نقش«وقف» در اقتصاد مقاومتي

اصطلاح وقف در قرآن ذکرنشده، اما در سنت اسلامي همانند سنت هاي مسيحي و يهودي وجود دارد؛ البته قرآن به اشکال گوناگون بر مفهوم وقف تاکيد کرده است؛ چرا که وقف، منحصر کردن چيزي به کسي است و انتفاع هميشگي موقوف عليهم، از مال موقوفه است. وقتي کسي عين مالي را حبس مي کند و تنها اجازه مي دهد تا منافع آن مورد استفاده قرار گيرد، در حقيقت عمل صالح به شکل باقيات صالحات از خود به جا مي گذارد. از آن جايي که اموال موقوفه، به شکلي است که سال ها و بلکه نسل ها از آن استفاده مي کنند، نقش تاثيرگذار و مثبتي در زندگي فردي و اجتماعي مردم ايفا مي کند.

وقف ؛ باقيات صالحات
    خداوند در آيات قرآن از جمله آيه 57 سوره آل عمران بيان مي کند که با ايمان و عمل صالح مي توان مستحق فضل الهي شد و در آيه 46 سوره کهف از مردمان مي خواهد تا به جاي اندوختن مال و فرزندان که زينت هاي زندگي دنيوي است به فکر آخرت خودشان باشند و باقيات صالحات به جا گذارند که همان اعمال صالح ماندگار است که از جمله آن ها نماز و روزه، ساخت مساجد، مدارس و موقوفات و خيرات ديگري است که انسان در راه خدا انجام مي دهد.
    پس کسي که مالي را وقف مي کند در حقيقت براي خودش باقيات صالحات به جا مي گذارد. اين گونه هم خودش از زندگي مناسب دنيوي و سپس از آثار و برکات اخروي آن در قيامت بهره مند مي شود و هم ديگران از موقوفه بهره مي برند. شيخ حر عاملي در صفحه 292 از مجلد 13 وسايل شيعه آورده امام صادق(ع) مي فرمايد: هر کس از اين جهان درگذرد، پس از مرگ، چيزي به او نمي رسد جز آنکه پيشتر سه چيز از خود باقي گذاشته باشد:1. کار نيکي که اثرش پس از او باقي باشد؛ 2. سنت حسنه اي که در ميان مردم رواج داده باشد و بعد از او مردم به آن روش عمل کنند؛ 3. فرزند صالحي که براي او دعا کند.
    آن حضرت در جايي ديگر مي فرمايد: شش چيز است که شخص مومن پس از مرگش از آن بهره مند خواهد شد: 1. فرزند صالحي که براي او طلب آمرزش کند؛ 2. قرآني که از او باشد و مورد استفاده قرار گيرد؛ 3. درختي که مي نشاند؛ 4. چاه آبي که احداث مي نمايد؛ 5. چشمه آبي که در راه خدا جاري مي کند؛ 6. سنت و روش نيکي که پس از او مردم به آن عمل مي کنند.(همان، حديث 5)
    خداوند هم چنين در آيه 2 سوره مائده از مردم مي خواهد تا در کارهاي نيک و خير مشارکت و تعاون داشته باشند و شکي نيست که صدقات در قالب موقوفات به سبب استمرارش از مصاديق بارز معاونت در کارهاي خير و نيک است.
    اما اينکه چگونه وقف در اقتصاد مقاومتي مي تواند نقش ايفا کند بايد گفت که وقتي اموالي در قالب موقوفات در اختيار جامعه مسلمين قرار مي گيرد، اين فرصت به عموم مردم داده مي شود تا از آن بهره مند شوند و به شکلي هزينه هاي عمومي مردم کاهش مي يابد. همين کاهش هزينه ها، موجب افزايش ثروت و سرمايه گذاري مردم ودولت در بخش هاي ديگر مي شود و فرصت توليد و کارهاي ديگر را فراهم مي آورد.
     در نظر بگيريد که جامعه، نيازمند يک مکان آموزشي باشد. در اينجا شخصي قسمتي از ثروت خود از ملک يا مال را در اختيار اين بخش قرار مي دهد و اين گونه هزينه هاي عمومي نهادهاي دولتي کاهش مي يابد و در جايي ديگر سرمايه گذاري مي شود. اين موجب مي شود که کار ديگري با همين بودجه ايجاد شود و شغل و توليدي صورت گيرد. در اينجا همه مردم به شکلي از اين سرمايه گذاري دولت در بخش ديگر نيز سود مي برند. به سخن ديگر، با يک کار خيرخواهانه وقفي، هم بخشي از نيازهاي جامعه برآورده مي شود و هم بودجه و اعتبار،در کار ديگري هزينه شده و زمينه براي کارهاي عظيم تر و بزرگ تر فراهم مي گردد.
    موقوفات عام المنفعه به سبب اينکه عين مال همواره در اختيار جامعه است، باعث کاهش شديد هزينه هاي عمومي و افزايش رفاه و ثروت جامعه مي شود. برآوردهاي علمي نشان مي دهد که در برخي از کشورهاي اروپايي به ويژه آلمان بخش عمده هزينه هاي آموزشي و تحقيقاتي و فرهنگي از طريق موقوفات تامين مي شود و دولت آلمان از ظرفيت وقف براي افزايش رفاه و توليد ملي و رفاه ملت خود سود مي برد.
    کساني که اموالي را وقف مي کنند به جامعه اين امکان را مي دهند که بر ثروت و قدرت خود تکيه کند و نيازمند بيرون نباشد؛ زيرا هر جامعه اي وقتي نيازهايش را خود برطرف کند و نيازمند بيرون نباشد، ديگر نيازي نيست که ثروت و قدرت را از بيرون وارد کند و دچار وابستگي شود. هر جامعه اي، با قناعت و صرفه جويي و بهره مندي از امکانات ملي خود مي تواند قوام پيدا کند و برروي پاي خود بماند. وقتي ثروتمندان بخشي از ثروت خود را وقف کارهاي عام المنفعه مي کنند با چنين عملي در کارهاي خير معاونت کرده و دولت را از بار سنگيني ر ها بخشيده و هزينه هاي آن را کاهش مي دهند. در چنين حالتي دولت مي تواند درآمدهاي ملي را در جايي ديگر هزينه کرده و در مقابل تحريم ها و فشارهاي اقتصادي تاب بياورد و از فشار سنگين آن خود را برهاند.
□
روزنامه كيهان، شماره 20791 به تاريخ 18/3/93، صفحه 6 (معارف)