رسالت پیامبری و موانع آن

بسم الله الرحمن الرحیم

هر چند که پیامبری، وحی الهی به برگزیدگان برای انجام ماموریتی است، ولی رسالت پیامبری اختصاص به ایشان ندارد، بلکه هر کسی از عالمان الهی می بایست در مقام «بشیر و نذیر» به دور از کتمان حقایق، پیام رسان الهی باشد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، رسالت و پیامبری و پیام رسانی کاری بس دشوار همراه با اذیت و آزارها از سوی دشمنان و شیاطین جنی و انسی است.

بی گمان شناخت رسالت پیامبری به ما کمک می کند تا به عنوان یک مسلمان بلکه مومن بلکه عالم اسلامی چالش های پیش رو را بشناسیم و با استفاده از روش های پیامبران، در جایگاه بشیر و نذیر ماموریت و رسالت پیامبری را انجام دهیم و از آن سربلند بیرون آییم. بر همین اساس نویسنده با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن بر آن است تا ابعاد رسالت پیامبری به ویژه روش ها و چالش های پیش رو پیام رسانی و پیامبری را تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

چالش های پیامبری و پیام رسانی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، پیامبری رسالتی بس سنگین و عظیم است؛ زیرا شیاطین جنی و انسی اجازه نمی دهند تا پیام های الهی به گوش مردمان برسد و آنان را بیدار و متذکر کرده و در مسیر صراط مستقیم هدایت و انسانیت قرار دهد. بر اساس گزارش های قرآنی ، حتی شیطان جنی چنان در امر چالشی تلاش می کرد که پیامبران معصوم(ع) نیز نتواند در مسیر پیامبری و رسالت به درستی عمل کنند و ماموریت الهی خویش را به سرانجام برسانند. از آن جایی که پیامبران آرزوهایی در راستای هدایت مردم و رساندن آنان به رستگاری و سعادت ابدی و اخروی داشتند، ابلیس شیطانی از همین نقطه بر آن شد تا با انحراف در آرزوهای آنان جلوی ماموریت آنان را بگیرند که البته با عنایت عالمانه و حکیمانه الهی کوشش های شیطانی بی اثر شد.(حج، آیه 52)

بنابراین، اذیت و آزارهای شیاطین حتی نسبت به پیامبران معصوم(ع) نیز گسترش یافته بود و دست از سر آنان بر نمی داشتند. البته ابلیس جنی شیطانی برای دست یابی به اهداف پلید خویش از شیاطین انسی و کافران بهره می برد و با تکذیب و اذیت سد راه پیامبری می شوند. پس ماموران الهی هماره باید بدانند که با چالش های تکذیب و اذیت کافران مواجه خواهند بود و آنان دست از اذیت و آزار ایشان بر نمی دارند.(انعام، آیه 34؛ ابراهیم، آیات 9 و 12) پس همان گونه که پیامبران در برابر این اذیت و آزارها صبر و شکیبایی پیشه کردند و استقامت ورزیدند، مومنان در مقام پیامبری نیز می بایست این گونه باشند.(همان)

البته پیام رسانی می بایست با استفاده از همه ابزارها و روش های معقول و مقبول از جمله حکمت و برهان عقلی و عملی، موعظه حسنه و مجادله بر اساس باورهای مقبول مخالفان باشد تا حقایق روشن شود و کسی مدعی عدم فهم و درک پیام و محتوا و مفاد آن نباشد.(آل عمران، آیات 183 و 184؛ ابراهیم، آیات 10 و 11؛ نحل، آیه 125) مراد از جدل به احسن و مقبول، استفاده از مواردی است که مخالف آن را قبول دارد و نمی تواند آن را انکار کند؛ به عنوان نمونه هر چند که پیامبران از نظر ظاهری بشری همانند و مثل دیگران هستند، ولی از نظر عقلی و روانی و روحی بهره مند از امری شده اند که آنان را از دیگران متمایز می کند؛ یعنی همان گونه که دانشمندان با علم ظاهری خویش از دیگر افراد بشر متمایز هستند، پیامبران نیز با وحی یا بهره گیری از وحی از دیگر مردمان متمایز هستند. همین امر می تواند به عنوان جدال احسن مورد استفاده قرار گیرد تا تکذیب گران و مجادله گران به سکوت و تسلیم وادارد.(ابراهیم، آیه 11)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، پیامبران در هر مرتبتی باشند باید خود را مهیا این امر بکنند که مورد تمسخر و استهزای مخالفان و کافران قرار گیرند؛ زیرا این سیره مستمر و مداوم کافران است.(انعام، آیات 10 و 123 و 124؛ یس، آیه 30؛ زخرف، آیه 7)

روش های استهزایی آنان حتی از نظر عقل فطری نیز رفتاری مجرمانه و تبهکارانه است؛ زیرا اصول اخلاق انسانی اجازه نمی دهد در برابر سخنان دیگران با استهزاء و تمسخر برخورد کرد؛ اما کافران چنین روشی را در پیش می گیرند که عقل و نقل آن را مجرمانه و تبهکارانه می داند.(حجر، آیات 11 و 12)

از نظر قرآن، پیامبران هماره با چالش های بزرگی اجتماعی مواجه هستند؛ زیرا ظالمان، مستکبران، اشراف سرمست و مترف، مفسدان و مانند آنها در برابر پیام های اصلاحی پیامبران می ایستند و مقاومت و مبارزه می کنند. هدف پیامبران در ساحات گوناگون راهنمایی به سوی انسانیت و کمالات انسانی و دست یابی به صلاح در برابر فساد است. از آن جایی که ریشه بسیاری از مفاسد اختلافات در امور گوناگون است، بی گمان حل اختلافات در ساحات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و مانند آنها به معنای دست یابی به جامعه ای سالم خواهد بود. بنابراین پیامبران بر خود تکلیف می بینند تا در همه ساحات دست به اصلاحات زده و با اختلاف و تفرقه و فاسد و افساد مبارزه کنند.(بقره، آیه 213)

بنابراین، پیامبران همان گونه که در ساحت فرهنگی به اصلاحات مهم و اساسی و بنیادین دست می زنند و علیه شرک اقدام می کنند تا توحید در همه ابعاد فکری و اندیشه ای انسان حاکمیت یابد و همه آداب و رسوم جاهلی مبتنی بر جهالت عقلی و علمی حذف شود و معارف عقلی و علمی الهی حاکم بر اندیشه و رفتار انسان گردد(آل عمران، آیات 79 و 80؛ نحل، آیات 2 و 36؛ ابراهیم، آیه 10)، اما شکی نیست که هماره گروه های اجتماعی که به افکار و رفتارهای جاهلی غیر عقلانی و غیر علمی خو گرفته اند و اصولا آنان را ضامن بقای ظلم و فساد و قدرت و ثروت خویش می دانند، به مبارزه با اقدامات اصلاحی فرهنگی پیامبران اقدام می کنند و اجازه نمی دهند تا در ساحات معرفتی و اعتقادی مبانی توحید و سبک و سلوک زندگی موحدانه حاکمیت یابد.(ابراهیم، آیات 10 و 13؛ زخرف، آیات 23 و 24)

از نظر قرآن، تسلط متکبران و گردنکشان بر توده های مردم یکی از موانع و چالش های عظیم در برابر پیامبری و پیام رسانی است که اجازه نمی دهند تا اصلاحات فرهنگی ایجاد شود و مردم مطیع پیامبرانی شوند که آنان را به سوی رفتارهای مصلحانه اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و مانند آنها سوق می دهد و مانع جدی بر سر راه سلطه بی چون و چرای متکبران و مستکبران و گردنگشان ایجاد می کند.(هود، آیه 59) این مقابله و مبارزه تا جایی است که نه تنها به تکذیب علیه پیامبری می پردازند، بلکه آنان را به قتل و شهادت می رسانند.(مائده، آیه 70)

از اهداف و فلسفه فرهنگی و اجتماعی رسالت پیامبران، نفی بندگی غیر خدا و رهایی انسان از بردگی و سلطه پذیری دیگران است که خود عاملی مهم است تا متکبران و سلطه گران ظالم و مستکبر نتوانند در برابر آن سکوت کرده  وتحمل کنند؛ بنابراین علیه آن اقدام می کنند.(آل عمران، آیه 79)

شکی نیست که پیامبران با عدالت خواهی و قوامین بالقسط بودن برای اقامه عدالت قسطی تلاش بسیار می کنند(مائده، آیه 8؛ نساء، آیه 135؛ حدید، آیه 25) و دنبال ایجاد امتی یکتای هستند که یکتاپرستی آنان را از سلطه و بردگی بیرون می آورد و بستری برای صلح و آشتی میان اقوام و رهایی از اختلافات گوناگون در سطوح مختلف می شود(بقره، آیه 213) بنابراین، دشمنان هرگز چنین چیزی را بر نمی تابند و علیه برنامه های اصلاحی در ساحات فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی قیام می کنند.

بر اساس گزارش های قرآنی، توده های مردم بر اساس فطرت و گرایش های فطری که به سوی حق هدایت می کند(طه، آیه 50) گرایش به پیام های پیامبران داشتند، اما هماره سران آنان که از قدرتمندان و ثروتمندان هستند علیه پیامبران موضع گیری کرده و مردم را تابع خویش می سازند و با تبلیغات مسموم و دروغین و اتهام زنی تلاش می کنند تا پیامبران شنیده و دیده نشوند و مورد اطاعت قرار نگیرند. دشمنان مشرک و کافران با توجه به احتمال گرایش توده مردم به پیامبران، از همه ابزارها و روش های بهره می گیرند تا پیامبران در موضع ضعف قرار گیرند و نتواند مسئولیت  و رسالت پیامبری خویش را انجام دهند. بنابراین افزون بر اذیت و آزار و استهزا و تهمت و تکذیب، با اشکال دیگری از اذیت و آزار از جمله اخراج و تبعید مواجه می شوند.(اسراء، آیات 76 و 77)

البته پیامبران هرگز از مواضع حق خویش کوتاه نمی آیند و بی هیچ خشیت و خوفی به تبلیغ خویش ادامه می دهند؛ زیرا آنان تنها از جلال الهی در خشیت و ترس عالمانه هستند و با آن که می بینند که دشمنان ممکن است تهدیدات خویش نسبت به آنان از تبعید و بلکه قتل را عملیاتی سازند، ولی آنان خشیت از خدا را بر هر خشیت دیگر مقدم می دارند؛ زیرا عذاب و قتل و شکنجه و تبعید مخالفان تنها محدود به دنیا است؛ اما جلال الهی اگر کسی را بگیرد تا ابد گرفتار خشم و عذاب الهی خواهد بود؛ بنابراین، عقل میان خشیت مردم با خشیت خدا، حکم به تقدیم و برتری خشیت الهی می کند که پیامبران بدان اعتقاد داشته و عمل می کردند.(احزاب، آیه 39)

بر اساس گزارش های قرآنی مهم ترین چالشی که پیامبران در پیام رسانی با آن مواجه بودند و هستند، تکذیب و اتهام دروغگویی است؛ یعنی به آنان این اتهام زده می شود که شما در این که پیامبری الهی هستید دروغ می گوید و ما شما را دروغگو می دانیم، بنابراین هرگز شما و پیام شما را تصدیق نمی کنیم و آن را صادق و راست نمی دانیم. بر اساس گزارش های قرآنی، عواملی چون استکبار و تکبر و خودبزرگ بینی(بقره، آیه 87)، هواپرستی(همان) و پندارهای باطل از جمله مصونیت از عذاب الهی (مائده، آیات 70 و 71) از مهم ترین عوامل در تکذیب گری مخالفان و دشمنان پیامبران است. البته کسی که چنین به تکذیب پیامبران می پردازد گرفتار ختم قلب و بسته شدن دریچه های ادارکی و گرایشی به حق (اعراف، آیه 101؛ یونس، آیه 14)، ستمگری و قرار گیری در جرگه ظالمان(نحل، آیه 113؛ فرقان، آیه 37)، کوردلی(مائده، آیات 70 و 71)، فقر و گرسنگی(نحل، آیات 112 و 113)، ناامنی و خوف(همان)، گمراهی(نحل، آیه 36)، محرومیت از برکات آسمانی و زمینی(اعراف، آیات 94 و 96) و مانند آنها می شود.

رسالت های پیامبری

شاید علت این همه اذیت و آزارهای مخالفان و دشمنان در برابر پیامبران همان اهداف و فلسفه ای است که پیامبران بدان مبعوث و برانگیخته شده اند. بنابراین، برای درک حقیقت می بایست به اهداف و فلسفه ای اشاره کرد که همان رسالت پیامبری است.

از نظر قرآن، همه پیامبران اهداف مشترکی در دعوت و رسالت خویش داشتند(بقره، آیه 213؛ آل عمران، آیه 81؛ انعام، آیه 90) که دست یابی به این اهداف جز با تحمل سختی ها و مشکلات و اذیت و آزارها شدنی نیست.(انعام، آیه 34) از نظر قرآن، همه پیامبران دارای اهداف مشترکی چون اتمام حجت از سوی خدا بر مردم(نساء، آیه 165)، دعوت به ایمان و عمل صالح برای رهایی خوف و حزن و دست یابی به امنیت کامل و تمام(انعام، آیه 48)، تزکیه نفوس و رساندن به مقام ربانیین(آل عمران، آیه 79)، دعوت به تقوا و اصلاح(اعراف، آیه 35)، دعوت به توحید و یکتاپرستی(نحل، آیه 36)، گسترش عدالت به ویژه عدالت قسطی(حدید، آیه 25)، حل اختلافات و داوری میان مردم(بقره، آیه 213)، هدایت تشریعی به سوی صراط مستقیم عبودیت و انسانیت(همان) و مانند آنها است.

با این همه چنان که گفته شد، پیامبران برای انجام این  رسالت الهی با چالش های بسیاری مواجه هستند که از سوی مستکبران(بقره، آیه 87)، مترفان و اشراف بدمست(سباء، آیه 24؛ زخرف، آیه 23)، اغواگران و فریب کاران(نحل، آیه 63)، بهانه جویی و ظاهری نگر افراد(انعام، آیه 91؛ اسراء، آیه 94؛ مومنون، آیه 33)، لجاجت افراد لجوج(آل عمران، آیات 183 و 184) ، هواپرستی مردم(بقره، آیه 87؛ مائده، آیه 70) و مانند آنان ایجاد می شود.

البته پیامبران برای انجام رسالت های الهی خویش، دارای اخلاقی الهی هستند که خدا در باره پیامبرش می فرماید: انک لعلی خلق عظیم؛ به راستی که تو بر اخلاق عظیم هستی.(قلم، آیه 4) در حقیقت پیامبران پیش از آن که با کلام خویش مردم را به توحید و اهداف مد نظر دعوت کنند، با اخلاق و رفتار و منش الهی خویش مردم را به خدا و اطاعت از او دعوت می کردند. از نظر قرآن، پیامبران با اخلاص (ص، آیه 46)، ترک هر گونه تفضل و مزد خواهی(یس، آیه 21)، تواضع و ادب خاص(ابراهیم، آیه 11)، بندگی خالص خدا(صافات، آیه 171؛ ص، آیه 45)، توکل و اعتماد به خدا در برابر اذیت و آزارها و مقام عمل(ابراهیم، آیات 11 و 12)، صبر و استقامت در برابر اذیت و آزارها(همان)، شجاعت و شهامت(نمل، آیه 10؛ احزاب، آیه 39)، صداقت و راستی در بیان حقایق به ویژه معاد و قیامت و دعوت مردم بدان در قالب انذار و بشارت(یس، آیات 47 و 52)، بهره مندی از علم غیب برای بیان حقایق و دعوت مردم به کمالات(آل عمران، آیه 179؛ جن، آیات 26 و 27) در مسیری گام بر می دارند هر مسلمانی می بایست آن را بشناسد و در این مسیر گام بردارد تا حجت بر دیگران باشد؛ زیرا امت اسلام امت وسط و شاهدی است که گواه الهی بر امت های دیگر در مسیر حق و عدالت و توحید و امور دیگر است.(بقره، آیه 143)

پیامبران با دعوت و تبلیغ در قالب بشارت و انذار(انعام، آیه 48) افزون بر دعوت مردم به عبادت خدای یکتا و یگانه(انبیاء، آیه 25)، و تبیین معارف الهی در سطح فرهنگ عمومی(ابراهیم، آیه 4)، امید دادن به مردم نسبت به آخرت و بهشت و تشویق به آن(آل عمران، آیات 190 و 194) مسئولیت های الهی خویش را در بهترین و کامل ترین شکل انجام می دهند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، پیامبران برای انجام رسالت خویش به خدا توکل و اعتماد داشته و به امید امدادهای غیبی در برابر فشارها و مشکلات می ایستند.(سجده، آیه 44؛ آل عمران، آیه 81) باید توجه داشت که امدادهای الهی غیبی یکی از مهم ترین پشتوانه های رسالت پیامبران است(یوسف، آیه 110) ؛ زیرا از نظر قرآن، غلبه پیامبران بر دشمنان خویش در سایه امداد الهی(حشر، آیه 6) و خشیت و خداترسی آنان(ابراهیم، آیات 13 و 14)، و در پی صبر و استقامت و پایداری آنان در راه خدا(انعام، آیه 34) و جهاد در راه خدا(بقره، آیه 214؛ آل عمران، آیات 146 و 148) و پس از نومیدی از هدایت اکثریت مخالفان و دشمنان و لجاجت آنان(یوسف، آیه 110) و مانند آنها است.

به هر حال، هر کسی در مسیر رسالت پیامبران گام بر می دارد از مومنان و مسلمانان باید بدانند که خدا همان گونه که پیامبران خویش را به امدادهای غیبی یاری رسانده و نصرت و پیروزی را برای آنان رقم زده است، برای مومنان ناصر دین انجام می دهد و هرگز در وعده خویش تخلف نمی کند.(ابراهیم، آیه 47؛ محمد، آیه 7؛ بقره، آیه 214)

به هر حال، با آن که از نظر قرآن، انجام رسالت پیامبری هماره با سختی و مشکلات و مصیبت ها و اذیت ها همراه است، ولی باید این حقیقت را مد نظر داشت که پیروزی نهایی برای مسلمانان و مومنان و اهل رسالت الهی است.(بقره، آیه 214)