يكي از اصطلاحات قرآني، مخلصان به فتح لام است و به معناي خالص شده است. از نظر قرآن تنها انسان هاي اندكي هستند كه به اراده و صنعت الهي، تطهير شده و خالص شده اند. اين افراد، بيرون از دايره تصرفات ابليسي قرار مي گيرند و به عنوان نمونه-هايي از انسان هاي كامل، سرمشق كساني قرار مي گيرند كه مي كوشند تا خود را به مقام اخلاص برسانند و رضوان الهي را در مسير كمال متاله شدن به دست آورند.
از مهم ترين مصاديق انسان هاي خالص شده در دستگاه صنعت الهي، مي توان به اميرمومنان علي(ع) اشاره كرد. نويسنده در اين نوشتار بر آن است تا نشان دهد كه چگونه اميرمومنان علي(ع) در مقام الگوي كامل انسانيت، راه اخلاص را به آدمي مي آموزد و تا پاي جان اين تجربه گرانبها را به همت عدالت خواهان و قيام كنندگان به آن منتقل مي كند. با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.
علي(ع) كلمه تامه خداوند
سازه هاي الهي كه از آن به كلمات ياد مي شود به دو دسته كلمات ناقصه و كلمات تامات دسته بندي مي شوند. در ميان كلمات تامات الهي نيز دو دسته را مي توان ردگيري كرد كه برخي از آن ها در همه ابعاد تحت صنعت الهي قرار گرفته و به طور مستقيم از آغاز تا انجام تحت ربوبيت مستقيم الهي پرورش مي يابند. از اينرو خداوند از صنعت خويش در آيات قرآني سخن به ميان مي آورد.
خداوند در آيه 41 سوره طه درباره موسي(ع) اصطلاح صنعت خاص را به كار مي برد و مي فرمايد: واصطنعتك لنفسي، خودم تو را براي خود ساختم. هم چنین در آیه 39 سوره طه می فرماید: لتصنع علی عینی ؛ تا زیر نظرم ساخته شوی. بنابراين در همه مراحل و تمامي جزئيات، سازه از سوي خداوند ساخته و مديريت مي شود و هدف از صنعت نيز خود الهي است. به اين معنا كه خداوند اين سازه را براي اهداف خاص خود مي سازد كه همان خلافت و مظهريت در ربوبيت است.
در ميان برخي از انسان هاي كامل و صنعت ها و سازه هاي اختصاصي الهي مي توان كلمات تامات برتري را يافت كه ايشان در مقامي نشسته اند كه خلق به واسطه آنها ساخته شده و همه هستي وام دار ايشان هستند. ايشان همان كلمات تامات الهي هستند كه توبه حضرت آدم(ع) به خاطر وجود ايشان پذيرفته شده است.
اميرمومنان علي(ع) يكي از اين انسان هاي كامل و كلمات تامات الهي است كه خداوند در آيات بسياري از قرآن يعني بيش از 25 مورد در آن به ايشان به عنوان مصداق انحصاري آيه اشاره كرده و مقام بلند او را ستوده است، از جمله در آيه 7 سوره بينه وي را به عنوان خيرالبريه و بهترين آفريده ستايش كرده است (شواهد التنزيل، ج2، ص 459 تا 472 و جامع البيان، ج15، جزء2، ص 335) در آيه 33 سوره احزاب حضرت را متعلق اراده خود دانسته كه از هرگونه پليدي پاك و مبرا شده و در عصمت كامل و طهارت تمام قرار داده شده است. (شواهد التنزيل، ج1، ص432 تا 437 و الميزان، ج16 ص 309 تا 312) از این روست که در روایات معتبر آمده است که نحن صنایع الله و الخلق صنایع لنا ؛ ما صنعت و سازه الهی و همه خلق سازه های ما هستند. متن روایت این گونه نقل شده است:انَّ اللّه مَعَنا و لا فاقَةَ بِنا إِلى غَيْرِهِ وَ الْحَقَّ مَعَنا فَلَنْ يُوحِشَنا مَنْ قَعَدَ عَنّا وَ نَحْنُ صَنائِعُ رَبِّنا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنائِعُنا:خداوند با ماست، و به جز ذات پروردگار به چيزى نياز نداريم، و حقّ با ماست. اگر كسانى با ما نباشند، هرگز در ما وحشتى ايجاد نمى‌شود، ما دست‌پرورده‌هاى پروردگارمان، و مردمان، دست‌پرورده‌هاى ما هستند.(غيبت شيخ طـوسـى,ص 172)
علي(ع) تنها كسي است كه در مقام نوري و روحي چنان كه رسول الله(ص) فرموده با نور و روح پيامبر(ص) يكتا و يگانه است و در مقام نفسي نيز به حكم آيه 61 سوره آل عمران يعني آيه مباهله، با جان و نفس محمدي يكتا و يگانه مي باشد. (تفسير كبير، فخر رازي، ج3، ص 248 و منابع ديگر) اين بدان معنا است كه هر آن چه براي پيامبر(ص) ثابت است براي آن حضرت(ع) نيز ثابت مي باشد و هيچ گونه تفاوتي ميان ايشان جز در مقام جسميت نيست.
بنابراين، همانند پيامبر(ص) وحي را مي شنود و جبرئيل را مي بيند كه اين خود كم ترين مقام از مقامات انساني است كه خود ايشان تسبيح گفتند و فرشتگان به تبع ايشان تسبيح گفتند.
در روايات است كه خداوند ما اهل بيت(ع) را خلق كرد و همه خلق به سبب و به دست ما آفريده شده است. بنابراين، اثبات اموري چون شنيدن وحي و ديدن جبرئيل براي مردم عادي و يا متوسطين از مؤمنان است.
اين كلمه تامه الهي و سازه خداوندي، براي اين كه در مقام الگوي هستي قرار گيرد، از ويژگي هاي منحصر به فردي برخوردار است كه از آن به مقام مخلصان (به فتح لام) ياد مي شود. اينان كساني هستند كه ابليس با همه شيطنت و اجازه در وسوسه و تصرف خويش، مجاز به ورود به اين عرصه نيست و چنان كه در آيه40 سوره حجر بيان شده ابليس به عدم توانايي خويش در حق ايشان اقرار مي كند.
مخلصون و خالص شدگان به سبب همين ويژگي سازه خاص الهي بودن، در مقام مظهريت تمام و كمال اسماي الهي نشسته اند و همين مسئله موجب مي شود تا مجاز باشند آن چه را در خود از مظهريت تمام و كمال الهي يافته اند بيان كنند. از اين رو خداوند تنها به ايشان اجازه مي دهد تا زبان به توصيف الهي بگشايند و خود را نسبت به توصيفات ديگر مخلوقات حتي فرشتگان پاك و منزه برمي شمارد و مي فرمايد: سبحان الله عما يصفون الاعبادالله المخلصين (صافات، آيات159و 160)
بنابراين، اميرمؤمنان يكي از همين سازه هاي خاص الهي است كه مجاز مي باشد به توصيف الهي بپردازد؛ زيرا خود مظهر تمام و كمال همه اسماي الهي است.
اخلاص و ايثارگري در مقام مظهريت ربوبي
چنان كه گفته شد، خالص شدگان و سازه هاي خاص الهي، براي مأموريت هاي خاص الهي ساخته شده اند. از اين رو خداوند به صراحت نسبت به هدف آفرينش و تربيت آن ها واژه «لنفسي» را به كار مي برد. (طه، آيه41) اين ها مأموريت دارند تا در مقام حجت، خلافت و مظاهر تمام و كمال اسماي الهي و متالهان، در مقام ربوبيت نشسته و به عنوان ربانيون، به ربوبيت نه تنها انسان ها بلكه همه آفريده هاي هستي اقدام كنند.
آنان كه خود مظهر تمام و كمال صداقت (نساء، آيه69 و توبه، آيه119)، صبر (انسان، آيات 8و 12)، صالح ترين و بهترين مؤمنان (تحريم، آيه4)، علم و دانايي به همه هستي و ام الكتاب (رعد، آيه 43) و مانند آن هستند از دريچه عبوديت (انسان، آيه6) در مقام الوهيت و ربوبيت قرار مي گيرند و به خلق و آفرينش و ربوبيت و پروردگاري ما سوي الله به عنوان خليفه الهي مي پردازند.
ايشان هم چنين براي اين كه هدايت عمومي و خاص انسان ها را در اختيار گيرند، خود به ميان ايشان آمده و راه عبوديت را نشان مردم دادند تا از طريقت شريعت به عبوديتي دست يابند كه كنه و ذات آن ربوبيت است.
امير مؤمنان علي(ع) به انسان ها آموخت كه راه رسيدن به همه چيز، مسير اخلاص است و انسان ها با اخلاص است كه مي توانند به سادگي در مسير عبوديت گام هاي بلندي بردارند و به ربوبيت دست يابند. (انسان، آيات8و 9)
وي در مقام عمل، همچنين به انسان ها آموخت كه دست يابي به همه مقامات انساني چيزي جز معنا و مفهوم رضوان الهي نيست. از اين رو، معامله جان با رضوان را به خلق آموخت و چنان كه خداوند در آيه 207 سوره بقره بيان مي كند با ايثار جان در جست وجوي رضوان و مرضات الهي راه و روش متاله شدن را به مردم آموخت.
ايثارگري آن حضرت در مسجد كوفه و در محراب شهادت به اين معناست كه جامعه انساني زماني مي تواند عدالت را به صورت فراگير و كامل و جامع تجربه كند كه رضوان الهي را در جان فشاني براي اجراي عدالت جست وجو نمايد؛ زيرا چنان كه خداوند در آيه25 سوره حديد بيان كرده، هدف همه مأموريت هاي پيامبران و ارسال كتب و قدرت و نيرو به جوامع بشري اين است كه مردم به عدالت به عنوان هدف اصلي توجه كنند و به برپايي آن قيام كنند. بنابراين اگر رضوان الهي در قيام به عدالت است، مي بايست در اين راه جان در كف نهاد و به مبارزه با ظلم و بي عدالتي برخاست.
شهادت اميرمؤمنان علي(ع) در محراب مسجد از آن روست كه اين معنا در جامعه تثبيت شود كه حتي سازه هاي خاص الهي، همه هدف خويش را دست يابي به اين معنا قرارداده و تا پاي جان براي اجراي عدالت ايستاده اند.
اميرمؤمنان علي(ع) به عنوان مظهر تمام و كمال ربوبيت الهي، اين امت را اين گونه پرورش مي دهد كه هدف خويش را عدالت قرار داده و در جست وجوي رضوان الهي حتي جان را در راه تحقق و اجراي عدالت الهي در جامعه قرباني مي كند. باشد كه ما نيز اين گونه در مسير مظهريت ربوبي گام برداريم و با اخلاص خويش رضوان را در ايثار جان براي اجراي عدالت جست وجو نماييم.
