين سبب تمسك و روي آوردن به ريسمان محكم الهي و مايه شكسته شدن و تخفيف در حساب و مضاعف گشتن حسنات مي شود.( بحارالانوار، ج 96، ص 254)
20. همسانی دارا و ندار: روزه موجب می شود تا دارا و ندار در یک سطح قرار گیرند و دارا تجربه نداری را داشته باشد. امام صادق علیه السلام فرمود: انما فرض الله الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر؛ خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار (غنى و فقیر) مساوى گردند.(من لا یحضره الفقیه، ج 2 ص 43، ح 1)
21. روزه آزمون اخلاص: همان طوری که روزه عمل عبادی خالصانه است؛ روزه آزمونی برای اخلاص خلق است. امام على علیه السلام فرمود: فرض الله … الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏؛ خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید.(نهج البلاغه، حکمت 252)
22. روزه یاد آور قیامت: انسان باید هماره آخرت را در زندگی اش در نظر داشته باشد و دمی از آن غافل نشود. روزه شرایطی را فراهم می آورد تا انسان نداری و فقر در روزه قیامت را در خود بیابد و برای آن روز توشه تقوا فراهم آورد که بهترین توشه(بقره، آیه 197) و معیار کرامت انسانی است.(حجرات، آیه 13) امام رضا علیه السلام فرمود: انما امروا بالصوم لکى یعرفوا الم الجوع و العطش فیستدلوا على فقر الاخر؛ مردم به انجام روزه امر شده‏اند تا درد گرسنگى و تشنگى را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگى آخرت را بیابند.(وسائل الشیعه، ج 4 ، ص 4 ، ح 5؛ علل الشرایع، ص 10)
23. جهاد اکبر: انسان همان طوری که برای دفع دشمن بیرونی و خارجی نیازمند جهاد اصغر نظامی و برای دفع شبهات و شک های اندیشه ای نیازمند جهاد کبیر علمی (فرقان، آیه 52) است، هم چنین در مبارزه با دشمن درونی یعنی هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی درونی نیازمند جهاد اکبری خودسازی و تقواپیشگی است. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود می فرماید: الصوم فى الحر جهاد؛ روزه گرفتن در گرما، جهاد است.(بحار الانوار، ج 96، ص 257) شرایط سخت روزه در تابستان این جهاد اکبر را بسیار سخت تر و دشوارتر کرده و آثار و برکات آن نیز مضاعف خواهد شد. از همین روست که امیرمومنان امام على علیه السلام روزه نفس را سخت تر ارزیابی کرده و فرموده است:صوم النفس عن لذات الدنیا انفع الصیام؛ روزه نفس از لذتهاى دنیوى سودمندترین روزه‏هاست.(غرر الحکم، ج 1 ص 416 ح 64)
24. جرعه نوشان بهشت : رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: من منعه الصوم من طعام یشتهیه کان حقا على الله ان یطعمه من طعام الجنة و یسقیه من شرابها؛ کسى که روزه او را از غذاهاى مورد علاقه‏اش باز دارد برخداست که به او از غذاهاى بهشتى بخورانند و از شرابهاى بهشتى به او بنوشاند.(بحار الانوار ، ج 93 ، ص 331)
25. سیر در قیامت: روزه دار در قیامت سیر خواهد بود در حالی که دیگران گرسنه هستند. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: طوبى لمن ظما او جاع لله اولئک الذین یشبعون یوم القیامة؛ خوشا بحال کسانى که براى خدا گرسنه و تشنه شده‏اند اینان در روز قیامت‏سیر مى‏شوند.(وسائل الشیعه، ج 7 ص 299، ح‏2)
26. امداد فرشتگان : روزه داران در طول روز از امدادهای فرشتگان بهره مند خواهند بود: امام صادق علیه السلام فرموده است: من صام لله عزوجل یوما فى شدة الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتى اذا افطر؛ هر کس که در روز بسیار گرم براى خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را مى‏گمارد تا دست‏به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامى که افطار کند.(الکافى، ج 4 ص 64 ح 8؛ بحار الانوار ج 93 ص 247)
27. در ریان بهشت : برای روزه دار دری خاص در بهشت به نام ریان است. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل منه الا الصائمون؛ براى بهشت درى است‏بنام (ریان) که از آن فقط روزه داران وارد مى‏شوند.(وسائل الشیعه، ج 7 ص 295، ح‏31؛ معانى الاخبار، ص 116)
28. رحمت، مغفرت و نجات: روزه در ماه رمضان سه کارکرد اساسی دارد که رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرموده است: … و هو شهر اوله رحمة و اوسطه مغفرة و اخره عتق من النار؛ رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانه‏اش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم.(بحار الانوار، ج 93، ص 342)
29. محبوبیت بوی خوش روزه دار در نزد خدا: امام صادق (ع) فرمود : خدای تبارک و تعالی به موسی (ع) وحی فرستاد که چه چیز تو را از راز و نیاز با من باز می دارد ؟ موسی گفت : پروردگارا تو را به علت بوی نامطبوع دهن روزه دار از گفتن راز و نیاز برتر می دارم ، پس خدای عزوجل به او وحی فرستاد که : ای موسی هر آینه بوی دهان شخص روزه دار نزد من از بوی مُشک خوشتر است. (من لایحضر الفقیه جلد 2 صفحه 390 )
30. عبادت بودن خواب روزه دار: امام صادق (ع) فرمود : خواب شخص روزه دار عبادت است و خاموشی اش تسبیح است ، و عملش مقبول درگاه خداوند ، و دعایش مستجاب است تا وقتی که گناه نکند .( من لایحضر الفقیه جلد 2 صفحه 391 ) رسول خدا (ص) نیز فرمود : شخص روزه دار ، همه وقت در حال عبادت است ، و اگرچه در بستر خود خوابیده باشد ، تا هر زمان که مسلمانی را غیبت نکند. (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 388 )

چگونه روزه بگیریم؟

در روایات اخیری که بیان شده افزون بر فواید روزه داری و آثار و برکات و کارکردهای آن به این نکته نیز توجه داده شده که روزه واقعی تنها امساک از خوردن و نوشیدن و ترک جماع نیست، بلکه روزه واقعی مهار نفس است. البته در روایات به روزه داران آموخته شده که روزه واقعی و حقیقی و روزه برتر چه روزه ای است و آداب روزه دار واقعی چیست. از همین رو، در این جا به برخی از نشانه های روزه دار واقعی و حقیقی اشاره می شود:

در اين روايت چهارده فائده و اثر ارزشمند براي روزه بيان شده است كه مجموعه اي از فضايل نفساني است ..

1. روزه حقيقي و واقعی : امام علي عليه السلام می فرماید: الصيام اجتناب المحارم كما يمتنع الرجل من الطّعام و الشّراب؛ روزه عبارت است از پرهيز از محرمات الهي چنان كه انسان از طعام و شراب پرهيز مي كند.(بحارالانوار، ج 96، ص 294؛ مستدرک الوسایل ؛ ج 7 ص 367)
2. روزه بي ارزش: برخی از روزه داران تنها روزه ظاهری می گیرند ولی چون شرایط روزه واقعی را ندارد، از آثار و برکات روزه بهره مند نخواهد شد؛ امام على علیه السلام فرمود: کم من صائم لیس له من صیامه الا الجوع و الظما و کم من قائم لیس له من قیامه الا السهر و العناء؛ چه بسا روزه‏دارى که از روزه‏اش جز گرسنگى و تشنگى بهره‏اى ندارد و چه بسا شب زنده‏دارى که از نمازش جز بیخوابى و سختى سودى نمى‏برد.(نهج البلاغه، حکمت 145) امام صادق یا باقر عليه السلام نیز با اشاره به برخی از موارد روزه بی ارزش می فرماید: لاصيام لمن عصي الامام و لاصيام لعبد ابق حتي يرجع و لا صيام لامراءة ناشزه حتي تتوب و لا صيام لولد عاق حتي يبرّ؛ روزه چند گروه صحيح نخواهد بود: كسي كه امام معصوم عليه السلام را نافرماني كند. بنده اي كه از مولاي خود بگريزد. زني كه در انجام وظيفه همسري كوتاهي كند و فرزندي كه عاق والدين خود شود مگر آن كه عبد، بر گردد و زن ، توبه كند و فرزند، نيكي كند.( بحارالانوار، ج 96، ص 294)
3. روزه اعضا و جوارح: روزه اختصاص به شکم و فرج ندارد، بلکه همه اعضا و جوارح باید روزه دار باشد. امام صادق(ع) می فرماید: اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و جلدک؛ آنگاه که روزه مى‏گیرى باید چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه‏دار باشند.«یعنى از گناهان پرهیز کند.»(الکافى، ج 4 ، ص 87، ح 1) حضرت زهرا علیها السلام فرمود: ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه؛ روزه‏دارى که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده روزه‏اش به چه کارش خواهد آمد.(بحارالانوار، ج 93 ص 295)
4. اهتمام به قرآن : در ماه رمضان اهتمام روزه دار به قرآن باید بیش تر باشد؛ زیرا ماه نزول قرآن است و ارزش قرائت قرآن در آن بسیار است. این قرائت همراه با تدبر و تفکر بیش تر تاثیرگذار خواهد بود. امام رضا (علیه السلام) فرموده است: من قرا فى شهر رمضان ایة من کتاب الله کان کمن ختم القران فى غیره من الشهور؛ هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل اینست که درماههاى دیگر تمام قرآن را بخواند.(بحار الانوار ج 93، ص 346)
5. احیاء و اهتمام به شب سرنوشت‏ساز : از فضایل این ماه آن است که شب قدر در آن قرار دارد که تقدیر یک ساله بشر در آن رقم می خورد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: راس السنة لیلة القدر یکتب فیها ما یکون من السنة الى السنة؛ آغاز سال (حساب اعمال) شب قدر است. در آن شب برنامه سال آینده نوشته مى‏شود.(وسائل الشیعه، ج 7 ص 258 ح 8) از امام صادق (علیه السلام) سوال شد: کیف تکون لیلة القدر خیرا من الف شهر؟ قال: العمل الصالح فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیلة القدر؛ چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ حضرت فرمود: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد بهتر است.(وسائل الشیعه، ج 7 ص 256، ح 2) آن حضرت (ع) هم چنین فرمود: التقدیر فى لیلة تسعة عشر و الابرام فى لیلة احدى و عشرین و الامضاء فى لیلة ثلاث و عشرین؛ برآورد اعمال در شب نوزدهم انجام مى‏گیرد و تصویب آن در شب بیست ویکم و تنفیذ آن در شب بیست‏سوم.(وسائل الشیعه، ج 7 ص 259) فضیل بن یسار گوید: کان ابو جعفر (علیه السلام) اذا کان لیلة احدى و عشرین و لیلة ثلاث و عشرین اخذ فى الدعا حتى یزول اللیل فاذا زال اللیل صلى؛ امام باقر (علیه السلام) در شب بیست و یکم و بیست‏سوم ماه رمضان مشغول دعا مى‏شد تا شب بسر آید و آنگاه که شب به پایان مى‏رسید نماز صبح را مى‏خواند.(وسائل الشیعه، ج 7، ص 260، ح 4)
6. پرداخت زکات فطره : از دیگر اعمال واجب روزه دار پرداخت فطریه است.امام صادق (علیه السلام) فرموده است: ان من تمام الصوم اعطاء الزکاة یعنى الفطرة کما ان الصلوة على النبى (صلى الله علیه و آله) من تمام الصلوة؛ تکمیل روزه به پرداخت زکاة یعنى فطره است، همچنان که صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) کمال نماز است.(وسائل الشیعه، ج 6 ص 221، ح 5)
7. بهار مومنان : رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: الشتاء ربیع المومن یطول فیه لیله فیستعین به على قیامه و یقصر فیه نهاره فیستعین به على صیامه؛ زمستان بهار مومن است از شبهاى طولانى‏اش براى شب زنده‏دارى واز روزهاى کوتاهش براى روزه دارى بهره مى‏گیرد.(وسائل الشیعه، ج 7 ص 302، ح 3)
8. روزه مستحب در سه روز برای یک ماه: خداوند هر عمل عبادی مستحب را ده برابر پاداش می دهد. کسی که می خواهد یک ماه روزه دار محسوب شود در هر ماه سه روز آن را روز گیرد. چنان که امام صادق علیه السلام فرموده است: من جاء بالحسنة فله عشر امثالها من ذلک صیام ثلاثة ایام من کل شهر؛ هر کس کار نیکى انجام دهد ده برابر آن پاداش دارد و از جمله آنها سه روز روزه در هر ماه است.(وسائل الشیعه، ج 7، ص 313، ح 33)
9. درهای گشاده آسمان : در ماه رمضان روزه اهمیت بیش تری دارد، زیرا در این ماه اتفاقاتی می افتد که در ماه دیگر اتفاق نمی افتد. مثلا رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرموده است: ان ابواب السماء تفتح فى اول لیلة من شهر رمضان و لا تغلق الى اخر لیلة منه؛ درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد.(بحار الانوار، ج 93، ص 344) از همین روست که پیامبر(ص) در اهمیت ماه رمضان می فرماید: لو یعلم العبد ما فى رمضان لود ان یکون رمضان السنة؛ اگر بنده «خدا» مى‏دانست که در ماه رمضان چیست [چه برکتى وجود دارد] دوست مى‏داشت که تمام سال، رمضان باشد.(بحار الانوار، ج 93، ص 346)
10. افطاری دادن : یکی از کارهای نیک روزه دار آن است که به روزه داران افطار دهد. امام صادق (ع) می فرماید: هرکس روزه داری را افطار دهد ، برای او هم مثل اجر روزه دار است. (الکافی، جلد 4 ، صفحه 68 ، حدیث 1 ) امام کاظم (ع) نیز می فرماید : افطاری دادن به برادر روزه دارت ، از گرفتن روزه ( مُستحبی ) بهتر است. ( الکافی، جلد 4 ، صفحه 68 ، حدیث 2 ) رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) نیز می فرماید: من اشبع صائما سقاه الله من حوضى شربة لایظماء بعدها؛ هر کس روزه دارى را سیر نماید، خداوند از حوض (کوثر) من شربتى نصیب او خواهد کرد که پس از آن هرگز تشنه نشود.( دعائم الاسلام، ج 1، ص 269)

ابو الصّبّاح كنانى از امام صادق علیه السّلام روایت كرده است كه فرمود : كسى كه روزه دارى را افطارى بدهد اجرى برابر با او دارد. (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 471 )

امام صادق علیه السّلام فرمود: سدیر در ماه رمضان بر پدرم علیه السّلام وارد شد، پدرم به او فرمود: اى سدیر، آیا می دانى كه این چه شبهایى است؟

پس سدیر گفت: آرى، فدایت شوم، این شبهاى ماه رمضان است، بفرما منظور چیست؟ پس پدرم به او فرمود: آیا می ‏توانى در هر شبى از این شبها ده بنده از اولاد اسماعیل علیه السّلام را آزاد سازى؟ سدیر گفت: پدر و مادرم به فدایت، مال من به این كار نمی ‏رسد. پس پدرم همچنان از شمار آن بندگان میكاست، تا به یك بنده رسید، و سدیر در هر نوبت می ‏گفت: توانائى آن را ندارم. پس پدرم به او فرمود: آیا توان آن را ندارى كه در هر شبى مرد مسلمانى را به افطار فراخوانى؟ گفت: آرى، و ده مرد را. آنگاه پدرم علیه السّلام به او فرمود: منظور من همین بود اى سدیر، زیرا افطارى دادنت به برادر مسلمانت با آزاد كردن بنده‏ اى از اولاد اسماعیل علیه السّلام برابر است. (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 471 )

امام علىّ بن الحسین علیه السّلام چون روز روزه داشتنش فرا- می ‏رسید، می ‏فرمود تا گوسفندى را ذبح می ‏كردند، و اعضایش را تقطیع كرده و آن را می پختند، پس شامگاهان به روى دیگها خم می ‏شد، تا در حال روزه داشتن بوى آن را بیابد، و آنگاه می ‏فرمود: كاسه ‏اى را بیاورید، براى خانواده فلان از این غذا بكشید، براى خانواده فلان غذا بكشید،- تا همگى آن به پایان می ‏رسید- پس آنگاه نانى وخرمائى می ‏آوردند، و شام آن امام همان بود.   (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 472 )

11. بی ایمانی اثر خوردن بی عذر روزه : امام صادق (ع) می فرماید : هرکس یک روز ، روزه ماه رمضان را ( بدون عُذر ) ، بخورد روح ایمان از او جدا می شود. (وسائل الشیعه جلد 7 صفحه 181 حدیث 4 و 5 ، من لایحضره الفقیه جلد 2 صفحه 73 حدیث 9 )
12. دعا و نیایش هنگام افطاری: از مستحبات روزه آن است که در هنگام افطاری دعا بخواند. رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) می فرماید: اللهم لک صمنا وعلى رزقک افطرنا فتقبله منا ذهب الظماء وابتلت العروق وبقى الاجر؛ بار خدایا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو افطار مى کنیم پس آن را از ما بپذیر، تشنگى رفت و رگها شاداب شد و پاداش ماند.(کافی، ج ، 95، حدیث 1)
13. خوردن سحری: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: «سحرى بركت است، و فرمود: امّت من سحرى را وانمی ‏گذارد، اگر چه با خرماى خشكیده پوسیده‏ اى باشد». ( من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 473 )
14. مراقبت و دعا و قرائت: امام ابوجعفر محمد الباقر (ع) به جابر فرمود : ای جابر ، کسی که ماه رمضان بر او وارد شود ، پس روزش را روزه بدارد ، و بخشی از شبش را با تلاوت قرآن و دعاء بپا دارد ، و عضو تناسل و زبان خود را حفظ کند ، و چشمش را از نامحرم و مناظر زشت ، فرو پوشد ، و آزارش را از مردم باز دارد ، بمانند روزی که از مادر متولد شده است از گناهان بیرون می آید. جابر گفت : گفتم : فدایت شوم ، این چه حدیث خوب و دلپذیری است ! امام فرمود : این چه شرط دشواری است !. (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 421 ) و محمّد بن مسلم از امام صادق علیه السّلام روایت كرده است كه فرمود: چون روزه گرفتى پس می باید گوش تو و چشمت، و مویت، و پوستت روزه بدارد، و امام علیه السّلام چیزهائى غیر از این چند چیز را نیز برشمرد، و فرمود: روز روزه داشتنت مانند روزی که روزه نیستی ، نیست. نباید یكسان باشد.   (من لایحضرالفقیه جلد 2 صفحه 436 )