خیانت و ظلم به خویشتن

  از نظر قرآن، انسان دارای لایه‌های متعدد و متنوعی است. این لایه‌ها را می‌توان به اعتبار ملک و مالکیت به دو دسته اصلی تقسیم کرد: 1.لایه‌ای که مالک آن خود انسان است و خداوند به او اخیتارش را داده است؛ یعنی هرچند خداوند مالک همه هستی از جمله مالک خود انسان است؛ اما خدا این بخش از وجود انسان را به انسان داده است به‌طوری که می‌تواند تصرفات مالکانه در آن داشته باشد؛ 2.لایه‌ای که خداوند مالکیت آن را به انسان نداده است؛ بلکه به‌عنوان امانت در اختیار اوست. این بخش را انسان باید حفظ کند و مراقب باشد تا تصرفی انجام ندهد که به‌عنوان خیانت در امانت باشد؛ یعنی مجاز است تصرفاتی را داشته باشد که مالک آن یعنی خدا به انسان مجوزش را داده است. پس اگر تصرفاتی داشته باشد که بیرون از تعهد و عهد الهی باشد، در حقیقت در امانت خیانت کرده است.
آن روح الهی که در کالبد دمیده شده و متحول به نفس شده است، لایه‌ای است که خداوند به امانت در اختیار انسان گذاشته و باید آن را صحیح و سالم به مالک آن بازگرداند؛ البته می‌تواند از آن در چارچوب قرارداد و تعهد استفاده کند. پس اگر انسان در این بخش تصرفاتی کند که خداوند از آن راضی نیست، به‌عنوان خیانت در امانت و ظلم تلقی می‌شود؛ زیرا ظلم به معنای تجاوز و تعدی است. در ظلم سه چیز است: 1. ظالم؛ 2. مظلوم؛ 3. ظلم. ظالم همواره غیر از مظلوم است و این‌گونه نیست که مانند عاقل و معقول و عقل یکی بشود و اتحاد این سه‌گانه تحقق یابد؛ از آنجا که اتحاد در ظالم و مظلوم و ظلم معنا ندارد، باید پذیرفت که در انسان دو چیز است که یکی ملک آدمی ‌و دیگری امانی است و ملک او نیست؛ بلکه ملک غیر است. از این رو خداوند از ظلم انسان به نفس خویش سخن به میان می‌آورد و می‌فرماید: خداوند در‌باره آنان ظلم روا نداشته است بلکه آنان خودشان به نفس خودشان ظلم کرده‌اند.(آل‌عمران، آیه 117) یعنی بخشی که مالک آن انسان است به آن بخشی که مالک آن خدا است ظلم روا داشته و حقوق آن را تضییع کرده و رفتار عادلانه نداشته است.
در این راستا شنوایی و بینایی نیز از ملک خداوند است و تنها گوش و چشم است که ملک انسان است. لذا می‌فرماید: أَمَّن یَمْلِکُ السَّمْعَ وَالأبْصَارَ، بلکه مالک شنوایی و بینایی اوست.(یونس، آیه 31) حالا اگر انسان نسبت به این شنوایی و بینایی ظلم کند و چیزی را بشنود که نباید بشنود مانند غیبت و یا چیزی را ببیند که نباید ببیند مانند نامحرم، در این صورت در ملک دیگری تصرف عدوانی کرده و نسبت به امانت خیانت نموده است. از این روست که خداوند می‌فرماید: تَخْتَانُونَ أَنْفُسَکُمْ؛ به خودتان خیانت می‌کنید. (بقره، آیه 187)
نتیجه آنکه انسان دو لایه دارد که بخشی را مالک است و بخشی را به‌طور امانی در اختیار دارد؛ وگرنه ظلم و خیانت معنایی ندارد؛ و اینکه در آیات قرآن از ظلم و خیانت نفس به نفس سخن به میان آمده معلوم می‌شود که در نفس انسانی دست‌کم دو لایه وجود دارد که یکی با تجاوز و تعدی و مانند آن، ظلم و یا خیانت می‌کند.