مديريت نفس و روان، يكي از مهم ترين خواسته هاي انسان هاي سالم است؛ زيرا انسان سالم بر اين باور است كه روح انساني هنگامي كه در تن قرار گرفت و با آن آميخت، به شكلي در آمده كه با همه افزايش قابليت هاي انفعالي اش، در عرصه مديريت انسان، تسلط و چيرگي خاصي مي يابد.
به اين معنا كه نفس و روان آدمي، به سبب حضور قوي ماده و گرايش هاي دنيوي، كم تر مي تواند به گرايش هاي روحي نفس پاسخ مثبت دهد. از اين رو، بخش اعظم تلاش هاي آدمي براي ايجاد اعتدال و تعادل ميان دو خواسته متقابل نفس يعني گرايش به ماده وگرايش به فراماده صرف مي شود.
عقل و دعوت به تعادل
نفس آدمي به سبب حضور در عالم ماده به طور طبيعي گرايش بيش تري به امور مادي داشته و به نحوي از گرايش به سوي معنويت و فراماده گريزان است. از اين رو نمي تواند به بخش وجه اللهي خود يعني گرايش به معنويات پاسخ هاي مناسب بدهد. اين جاست كه عقل به عنوان عنصر روحاني نفس، عمل مي كند و خواهان تعادل و اعتدال مي گردد تا خواسته هاي نفساني را در مسير كمالي شدن مديريت كرده و سامان دهد.
عقل به آدمي اموري چون عفت (حيا) و دين داري را مي آموزد كه مجموعه اي از قوانين مديريت نفس مي باشد. از اين جا مساله اي به نام مبارزه با نفس به شكل رياضت در شكل افراطي آن مطرح مي شود و برخي از انسان ها به اين شكل عمل مي كنند كه به خواسته هاي طبيعي نفس در حوزه امور مادي پاسخ ندهند و آن را سركوب كنند. اين پاسخ افراطي همانند پاسخ افراطي كه برخي ديگر مي دهند، موجبات تباهي نفس انساني را فراهم مي آورد؛ زيرا همان اندازه كه پاسخ بيرون از حد و اندازه به خواسته هاي مادي نفس مي تواند زيانبار باشد، پاسخ بيرون از حد و اندازه به خواسته هاي معنوي در شكل سركوب خواسته هاي مادي نفس نيز مي تواند زيانبار باشد.
عقل سالم و فطرت سليم كه اسلام بدان دعوت مي كند، خواهان اعتدال و تعادل براي دو خواسته متقابل نفس است. اين جاست كه مسائلي چون روزه به عنوان تمرين مديريت برنفس مطرح مي شود تا ضمن پاسخ گويي مناسب به خواسته هاي معنوي نفس به خواسته هاي مادي آن نيز پاسخي شايسته بدهد. شيوه پاسخ گويي به خواسته هاي متقابل نفس، موجب مي شود تا نفس در بستري مناسب به تعالي و رشد خويش ادامه دهد و از تمام ظرفيت و استعداد خويش براي متاله شدن (خدايي گشتن) بهره برد. از اين رو روزه برخلاف رياضت هاي غيرشرعي موجب رشد كاريكاتوري نفس نمي شود بلكه موجب مي شود تا شخصيت انساني در يك تماميتي به كمال مطلوب دست يابد.
روزه داري تمرين رسيدن به تقوا
تمرين روزه داري تنها بخشي از تمرين دست يابي به اعتدال و تعادل شخصيتي انسان و نفس وي است. از اين رو، نبايد تنها به رياضت شكمي بسنده كرد. اين جاست كه معنا و مفهوم روزه داري فراتر از رياضت هاي بدني مي شود و روزه دار تنها به مبارزه با خوردن و نوشيدن و ديگر شهوات نفساني بسنده نمي كند بلكه لازم است در هنگام روزه به همه ابعاد وجودي نفس خويش پاسخي در خور و مناسب بدهد كه اين پاسخ گويي شامل برنامه هائي در حوزه مديريت رفتاري، شناختي و معرفتي و نيز عاطفي و احساسي مي شود. بدين ترتيب جامعيت روزه داري در مفهوم قرآني و اسلامي آن، مهم ترين ابزار براي مديريت نفس و تسلط بر آن مي شود كه از آن به تقوا ياد مي گردد.
