اخلاص، راه رهایی از بلایای ناگهانی

بسم الله الرحمن الرحیم

گاه چندین بلا ناگهان تمام آرامش زندگی انسان را به هم می ریزد که انسان واقعا درمانده می شود. مرگ عزیزان، بیماری فرزندان، کمبود مالی، مشکلات اداری و مانند آنها ناگهان چنان آدمی را احاطه می کند که گویی همه راه ها بر روی او بسته شده و در جایی سخت و نامناسب محبوس شده است.

خدا در قرآن، راهکار رهایی از بلایای ناگهانی و محبوس شدن در بلایا را، در اخلاص می داند که البته می بایست همراه با شکرگزاری پس از رهایی باشد. پرسش این است که اخلاص و شکر چگونه می تواند عامل رهایی باشد؟ حقیقت اخلاص چیست؟ چرا شکر برای عدم تکرار بلایای گوناگون و احاطه از هر سو تاثیر دارد؟

سنت ابتلای به فتنه های سخت و دشوار

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یکی از سنت های الهی در دنیا، سنت ابتلا به فتنه های گوناگون از خیر و شرّ از قدرت و ثروت و فقر و بیماری است.(انبیاء، آیه 35؛ عنکبوت، آیات 2 و 3؛ بقره، آیات 155 و 156) بنابراین، این گونه نیست که انسان تنها با مصیبت هایی از فقر و نداری وبیماری یا مرگ عزیزان دست و پنجه نرم کند که البته این ها خود مصیبت هایی بزرگی هستند که جز به صبر نمی توان از آن عبور کرد؛ البته صبر و تحملی که ریشه در اعتقاد و باور به مالکیت خدا و ربوبیت و پروردگاری خدای رحمان و رحیم دارد که انسان را در این ابتلائات به کمال بایسته می رساند؛ یعنی علم به این که خدای خالق و آفریدگار، مالک حقیقی جان ماست و اگر داده یا گرفته همه به حکمت و غایتی است که در آن رحمت موج می زند و خدای دانا و توانا با هر گرفتنی یا دادنی بر آن است تا انسان را به مقام خلافت الهی و مظهریت در اسماء الله برساند و در بهشت برین ابدی جای دهد.(بقره، آیات 155 تا 157)

از نظر قرآن، بخشی از ابتلائات الهی در کوره آتشین فتنه قدرت و ثروت یعنی فرزندان و اموال شکل می گیرد(تغابن، آیه 15)؛ هر چند که برخی گمان می کنند که اینها نشانه کرامت و ارزش گذاری انسان است، در حالی که داشتن اینها نه نشانه کرامت است و نه فقر و نداری نشانه اهانت، بلکه اولاد و مال فتنه ای است که در آن انسان ها آزموده می شوند تا سره از ناسره و انسان اخلاقی از غیر اخلاقی بازشناخته می شود و دانسته گردد تا چه اندازه شخص از ثروت و قدرت خویش برای کمال خویش یا دیگران بهره می برد.(فجر، آیات 15 تا 20)

خدا در قرآن می فرماید امور زندگی دنیوی انسان این گونه سامان یافته قبل و بعد هر مصیبتی، بلکه حتی همراه آن، رحمت الهی است و انسان در همان اوج گرفتار به انواع مصیبت های تلخ، در کنف حمایت رحمانیت الهی است؛ زیرا خدا انسان را برای رحمت خلق کرده است.(شرح، آیات 5 و 6؛ هود، آیه 119) پس انسان در زمانی که از هر سو در احاطه بلایای گوناگون است، و گمان می کند که از رحمت الهی دور افتاده در همان حال باید بداند که تحت رحمت رحمانی است؛ زیرا فرصت ها از دل تهدیدها بیرون می آید و انسان اصولا در درون فتنه و کوره آتشین بلایا و ابتلائات الهی است که ساخته می شود و توانایی و قوای باطنی اش ظهور می کند و به رشد و کمال می رسد و در مقام خلافت الهی قرار می گیرد.

درماندگان در احاطه بلایای گوناگون

از نظر قرآن، کشتی زندگی انسان در بیش تر موارد با «ریح طیب» و باد موافق در حرکت است و همه چیز بر وفق مراد بوده و هیچ مشکلی نیست؛ اما بر اساس سنت ابتلای الهی، ناگهان «ریح عاطف» و توفانی برگردانده بر می خیزد که کشتی انسان را نه به تلاطم بلکه به وارونگی سوق می دهد. ناگهان این کشتی توفان زده از همه سو با امواج سهمگین بلایا مواجه می شود و وارنه شدن و غرق شدن آن بر اساس محاسبات عادی و معمولی یقینی و صد در صد است. این گونه است که شخص به هر سو می نگرد، موجی از بلایا و مصیبت است که به سوی او در حرکت است و امواج سهمگین بلایا او را چنان احاطه کرده که هیچ راه گریزی ندارد، بلکه می بایست گفت که این گرداب بلایا است که دور او می چرخد و می گردد و او را رها نمی سازد.

از نظر قرآن، در این موارد شخص چون دیگر نمی تواند به اسباب ظاهری تکیه کند، اگر اعتقاد به خدا داشته باشد، به او متوسل می شود و تنها او را می بیند که می تواند دادرس و فریادرس او باشد. این گونه است که همانند غریق که هیچ چیزی در کران تا کران دریا نمی بیند و نمی یابد، به خدا توسل می جوید و خدایا کردن او خالصانه و مخلصانه است.(یونس، آیات 22 و 23)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، بسیاری از مردم در این شرایط که متوسل به خدا می شوند؛ زیرا هیچ وسیله و ابزاری جز خدا نمی یابند، در حالت خلوص می گویند که اگر نجات یابند شاکر خدا شده و دیگر بنده غیر نمی شوند؛ البته تنها شماری اندک هستند که این گونه پس از نجات عمل می کنند؛ زیرا به تعبیر قرآنی، «قلیل من عبادی الشکور؛ اندکی از بندگانم شکور هستند»(سباء، آیه 13)، بیش ترین مردمان ناسپاس و کفور هستند و کفر و کفران را با هم می آمیزند. از نظر قرآن، اینان به نوعی «باغی» هستند و این تجاوزگری ایشان هر چند که به ضرر خدا نیست، بلکه بی گمان علیه خودشان خواهد بود.(یونس، آیات 22 و 23)

بنابراین، از نظر قرآن، سنت الهی ابتلاء بر این است که هر از گاهی انسان گرفتار گرداب های خطرناک و امواج سهمگین شود تا جایی که گمان بر این باشد که کشتی وجود انسان غرق خواهد شد و هیچ راه نجاتی نیست. در این حالت است که معتقدان فریاد اغاثه و فریادرسی به آسمان بلند می کنند و خدا را به نجات و رهایی می خوانند. آنان مخلصانه وارد می شوند و چون مضطر در خلوص به کمال تمام می رسد، خدا نیز پاسخ او را می دهد.

از نظر قرآن، در این حالت بندگان به خدا قول و وعده می دهند که اگر نجات یافتند شکرگزار قولی و عملی باشند، اما بسیاری از آنان به این قول و وعده عمل نمی کنند و بغی و تجاوزگری پیشه می کنند که به خودشان زیان می رسد.(همان)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، سنت ابتلای همگی را در بر می گیرد و اختصاص به مومن ندارد؛ در حقیقت احاطه امواج بلا از هر سو و این حالت سخت برای هر کسی اتفاق می افتد و هیچ ارتباط و پیوند به کفر و ایمان ندارد؛ هر چند که برای مسلمان و مومن ممکن است به عنوان «البلاء للولاء؛ بلا برای اهل ولایت» بیش تر اتفاق افتد، اما یک سنت الهی ساری و جاری بر انسان  و جوامع انسانی است. در این موارد برخی از مسلمانان، وقتی در شرایطی قرار می گیرند که همه راه ها بن بست است و همه بلایا ناگهان بر آنان آوار شده است، به سوی خدا می روند و مخلصانه او را می خوانند و خدا پس از توفان بلایا، کشتی توفان زده را به ساحل نجات می رساند و دوباره آرامش را به زندگی آنان باز می گرداند. این افرادی که در زمان بحران بلایا و احاطه کامل آن، دست به دامن خدا شدند و مخلصانه دعا کردند، خود به دو دسته تقسیم می شوند: شاکرانی که در قول و فعل شکرگزار هستند؛ و ناسپاس هایی که اصلا دوران بحران یادشان می رود و به کفر و کفران می پردازند و بغی و تجاوزگری پیشه می کنند.(همان)

خدا در قرآن، به این نکته توجه می دهد که عسر و یسر در زندگی دنیوی امری بر اساس سنت و قوانین الهی است. از همین رو، در تشبیه زندگی دنیوی به این نکته توجه می دهد که زندگی دنیوی همانند بارانی است که از آسمان می بارد و وقتی به زمین می رسد با خاک در می آمیزد و گیاه می روید که خوراک انسان و جانوران است. اما باید توجه داشت که اولا آب همراه مخلوط خواهد شد؛ ثانیا گیاهی که می روید دوام و استمرار ندارد؛ زیرا پس از سرسبزی و زینت و آراستن زمین، ناگهان این گیاهان خشک می شوند به طوری گویی اصلا بر روی این زمین گیاهی نبوده است. این زندگی دنیوی است که همه گونه آراستگی و تباهی با آن آمیخته است. جالب این که وقتی همه گمان می کنند که این سرسبزی و آراستگی دایمی است، خشک و نابود می شود. داستان آرامش در زندگی نیز این گونه است که وقتی از همه جا احساس امنیت می شود، ناگهان انواع بلایا سرازیر می شود؛ البته وقتی انسان گمان می کند که راه چاره ای برای رهایی از بلایا ندارد و در گرداب بلایا و مشکلات گرفتار آمده و درمانده شده، باز آن جا دست غیبی می رسد و او را نجات می دهد.(یونس، آیات 22 تا 24)

البته این نجات و رهایی برای کسی است که به جای اسباب و ابزارهای ظاهری دنیوی به خدای سبب سباز و مسبب الاسباب مراجعه کند و مخلصانه از او بخواهد تا دستگیر او باشد(همان)، نه همانند فرزند نوح که کوه را عاصم و نگه دار از امواج سهمگین خشم الهی می دانست و بدان پناه برد و در نهایت غرق شد و نجات نیافت.(هود، آیه 43)

بنابراین، از نظر قرآن تنها راه نجات از بلایای الهی، اخلاص و خواندن و نیایش و دعای مخلصانه به درگاه خدا و پس از نجات و رهایی شکرگزاری قولی و قلبی و عملی و انجام اعمال صالح بر اساس دین اسلام است که البته اکثریت مردم چنین نمی کنند.(عنکبوت، آیات 65 و 66؛ لقمان، آیه 32) مخلصین در دین بودن به این است که هم دعا و هم عمل بر اساس آن باشد که رضای خدا را به دست آورد.(غافر، آیات 14 و 65؛ بینه، آیه 5)

از نظر قرآن، دین خالص و پاک و حنیف همان دین الهی اسلام و شرایع آن است و انسان می بایست مخلصانه در این دین و شریعت زندگی خویش را سامان دهد تا حقیقت اخلاص را به نمایش گذارد.(زمر، آیات 2 و 3) پس کسی که غیر از دین اسلام بخواهد مخلصانه زندگی کند و شکر نعمت دین و هدایت را به جا آورد می بایست همانند پیامبران از جمله پیامبر گرامی به دین خالص الهی تکیه کند و تسلیم آن باشد.(زمر، آیات 11 و 12 و 14؛ اعراف، آیه 29)