محبوب ترین کارها در پیشگاه خدا

در آیات و روایات مجموعه هایی به عنوان محبوب ترین اعمال و کارها در پیشگاه خداوند مطرح شده است که در این جا به برخی از مصادیق اشاره می شود.
از تقوا تا اعمال اجتماعی
هر کسی دوست دارد محبوب خدا شود؛ برای رسیدن به محبوبیت باید کاری کرد که خداوند آن را دوست می دارد تا این گونه خودش نیز محبوب خدا شود. کسی که محبوب خدا شد همه چیز را دارا می شود؛ زیرا خداوند همه چیز را به محبوبان خویش ارزانی می دارد و همان طوری که خود عین المومن و یدالمومن و اذن المومن می شود، اجازه می دهد تا مومن نیز یدالله و عین الله و اذن الله باشد.
هم چنین از آن جایی که دنیا گرایی برای آدمی بدترین سم و زهر مهلک هلاک کننده است؛ خداوند نیز محبت دنیا را از دل چنین بنده محبوبی بیرون می برد و محبت خودش را جانشین آن می کند. پیامبر(ص) می فرماید: اذا أحب الله عبدا حماه الدنیا کما یظل أحدکم یحمی سقیمه الماء؛ وقتی خداوند بنده ای را دوست دارد ، دنیا را از او منع می کند چنانکه شما مریض خویش را از نوشیدن آب منع می کنید .( نهج الفصاحه ص ۱۷۹ ، ح ۱۳۷)
اعمال محبوب بنده نزد خدا
1. تقوای الهی : شکی نیست که هیچ در اعمال انسانی محبوب تر از تقوای الهی نیست؛ زیرا با آن که هدف آفرینش عبادت قرار داده شده(ذاریات، آیه ۵۶) اما این یک هدف ابتدایی به هدف دست یابی به تقوا است که در آیات قرآنی از جمله آیات ۲۱ و ۱۷۹ و ۱۸۳ سوره بقره بیان شده است. از آیات قرآنی از جمله آیه ۹۹ سوره حجر نیز این معنا اثبات می شود که این تقوایی که با عبادت به دست می آید موجب رسیدن به مقام یقین می شود؛ چنان که خداوند به صراحت در آیه ۲۸۲ سوره بقره بیان کرده که با تقوای الهی تعلیم الهی انجام می گیرد و انسان به علم لدنی دست می یابد که این علم لدنی همان علم شهودی است که انسان حقایق را همان طوری که در هستی است می بیند و به مقام رویت و شهود حقایق می رسد که در آیات ۹۵ سوره واقعه و ۵ و ۷ سوره تکاثر به آن اشاره شده است.
پس بهترین و محبوب ترین کارها را باید کارهایی دانست که موجب تقوای الهی می شود و کسی که به مقام متقین دست یابد به همه چیز دست می یابد. از این روست که پیامبر(ص) می فرماید: أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ الْأَتْقِیَاءُ الْأَخْفِیَاء؛ محبوبترین بندگان در پیش خدا پرهیزگاران گمنامند .( مجموعه ورام ج ۱ ، ص ۵)
این که در این آیه تاکید بر تقوای نهان کرده است، به معنای آن است که تقوای الهی که در قالب عبادت به دست می آید می تواند به دو دسته عبادت های آشکار و نهان به دست آید؛ ولی کسی که در نهان عبادت های خاص مثل نماز شب دارد و تضرع و انابه شبانه داشته باشد، محبوب تر است.
البته تقوای الهی اصولا خوف از خدا در نهان و آشکار است؛ زیرا تقوای الهی یعنی گرفتن سپر از خشم و عذاب الهی؛ پس کسی که وقایه می گیرد خود را از هر چیزی که موجبات غضب الهی است، دور نگه می دارد. در حقیقت مفهوم پرهیز گاری لازمه مفهوم تقوا و وقایه گرفتن است، نه عین معنا و مفهوم آن.
به هر حال، تقوای الهی در نهان و آشکار اصلی است که موجبات محبوب شخص نزد خداوند می شود. البته کسانی که خوف و وقایه نهانی دارند و عبادت نهانی به جا می آورند، محبوب ترین ها هستند؛ زیرا کارهایی را که محبوبیت بیشتری در نزد خدا دارد انجام می دهند.
۲ . برگزاری نماز ها در اول وقت: از دیگر اعمال و کارهایی که محبوب پیشگاه خداوند است؛ نماز در اوقات پنج گانه آن است. این که انسان نماز را اول وقت بخواند. در روایات آمده که هر کسی بخواهد به برکت و استجابت دعایی برسد نماز اول وقت خودش را ترک نکند. امام رضا درباره ارزش نماز در پیشگاه خداوند می فرماید: أوَّلُ ما یُحاسَبُ الْعَبْدُ عَلَیْهِ، الصَّلاهُ فَإنْ صَحَّتْ لَهُ الصَّلاهُ صَحَّ ماسِواها، وَ إنْ رُدَّتْ رُدَّ ماسِواها؛ اوّلین عملى که از انسان مورد محاسبه و بررسى قرار مى گیرد نماز است، چنانچه صحیح و مقبول واقع شود، بقیه اعمال و عبادات نیز قبول مى گردد وگرنه مردود خواهد شد.( مستدرک الوسائل: ج ۳، ص ۲۵، ح ۴) هم چنین آن حضرت علیه السلام درباره نقش این عبادت در ایجاد تقرب به خداوند و دست یابی به تقرب تقوایی که هر متقی دنبال آن است، می فرماید: الصَّلاهُ قُرْبانُ کُلِّ تَقىّ؛ نماز، هر شخص باتقوا و پرهیزکارى را – به خداوند متعال – نزدیک کننده است.( وسائل الشّیعه: ج ۴، ص ۴۳، ح ۴۴۶۹) از جهت ارزش و اهمیت نماز در دست یابی انسان به تقرب و تقوا است که امام رضا علیه السلام می فرماید: یُؤْخَذُ الْغُلامُ بِالصَّلاهِ وَ هُوَ ابْنُ سَبْعِ سِنینَ؛ پسران باید در سنین هفت سالگى به نماز وادار شوند.( وسائل الشّیعه: ج ۲۱، ص ۴۶۰، ح ۲۷۵۸۰)
۳. نیکی به پدر و مادر: دیگر چیزی که بهترین کارها و محبوب ترین اعمال در نزد خدا است، نیکی و برّ به والدین و پدر و مادر است. خداوند در آیات بسیاری از جمله آیه ۸۳ سوره بقره و ۳۶ سوره نساء و ۱۵۱ سوره انعام و ۲۳ سوره انعام به این مطلب سفارش و تاکید کرده است.
۴. جهاد در راه خدا: جهاد از دیگر اعمال محبوب نزد خداوند است که برای دفاع از دین و مسلمانان و مومنان انجام می گیرد و آیات بسیاری درباره جهاد نظامی با اموال و انفس در قرآن بیان شده است.
پیامبر گرامی اسلام (ص) در این باره فرموده است: احب الاعمال الی الله الصلاه لوقتها ثم بر الوالدین ثم الجهاد فی سبیل الله؛ بهترین کارها در نزد خدا نماز به وقت است ، آنگاه نیکی به پدر و مادر ، آنگاه جنگ در راه خدا .(نهج الفصاحه ص ۱۶۷ ، ح ۷۰)
پس می توان با توجه به این روایات و آیات گفت که محبوب ترین اعمال در نزد خداوند عبارتند از:
1.تقوا؛
2.نماز اول وقت؛
3.بر و نیکی به والدین؛
4.جهاد در راه خدا با مال وجان .
این ها نمونه ها و مصادیق از اعمالی است که محبوب خداوند است و شخصی که به این کارها می پردازد محبوب و حبیب خدا می شود. البته نباید تنها به این موارد بسنده کرد، بلکه در روایات از پیامبر(ص) موارد و مصادیق دیگری مطرح شده که در این جا به آن ها نیز اشاره می شود. این موارد بیش تر جنبه اجتماعی دارد.
محبوب ترین کارها، رسیدگی به نیازمندان
کسب محبت خدا به معنای رسیدن به مقام رضایی است که خداوند در آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر از آنان به عنوان نفس مطمئن یاد می کند که در مقام قرب در جنت صفات و ذات وارد می شود و در جایگاه راضیه مرضیه می نشیند.
بر اساس آیات ۳۱ و ۳۲ سوره آل عمران و آیات ۵۹ سوره نساء و ۵۵ سوره مائده و ۷ سوره حشر و مانند آن ها، این محبوبیت به اطاعت و پیروی پیامبر(ص) و عترت طاهره(ع) به دست می آید. پس هر کسی محبوبیت خداوند می خواهد باید محبوبیت حبیب خدا حضرت رسول خدا(ص) را به دست آورد. این محبوبیت با پیروی و اطاعت از سنت و سیره ایشان و عترت طاهره ایشان به دست می آید.
با نگاهی به سنت و سیره گفتاری و رفتاری آنان می توان دریافت که رسیدگی به امور مردم به ویژه نیازمندان از مهم ترین عواملی محبوبیت ساز در پیشگاه خداوند است؛ از این روست که پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) خود پیشگام در این امور بودند.
برای محبوب آن چه مهم است، کمیت عمل نیست، بلکه کیفیت عمل است که چه میزان از خلوص و صداقت سود می برد. هر چه کاری از نظر خلوص در درجه بالاتری باشد و کسی غیر از محبوب در نظر عامل نباشد، آن عمل محبوب تر خواهد بود و خداوند عمل را می پذیرد و قبول می کند. این خلوص در قالب صداقت و ترک ریا و شرک و تقوای الهی خود را نشان می دهد. خداوند می فرماید: إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ؛ خداوند جز از متقین قبول نمی کند.(مائده، آیه ۲۷)
از همین روست که پیامبر(ص) می فرماید: احبّ الاعمال الی الله أدومها و ان قلّ؛ محبوبترین کارها در پیش خدا کاری است که دوام آن بیشتر است، اگر چه اندک باشد .( نهج الفصاحه، ص ۱۶۷ ، ح ۷۳)
محبوب ترین کارها در پیشگاه خداوند از نظر پیامبر(ص) سه کار اجتماعی است که ایشان فرموده است: أحبّ الأعمال إلى اللَّه من أطعم من جوع أو دفع عنه مغرما أو کشف عنه کربا؛ بهترین کارها در پیش خدا آن است که (بینوایی را) سیر کنند ، یا زیان زیانکار و ورشکسته ای را بپردازند یا بلا و زحمتی را از او دفع نمایند .(نهج الفصاحه، ص ۱۶۸ ، ح ۷۶)
بر اساس این روایت و روایات دیگر از پیامبر(ص) کارهای محبوب در پیشگاه خدا عبارتند از:
1.اطعام گرسنه ای : در آیات قرآنی سعادت و خوشبختی به آرامش و آسایش است. خداوند به قریش می گوید که شما از امنیت جانی و روانی و نیز امنیت غذایی برخوردار شدید؛ زیرا خداوند به شما عنایت داشته است و از همین روست که شما گرفتار جوع و گرسنگی و ناامنی نیستید.(سوره قریش) هم چنین خداوند در آیات قرآنی از جمله در سوره بلد می فرماید: وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَهُ فَکُّ رَقَبَهٍ أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَهٍ؛ و تو چه دانی که گردنه و گذرگاه سخت چیست ؟ آزادی برده ای یا در روز گرسنگى و قحطی، طعام‏دادن.(بلد، آیات ۱۲ و ۱۴) پس برای رهایی از گرفتاری عبور از گردنه های روز قیامت باید از همین جا آماده شد و بهترین ابزار آمادگی اطعام دادن گرسنه است؛ زیرا این امور نزد خداوند محبوب است و خداوند عامل کار محبوب را نیز محبوب داشته و او را با عمل و نیت خیرش بالا می برد.(فاطر، آیه ۱۰) البته در اطعام بهتر است که گروه بیش تری در آن شرکت کنند و از اطعام بهره مند شود. پیامبر(ص) می فرماید: أَحَبُّ الطَّعَامِ إِلَى اللَّهِ مَا کَثُرَتْ عَلَیْهِ الْأَیْدِی‏؛ بهترین غذاها در پیش خدا آن است که گروهی بسیار بر آن بنشیند .(نهج الفصاحه ص ۱۶۹ ، ح ۸۲)
2.کمک ورشکسته زیانکار و پرداخت بدهکاری و قرض او : خداوند پرداخت قرض الحسنه را معامله با خود دانسته و می فرماید: مَّن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَهً وَاللّهُ یَقْبِضُ وَیَبْسُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ؛ کیست که به خدا قرض الحسنه دهد ، تا خدا بر آن چند برابر بیفزاید؟ خدا تنگدستی دهد و توانگری بخشد و شما به سوی او باز می گردید.(بقره، آیه ۲۴۵) و نیز می فرماید: مَن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ؛ کیست که خدا را قرض الحسنه دهد تا برای او دو چندانش کند ، و مزدی کریمانه نیکو یابد ؟(حدید، آیه ۱۱) پس این کار وام دادن امری بسیار خوبی است ؛ حال اگر کسی زیانی کرده و ناتوان از پرداخت است کمک کردن به این ورشکسته و زیان خورده بسیار مهم و ارزشی است؛
3.برداشتن بلا و زحمت: از دیگر کارهایی که محبوب خداوند است و شخص را حبیب خداوند می کند، برداشتن بلا و مصیبت و زحمتی است که شخص بدان گرفتار است. اگر کسی مصیبتی را از کسی بردارد و او را از کرب و بلایی نجات دهد، محبوب خداوند می شود. همه این اعمال که در این روایت به عنوان اعمال محبوب پیشگاه خداوند مطرح شده، کارهای اجتماعی است. در حقیقت اعمال اجتماعی بیش تر از اعمال عبادی دیگر حتی نماز محبوب خدا است.
4.حفظ زبان: از دیگر اعمالی که محبوب خدا است، حفظ زبان است و این که هر سخنی نگوید که موجب اذیت و آزار دیگران شود. پیامبر(ص) می فرماید : احب الاعمال الی الله حفظ اللسان؛ بهترین کارها در پیش خدا نگهداری زبان است .(نهج الفصاحه ص ۱۶۸ ، ح ۷۸)
5.حق گویی در برابر حاکم ظالم : جهاد در راه خدا بسیار ارزشمند است. یکی از شیوه های جهاد جنگ نرم است. به این معنا که مجاهد برای حق خواهی و حق طلبی در برابر پیشوا و حاکم ظالم قرار گیرد و سخن حقی را بگوید و به دفاع از مظلومی بپردازد و استیفای حقی نماید. پیامبر(ص) می فرماید: أحبّ الجهاد إلى اللَّه کلمه حقّ تقال لإمام جائر؛ بهترین جهادها در پیش خدا سخن حقی است که به پیشوای ستمکار گویند .(نهج الفصاحه ص ۱۶۸ ، ح ۸۰)
6.آسب سواری و تیراندازی: اصول لهو کار خوبی نیست ؛ زیرا وقت گذرانی است؛ اما اگر کسی بخواهد وقت بگذارند و تفریحی داشته باشد، بهترین و محبوب ترین وقت گذرانی و تفریح همان اسب سواری یعنی سوارکاری و تیراندازی است ؛ زیرا ابزار آمادگی جنگی است. این بدان معنا خواهد بود که هر کاری که در جنگ به درد می خورد می تواند به عنوان محبوب ترین تفریحات مطرح شود؛ پس در جهان امروز جنگ نرم و بازی های رایانه ای که به شخص آموزش جنگ و رانندگی و مدیریت تفنگ و سلاح می دهد یک تفریح محبوب نزد خدا است. پیامبر(ص) می فرماید: احب اللهو الی الله تعالی إجراء الخیل و الرمی ؛ بهترین بازیها در پیش خدا اسب دوانی و تیراندازی است . (نهج الفصاحه ص ۱۶۹ ، ح ۸۳)
7.سودمندترین به بندگان: پیامبر(ص) می فرماید: أَحَبُّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ أَنْفَعُهُمْ لِعِبَادِه‏ ؛ از جمله بندگان آن کس پیش خدا محبوبتر است که برای بندگان سودمندتر است .( تحف العقول ص ۴۹ – نهج الفصاحه ص ۱۶۹ ، ح ۸۶)؛
8.آسان گیری در خرید و فروش؛ هم چنین پیامبر(ص می فرماید: احبّ الله تعالی عبدا سمحا اذا باع وسمحا اذا اشتری و سمحا اذا قضی و سمحا اذا اقتضی؛ خداوند بنده ای را که به هنگام خرید و هنگام فروش و هنگام دریافت و گرفتن یعنی قبض و اقباض آسان گیر و سهل انگار است دوست دارد.(نهج الفصاحه ص ۱۶۹ ، ح ۸۵)
9.دانش جویی: اسلام دانش جویی را بسیار تشویق می کند؛ زیرا عقل و علم وقتی در کنار هم قرار گیرد انسان کاری را انجام می دهد که مطلوب الهی و محبوب خداوندی است؛ زیرا عقل به اموری چون دین داری، اخلاق و حیا و کارهای نیک فرمان می دهد و بی خردان و سفیهان هستند که از دین و کارهای نیک و اخلاقی گریزان هستند؛ البته انسان عاقل نیازمند دانش و علمی است که بدان راه خود را بشناسد و چراغی داشته باشد که در بیراهه نیافتد. این نور دانش است که او را از جهالت بیرون می آورد چنان که عقل او را از جهالت سفاهت بیرون می کشد. پیامبر مکرم (ص) درباره ارزش علم و عقل می فرماید: لَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْل‏ ؛ هیچ تهیدستی سخت تر از نادانی و هیچ مالی سودمندتر از عقل نیست .(کافی، ط-الاسلامیه، ج ۱ ، ص ۲۵ و ۲۶ ، ح ۲۵ ؛ محاسن الاخلاق، ص ۱۷ ؛ تحف العقول ص ۶) از این روست که یکی از مهم ترین اعمال محبوب خداوند دانش جویی و طلب علم است. پیامبر مکرم و معظم اسلام (ص) می فرماید: طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغَاهَ الْعِلْم‏؛ طلب علم بر هر مسلمانی واجب است، همانا خدا جویندگان علم را دوست دارد.(کافی، ط-الاسلامیه، ج ۱ ، ص ۳۰ ، ح ۱)
از این حدیث اخیر به دست می آید که هر کاری که به نفع مردم و سودمندتر برای بندگان خدا باشد، بهترین اعمال و محبوب ترین آن ها در پیشگاه خدا است. پس اعمال محبوب نزد خداوند تنها همین موارد و مصادیق پیش گفته نیست، بلکه موارد و مصادیق دیگری است که در جایی خود مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.