آثار و برکات نماز

بسم الله الرحمن الرحیم

نماز ستون دین و مرز میان اسلام و کفر است. نماز به عنوان ذکر الله تنها عبادتی است که هر روز در پنج نوبت انجام آن فرض و واجب شده است تا ارتباط میان بنده و پروردگارش حفظ شود. برای نماز آثار و برکاتی در آیات و روایات بیان شده است. نویسنده در این مطلب تنها به گوشه ای از آن ها اشاره کرده است. این مطلب را با هم از نظر می گذرانیم.

اهمیت و ارزش نماز

در میان عبادات خاص چون روزه و حج و مانند آن ها، نماز از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا آن را مصادیق از ذکر الله، بهترین عبادت، ستون دین، مرز میان اسلام و کفر و مانند آن ها بر شمرده اند. خداوند در آیه 45 سوره عنکبوت می فرماید: أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللّهِ أَكْبَرُ وَ اللّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعونَ؛ نماز را بر پا دار، كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مى دارد و قطعا ياد خدا بزرگ تر است و خداوند آنچه را انجام مى دهيد مى داند.

جایگاه و کارکردهای بسیار گوناگون و متنوع نماز در حوزه دنیوی و اخروی و مادی و معنوی و نیز فردی و اجتماعی موجب شده است تا در آیات و روایات بر حفظ و محافظت بر آن تاکید بسیار شده(بقره، آیه 238) و قوانین و احکام واجب و مستحب آن تا دو هزار حکم تبیین شود. این توجه و اهتمام ویژه به طوری که حتی در فروعات به عنوان نخستین فروع مطرح و در کتب فقهی در مراتب نخست تبیین شود، خود دلالت بر اهمیت جایگاه و کارکردهای پر اهمیت و ارزش آن دارد.

پيامبر صلي الله عليه و آله درباره مهم ترین اعمال انسان نماز را در درجه نخست مطرح کرده و فرموده است: ما عَمِلَ ابْنُ آدَمَ شَيْئا اَفْضَلَ مِنَ الصَّلاةِ وَ صَلاحِ ذاتِ الْبَيْنِ وَ خُلْقٍ حَسَنٍ ؛ انسان هيچ كارى بهتر از نماز، اصلاح ميان مردم و خوش اخلاقى نكرده است. (نهج الفصاحه، ح ۲۶۵۱)

کارکردها و آثار نماز

همان طوری که گفته شد نماز دارای آثار و برکات و کارکردهای بسیار در همه حوزه های زندگی مادی و معنوی و فردی و اجتماعی و نیز دنیوی و اخروی بشر است. در این جا به برخی از آن ها اشاره می شود:

1. کلید بهشت: از مهم ترین کارکردهای نماز، کلید بهشت بودن است. به این معنا که هر کسی سعادت و خوشبختی ابدی و اخروی را می خواهد باید به نماز اهتمام و توجه بسیار نماید. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: اَلدُّعاءُ مِفْتاحُ الرَّحْمَةِ، وَ الْوُضوءُ مِفْتاحُ الصَّلاةِ، وَ الصَّلاةُ مِفْتاحُ الْجَنَّةِ؛ دعا كليد رحمت، وضو كليد نماز و نماز كليد بهشت است.(نهج الفصاحه، ح ۱۵۸۸)
2. خیر و خوشی: خیر خوشی انسان در زندگی دنیوی به تامین آرامش و آسایش است. بر اساس آموزه های قرآنی و روایی، نماز تامین کننده خیر و خوشی برای بشر در زندگی است. چنان که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: لا تَزالُ اُمَّتى بِخَيرٍ ما تَحابّوا و اَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ اَقْرَوُا الضَّيْفَ، فَاِنْ لَمْ يَفْعَلُوا ابتُلُوا بِالسِّنينَ وَ الْجَدْبِ؛ امتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز برپا دارند،زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند، پس اگر چنين نكنند به قحطى و خشكسالى گرفتار مى شوند. (امالى طوسى، ص ۶۴۷، ح ۱۳۴۰)
3. بهترین و محبوب ترین اعمال: نماز محبوب ترین عمل در پیشگاه خداوند است. پس نمازگزار می بایست محبوب ترین شخص در نزد خداوند باشد، زیرا نمازگزار محبوب ترین عمل را انجام می دهد و خداوند کسی که محبوبش را انجام می دهد محبوب می دارد. آن حضرت (ص) در جایی دیگر می فرماید: اَحَبُّ الاَعْمالِ اِلَى اللّهِ الصَّلاةُ لِوَقْتِها، ثُمَّ بِرُّ الْوالِدَيْنِ، ثُمَّ الْجَهادُ فىسَبيلِ اللّهِ؛ دوست داشتنى ترين كارها نزد خداوند: نماز اول وقت، سپس نيكى به پدر و مادر و سپس جهاد در راه خداست. (نهج الفصاحه، ح ۷۰)
4. مهربانی متقابل: نماز عامل رحمت میان انسان هاست به طوری که قلوب آنان نسبت به یک دیگر مهربان شده و یک دیگر را مورد مرحمت قرار می دهند. البته شکی نیست که این تراحم و مهربانی متقابل زمانی شکل می گیرد که افراد در کنار هم باشند. از همین روست که پيامبر صلي الله عليه و آله تشکیل صفوف نماز جماعت و در کنار هم بودن در اقامه و برپایی نماز را مهم ترین عامل در مهربانی متقابل میان افراد جامعه بر می شمارد و می فرماید : اِسْتَوُوا تَسْتَوِ قُلوبُكُمْ وَ تَماسّوا تَراحَموا؛ (در نماز جماعت) صف ها را هماهنگ و منظم نماييد تا دل هايتان هماهنگ شود و به يكديگر (شانه به شانه) متصل گرديد تا با هم مهربان شويد. (كنزالعمال، ح ۲۰۵۷۵) بر همین اساس که در آموزه های وحیانی اسلام نماز جماعت از نماز فردی برتر دانسته و به اقامه نماز در شکل جماعت تاکید ویژه ای شده است. چنان که پیامبر گرامی(ص) می فرماید: صَلاةُ الْجَماعَةِ اَفْضَلُ مِنْ صَلاةِ الْفَرْدِ بِخَمْسٍ وَ عِشْريْنَ دَرَجَةً؛ فضيلت نماز جماعت بيست و پنج برابر نماز فُرادا است. (خصال، ص ۵۲۱ ، ح ۹)
5. رضوان و رحمت و عفو الهی: از نظر آموزه های اسلامی توجه و اهتمام افراد به مساله نماز نشان دهنده میزان قرب انسان به خداوند است. البته شکی نیست که خداوند به انسان نزدیک و موجب افاضه دایمی وجود و نعمت های دیگر به انسان است؛ چرا که انسان موجودی فقری است که دایم نیازمند افاضه وجود از سوی خداوند به اوست(فاطر، آیه 15)؛ چنان که خداوند همه هستی را از جمله انسان را پر کرده است و در همه وجودش حضور دارد همان طوری که خود فرموده است: وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ ؛ و خدا با شماست هر جا که باشید.(حدید، آیه 4) از همین روست که خداوند از رگ های گردن به انسان نزدیک تر است.(ق، آیه 16) پس همان طوری که خداوند به انسان نزدیک است، اگر انسان به خداوند نزدیک شود، این نزدیکی دو سویه خواهد بود. اما از آن جایی که انسان گرفتار حجاب و غفلتی است که پرده بر بینایی و شنوایی قلبش می گذارد، اجازه نمی دهد تا خداوند را مشاهده کند که در همان نزدیکی جان و قلبش است؛ اما وقتی انسان نماز می گزارد و توجه و اهتمام ویژه ای به این محبوب خدا می کند، این پرده های غفلت کنار می رود و در مقام قرب الهی قرار می گیرد. هر کسی اول وقت نماز خویش را بخواند در حقیقت نشان می دهد که به این محبوب خداوند توجه و اهتمام خاصی دارد؛ از همین رو، قرب منزلت چنین فردی نیز بیش تر خواهد بود و هر چه تاخیر بیاندازد به همان میزان از قرب کم تری بهره خواهد برد. البته نماز چون محبوب الهی است در هر حال آثار و برکات و کارکرد خود را خواهد داشت. از این روست که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: اَوَّلُ الْوَقْتِ رِضْوانُ اللّهِ وَ وَسَطُ الْوَقْتِ رَحْمَةُ اللّهِ وَ آخِرُ الْوَقْتِ عَفْوُ اللّهِ؛ نماز اول وقت مايه خشنودى خداوند، ميان وقت دربردارنده رحمت خداوند وپايان وقت، موجب عفو خداوند است. (سنن الدار قطنى، ج ۱، ص ۲۵۹) البته در روایات آمده که برخی از نمازها حتی مستحب در برخی از زمان ها محبوب تر از دیگر نمازها و زمان ها خواهد بود، به عنوان نمونه پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: الرَّكْعَتانِ فى جَوْفِ اللَّيْلِ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ مِنَ الدُّنْيا وَ ما فيها؛ دو ركعت نماز در دل شب، نزد خدا از دنيا و آنچه در آن است، محبوب تر است. (بحارالأنوار، ج ۸۷ ، ص ۱۴۸، ح ۲۳)
6. کفاره گناهان : از کارکردها و آثار و برکات نماز می توان به کفاره گناهان بودن آن اشاره کرد. پيامبر صلي الله عليه و آله در این باره می فرماید: اَلصّلَواتُ الْخَمْسُ وَ الْجُمُعَةُ اِلَى الجُمُعَةِ كَفّاراتٌ لِما بَيْنَهُنَّ ما لَمْ تَغْشَ الكَبائِرُ؛ نمازهاى پنجگانه و نماز جمعه تا نماز جمعه بعد، كفاره گناهان ميان آنهاست، تاوقتى كه گناهان كبيره اى در ميان نيايد. (سنن التّرمذى، ج ۱، ص ۱۳۸، ح ۲۱۴)
7. مناجات با پروردگار: از دیگر آثار نماز می بایست به مناجات بودن آن اشاره کرد. مناجات که در برابر منادات قرار می گیرد، زمزمه و درگوشی سخن گفتن است. هر گاه میان دو نفر ارتباطی نزدیک و دوستانه ای باشد، چنان به هم نزدیک می شوند که در گوش هم نجوا می کنند. از همین روست که هماره اهل محبت دوست می دارند که با محبوبان خویش نجوا و مناجات داشته باشند؛ چرا که نجوا معاشقه ای میان محبوبان است. در زمان پیامبر(ص) برخی دوست می داشتند که با ایشان نجوا و خلوتی داشته باشند، خداوند فرمان می دهد تا برای هر نجوایی باید صدقه ای پرداخت کنند، اما جز امیرمومنان امام علی(ع) هیچ کس حاضر به این کار نشد و ایشان تنها کسی است که به این حکم الهی عمل کرد و صدقه داد و با پیامبر(ص) خلوت کرد.(مجادله، آیه 12) البته این حکم پس از آن برداشته شد و دیگر کسی جز ایشان به این آیه عمل نکرده است.(مجادله، آیه 13 ؛ مجمع البیان، ذیل آیه و روایات دیگر تفسیری) با این همه این آیه نشان می دهد که نجوا با خداوند هزینه ای دارد و کسی که با خداوند می خواهد نجوا داشته باشد، هزینه آن نماز است؛ زیرا در این حالت خداوند به نجواهای محبوبان خویش گوش می دهد؛ زیرا محبت میان خدا و بنده نمازگزار محبتی دوسویه است. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: اَيُّهَا النّاسُ، اِنَّ الْمُصَلّى اِذا صَلّى فَاِنَّهُ يُناجى رَبَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى،فَلْيَعْلَمْ بِما يُناجيهِ؛ اى مردم! نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بلند مرتبه اش مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد. (مسند احمد، ج ۲، ص ۱۲۹)
8. دژ الهی : نماز پناهگاه خداوند است که مومنان بدان پناه می برند تا از آسیب شیطان و تعرضات دشمنان در امان مانند. امام على عليه السلام در این باره فرموده است : اَلصّلاةُ حِصْنُ الرَّحْمنِ وَ مَدْحَرَةُ الشَّيطانِ؛ نماز، دژ محكم خداوند مهربان و وسيله راندن شيطان است. (غررالحكم، ح ۲۲۱۳)
9. پوشش و احاطه شدن با رحمت الهی : نمازگزار به ویژه در حالت سجده در حالتی قرار می گیرد که رحمت الهی او را می پوشاند. امام على عليه السلام می فرماید: لَوْ يَعْلَمُ الْمُصَلّى ما يَغْشاهُ مِنَ الرَّحْمَةِ لَما رَفَعَ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ؛ اگر نماز گزار مى دانست تا چه حد مشمول رحمت الهى است، هرگز سر خود را ازسجده بر نمى داشت. (غررالحكم، ح ۷۵۹۲)
10. توجه و اهتمام الهی: هر کسی دوست دارد تا خداوند نظری به او کند. نماز عاملی است که خداوند را متوجه بنده می کند و نظر رحمت الهی به او جلب می شود. امام باقر عليه السلام می فرماید : ذِكْرُ اللّهِ لاِهْلِ الصَّلاةِ اَكْبَرُ مِنْ ذِكْرِهِمْ ايّاهُ؛ اَلا تَرى اَنَّهُ يَقولُ: اُذْكُرونى اَذْكُرْكُمْ؟؛ ياد خدا از نمازگزاران، بالاتر از ياد آنان از خداوند است، مگر نمى بينى كه خداوند مى فرمايد: «مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم»؟ (بحارالأنوار، ج ۸۲ ، ص ۱۹۹) در حقیقت کسی که متوجه خدا در نماز می شود خداوند متوجه او خواهد شد و شکی نیست که توجه و اهتمام خداوند با ذکر و یاد بنده بسیار متفاوت است؛ زیرا خداوند غنی حمید است و به این فقیر هویتی عنایت وجودی می کند و هر آن چه را محبوب است به این بنده اش خواهد داد.
11. آثار و برکات نماز شب: در آیات و روایات برای برخی از نمازها از جمله نماز شب آثاری خاص بیان شده است تا این گونه توجه و اهتمام بندگان به این دسته از نمازها جلب شود. نماز شب دارای آثاری چون مقام محمود(اسراء، آیه 79) و مانند آن هاست. امام صادق عليه السلام درباره آثار و برکات نماز شب می فرماید: صَلاةُ اللَّيْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ تُطَيِّبُ الرِّيحَ وَ تَدُرُّالرِّزْقَ وَ تَقْضِى الدَّيْنَ وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ؛ نماز شب، انسان را خوش سيما، خوش اخلاق و خوشبو مى كند و روزى رازياد، بدهى را پرداخت مى نمايد، غم و اندوه را از بين مى برد و چشم را نورانى مى كند. (ثواب الأعمال، ص ۴۲)
12. رهایی از عذاب: برخی از اعمال انسان را از عذاب دنیوی و اخروی در امان نگه می دارد. از جمله این اعمال غیر استغفار می بایست به نماز اشاره کرد؛ چنان که امام صادق عليه السلام می فرماید : مَنْ قَبِلَ اللّهُ مِنْهُ صَلاةً واحِدَةً لَمْ يُعَذِّبْهُ وَ مَنْ قَبِلَ مِنْهُ حَسَنَةً لَمْ يُعَذِّبْهُ؛ خداوند از هر كس يك نماز و يا يك كار نيك قبول كند، عذابش نمى نمايد. (كافى، ج ۳، ص ۲۶۶، ح ۱۱)
13. محبوب ترین بندگان در نزد خداوند: از جمله عواملی که موجب می شود تا بنده در پیشگاه خداوند به عنوان محبوب ترین ها قرار گیرد، محافظت بر نماز است. امام صادق عليه السلام می فرماید: اَحَبُّ الْعِبادِ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ رَجُلٌ صَدوقٌ فى حَديثِهِ مُحافِظٌ عَلى صَلاتِهِ؛ محبوب ترين بنده نزد خداى عزوجل كسى است كه راستگو و مراقب نمازش باشد. (امالى صدوق، ص ۳۷۱، ح ۴۶۷)
14. فلسفه حضور در نماز جمعه: نماز جمعه به عنوان یک نماز مخصوص و اختصاصی آثار و برکاتی دارد که از جمله آن ها برکات و کارکردهایی است که امام رضا عليه السلام در این روایت بیان کرده است: اِنَّما جُعِلَتِ الْخُطْبَةُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ لاَنَّ الْجُمُعَةَ مَشْهَدٌ عامٌّ فَاَرادَ اَنْ يَكونَ لِلاَميرِ سَبَبٌ اِلى مَوْعِظَتِهِمْ وَ تَرْغيبِهِمْ فِى الطّاعَةِ وَ تَرْهيبِهِمْ مِنَ الْمَعْصيَةِ وَ تَوْقيفِهِمْ عَلى ما اَرادَ مِنْ مَصْلَحَةِ دينِهِمْ وَ دُنْياهُمْ وَ يُخْبِرَهُمْ بِما وَرَدَ عَلَيْهِمْ مِنَ الاْفاقِ وَ مِنَ الاَهوالِ الَّتى لَهُمْ فيها الْمَضَرَّةُ وَ الْمَنْفَعَةُ؛ فلسفه خطبه نماز جمعه اين است كه: چون جمعه، روز حضور عامه مردم است، حاكم وسيله اى براى پند و اندرز آنان داشته باشد و مردم را به طاعت تشويق كند واز معصيت بر حذر دارد و از تصميم خود درباره مصالح دين و دنيايشان آگاه سازد و ازآنچه از گوشه و كنار مى رسد و حوادثى كه در آنها براى مردم سود و زيانى هست خبردار كند. (وسائل الشيعة، ج ۵، ص ۳۹، ح ۶)
15. برآورد حاجت ها: هر کسی بخواهد حاجتش روا شود به نماز بیایستد. پس نماز یکی از مهم ترین عواملی است که توجه و نظر الهی را به سوی بنده جلب می کند و زمینه برآورد شدن حاجت ها می شود. امام صادق عليه السلام به مردم هشدار می دهد که نماز را به گونه ای به جا آورید که حاجتی دارید، یعنی وقتی پیش کسی می روید و حاجتی دارید، چگونه عمل می کنید، در پیشگاه خداوند نیز این گونه باشید و مساله را مهم دانسته و سبک مشمارید، ایشان می فرماید: اِذا قامَ الْعَبْدُ فِى الصَّلاةِ مَخَفَّفَ صَلاتَهُ قالَ اللّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى لِمَلائِكَتِهِ: اَما تَرَوْنَ اِلى عَبْدى كَانَّهُ يَرى اَنَّ قَضاءَ حَوائِجِهِ بِيَدِ غَيْرى! اَما يَعْلَمُ اَنَّقَضاءَ حَوائِجِهِ بِيَدى؟ هرگاه بنده اى به نماز بايستد و آن را سبك به جا آورد، خداوند به فرشتگانش مى گويد: به بنده ام نمى نگريد؟ گويا برآوردن حاجت هايش را به دست كسى جز من مى داند؟ آيا او نمى داند تأمين نيازهايش به دست من است؟ (كافى، ج ۳، ص ۲۶۹، ح ۱۰)
16. اخلاص و تسلیم و توحید و بندگی : نماز نشانه ای برای اخلاص و تسلیم و توحید و بندگی فرد نماز گزار است. پس نماز خواندن موجب این امور خواهد شد و استکبار و کبر و غرور و مانند آن ها را از دل انسان می زداید و عصیان را بر می دارد. امام رضا عليه السلام می فرماید : اِنَّما جُعِلَتِ الْجَماعَةُ لِئَلاّ يَكونَ الاِخْلاصُ وَ التَّوْحيدُ وَ الاِسْلامُ وَالْعِبادَةُ لِلّه اِلاّ ظاهِرا مَكْشوفا مَشْهورا؛ علت تشريع نماز جماعت آن است كه اخلاص، يكتاپرستى، تسليم حق بودن وبندگى براى خداوند، آشكار و بى پرده و نمايان باشد. (وسائل الشيعة، ج ۵، ص ۳۷۲، ح ۹)
17. بازدارنده از فحشاء و منکر: بر اساس آیه 45 سوره بقره نماز بازدارنده از فحشا و منکر است. پس اگر می خواهیم بدانیم نماز ما مورد قبول خداوند بوده باید چنین تاثیرگذاری داشته باشد؛ چنان که امام صادق عليه السلام می فرماید: مَنْ اَحَبَّ اَنْ يَعْلَمَ اَقُبِلَتْ صَلاتُهُ اَمْ لَمْ تُقْبَلْ، فَلْيَنْظُرْ هَلْ مَنَـعَتْهُ صَلاتُهُ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ؟ فَبِقَدْرِ ما مَنَـعَتْهُ قُبِلَتْ مِنْهُ؛ كسى كه دوست دارد بداند نمازش قبول شده يا نه؟ بايد ببيند آيا نمازش او را از زشتى ها و ناپاكى ها دور كرده است يا خير؟ به همان اندازه كه دور كرده، قبول شده است. (بحار الأنوار، ج ۸۲ ، ص ۱۹۸)
18. پاکی و پاکیزگی جان و روان: نماز موجب پاکی روح و روان آدمی می شود؛ چنان که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: لَو كانَ عَلى بابِ دارِ اَحَدِكُمْ نَهْرٌ فَاغْتَسَلَ فى كُلِّ يَوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرّاتٍ أكانَ يَبْقى فى جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَىْ ءٌ؟ قُلنا: لا. قالَ: فَاِنَّ مَثَلَ الصَّلاةِ كَمَثَلِ النَّهْرِالْجارى، كُلَّما صُلِّىَ صَلاةٌ كَفَّرَتْ ما بَينَهُما مِنَ الذُّنوبِ؛ اگر بر درِ خانه يكى از شما جويى بود و هر روز پنج بار خود را در آن مى شست، آيا دربدن وى چركى باقى مى ماند؟ گفتيم: نه. فرمودند: پس براستى نماز، مانند همان جوىروان است كه هرگاه به جا آورده شود، گناهان ميان دو نماز را پاك مى كند. (تهذيب الأحكام، ج ۲، ص ۲۳۷، ح ۹۳۸)
19. نشانه اهل حق: امام صادق عليه السلام می فرماید : يُعْرَفُ مَنْ يَصِفُ الحَقَّ بِثَلاثِ خِصالٍ: يُنْظَرُ اِلى اَصْحابِهِ مَنْ هُمْ؟وَ اِلى صَلاتِهِ كَيْفَ هىَ؟ وَ فى اَىِّ وَقْتٍ يُصَلّيها؛ كسى كه از حق دَم مى زند با سه ويژگى شناخته مى شود: دوستانش ديده شوند كه چه كسانى هستند؟ نمازش چگونه است؟ و در چه وقت آن را مى خواند؟ (محاسن، ج ۱، ص ۲۵۴، ح ۲۸۱)
20. خلیل الله : رسیدن به مقام خلیل الله منوط به اعمالی است که از جمله آن ها نماز شب است. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید : مَا اتَّخَذَ اللّهُ اِبْراهيمَ خَليلاً اِلاّ لاِطْعامِهِ الطَّعامَ وَ صَلاتِهِ بِاللَّيْلِ وَ النّاسُ نيامٌ؛ خداوند متعال، حضرت ابراهيم را جز به خاطر غذا دادن (به مردم) ونماز شب خواندنش هنگامى كه مردم در خواب بودند، خليل و دوست خودانتخاب نكرد. (علل الشرايع، ج ۱، ص ۳۵، ح ۴)
21. ترک نماز نشانه کفر: چنان که گفته شد نماز مرز میان اسلام و کفر است و اگر بخواهیم مسلمان را از کافر تشخیص دهیم می بایست به نماز او توجه کنیم. از همین روست که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: مَنْ تَرَكَ الصَّلاةَ مُتَعَمِّدا فَقَدْ كَفَرَ جِهارا؛ هر كس نماز را عمدا ترك كند، آشكارا كفر ورزيده است. (المعجم الاوسط، ج ۳، ص ۳۴۳)
22. تولدی دوباره : نماز مانند توبه عمل می کند و همان طوری که توبه گر گویی دوباره متولد شده، نمازگزاری که دارای حضور قلب است این گونه است. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: اِذا قامَ الْعَبْدُ اِلى صَلاتِهِ وَ كانَ هَواهُ وَقَلْبُهُ اِلَى اللّهِ انْصَرَفَ كَيَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ؛ هرگاه بنده به نماز بايستد و گرايش و دلش به سوى خدا باشد، از نماز فارغ مى شودهمانند روزى كه از مادر زاده شد. (جامع السعادات، ج ۳، ص ۲۷۵)
23. سیاه رویی شیطان : نماز همان طوری که مومن را سپید روی می کند دشمن را سیه رو می کند و از آن جایی که شیطان نماز و سجده ناخوش دارد، انجام نماز به ویژه سجده های طولانی شیطان را عصبانی می کند. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید : اَلصَّلاةُ تُسَوِّدُ وَجْهَ الشَّيْطانِ؛ نماز چهره شيطان را سياه مى كند. (نهج الفصاحه، ح ۱۸۷۷)

بهترین شرایط نمازگزار

در این جا به برخی از شرایط خاص در نمازگزار اشاره می شود؛ زیرا توجه و اهتمام به این شرایط موجب می شود که نمازی مقبول و صحیح و با آثار و برکات بهتر و برتر داشته باشیم.

1. پوشش و جایی حلال: انسان باید همان طوری که جا و لباس تمیز و پاک برای نماز بر می گیرد، به حلال و حرام آن بیش تر توجه داشته باشد؛ زیرا حلال بودن این ها نقش اساسی در صحت نماز خواهد داشت؛ ا زاین روست که امیرمومنان امام على عليه السلام می فرماید: اُنْظُرْ فيما تُصَلّى وَ عَلى ما تُصَلّى، اِنْ لَمْ يَكُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلاقَبولَ؛ بنگريد در چه (لباسى) و بر چه (چيزى) نماز مى گزارى، كه اگر از راه صحيح وحلالش نباشد، قبول نخواهد شد. (تحف العقول، ص ۱۷۴)
2. استفاده از عطر: انسان در نماز در برابر خداوند ایستاده است. هر کسی پیش از عظیم و کریم و محبوب می رود خود را به بهترین ها می آراید و آراسته و خوش می رود. انسانی که به پیشگاه خداوند می رود می بایست بهترین جامه ها را برتن کند و در بهترین بوی خوش به حضور برسد. در چنین حالتی آثار و برکات نماز بیش تر خواهد بود؛ چنان امام صادق عليه السلام می فرماید : صَلاةُ مُتَطَيِّبٍ اَفْضَلُ مِنْ سَبعينَ صَلاةً بِغَيْرِ طيبٍ؛ يك نماز با بوى خوش (عطر) بهتر از هفتاد نماز بدون بوى خوش است. (كافى، ج ۶، ص ۵۱۱ ، ح ۷)
3. علم و معرفت: ارزش عمل انسان به میزان معرفت و علم او نسبت به خداوند و کاری که انجام می دهد، بستگی دارد. از همین روست که در آیات و روایات علم انسان و معرفت و شناخت او از خداوند و اعمالش بسیار مهم ارزیابی شده است. امیرمومنان امام على عليه السلام در باره فرق نماز عالم و جاهل می فرماید: رَكْعَتانِ مِنْ عالِمٍ خَيْرٌ مِنْ سَبْعينَ رَكْعَةً مِنْ جَاهِلٍ؛ دو ركعت نماز دانشمند بهتر از هفتاد ركعت نماز نادان است. (اختصاص، ص ۲۴۵)
4. اتاق خلوت: مکان نمازگزار باید به گونه ای باشد که چیزی حواسش را پرت نکند. هر چه اتاق خالی تر باشد زمینه برای حضور قلب بیش تر است. از همین روست که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید : لَيْسَ يَنْبَغى اَنْ يَكونَ فِى الْبَيْتِ شَىْءٌ يَشْغَلُ المُصَلِّىَ؛ شايسته نيست در اتاق چيزى باشد، كه نمازگزار را مشغول سازد. (سنن ابى داود، ج ۱، ص ۴۵۱، ح ۲۰۳۰)
5. سرحال و حضور قلب: باید نمازگزار در پیشگاه الهی با حضور قلب بیایستد و خشیت الهی داشته باشد. کسی که عظمت الهی را درک کند به طور طبیعی در پیشگاه چنین بزرگی با حالت خواب آلود و کسالت حضور نمی یابد. امام على عليه السلام می فرماید : لا يَقُومَنَّ اَحَدُكُمْ فِى الصَّلاةِ مُتَكاسِلاً وَ لا ناعِسا وَ لا يُفَكِّرَنَّ فى نَفْسِهِ فَاِنَّهُ بَينَ يَدَىْ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ اِنَّما لِلْعَبْدِ مِنْ صَلاتِهِ ما اَقْبَلَ عَلَيْهِ مِنْها بِقَلْبِهِ؛ هيچ كس از شما كسل و خواب آلود به نماز نايستد و به خود نيانديشد؛ زيرا كه نمازگزار در پيشگاه پروردگار خويش است، و براى بنده از نمازش تنها آنچه با دلش به آن توجه داشته، مى ماند.(الخصال، ص ۶۱۳، ح ۱۰) امام صادق عليه السلام نیز می فرماید: اِذا قُمْتَ فِى الصَّلاةِ فَاعْلَمْ اَنَّكَ بَيْنَ يَدَىِ اللّهِ، فَاِنْ كُنْتَ لا تَراهُ فَاعْلَماَنَّهُ يَراكَ فَأَقْبِلْ قِبَلَ صَلاتِكَ … ؛ هنگامى كه به نماز ايستادى بدان كه در پيشگاه خداوند هستى و اگر او را نمى بينى،او تو را مى بيند. پس به نمازت توجه كن…(تهذيب الأحكام، ج ۲، ص ۳۲۵، ح ۱۳۳۲)
6. تقوا و مبالات ورزیدن: نماز گزار باید لاابالی گری را کنار بگزارد؛ زیرا مبالات ورزیدن و تقوای الهی است که نماز را ارزشمند می کند. خداوند در آیه 27 سوره مائده بر این نکته تاکید دارد که هر عمل صالح را از مومنی پذیرد که متقی باشد یعنی هم در همان عملی که انجام می دهد تقوا داشته باشد و هم در اعمال دیگرش این گونه باشد؛ یعنی تقوا ملکه او شده باشد. چنین شخصی به طور طبیعی بی مبالات نیست. از همین روست که ارزش نماز نمازگزار متقی خیلی بیش تر است؛ چنان که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: رَكْعَتانِ مِنْ رَجُلٍ وَرِعٍ اَفْضَلُ مِنْ اَلْفِ رَكْعَةٍ مِنْ مُخَلِّطٍ؛ دو ركعت نماز انسان با تقوا، بهتر از هزار ركعت نماز لاابالى است. (نهج الفصاحه، ح ۱۶۷۲)
7. ترک غیبت : برخی از امور اعمال عبادی را کم ارزش و کم تاثیر می کنند. از جمله غیبت که موجب می شود تا نماز مقبولی برای شخص رقم نخورد. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: مَنِ اغْتابَ مُسْلِما اَو مُسْلِمَةً لَمْ يَقْبَلِ اللّهُ تَعالى صَلاتَهُ وَ لا صيامَهُ اَرْبَعينَ يَوْما وَ لَيْلَةً اِلاّ اَنْ يَغْفِرَ لَهُ صاحِبُهُ؛خداوند متعال تا چهل شبانه روز نماز و روزه غيبت كننده مرد و زن مسلمان را نمى پذيرد، مگر اين كه غيبت شونده او را ببخشد. (جامع الأخبار، ص ۴۱۲، ح ۱۱۴۱)
8. ترک اشتغال به دنیا: انسان باید در وقت نماز به نماز بپردازد و امور دنیوی او را به خود مشغول نکند. امام على عليه السلام می فرماید: لَيْسَ عَمَلٌ اَحَبَّ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الصَّلاةِ، فَلا يَشْغَلَـنَّـكُمْ عَنْ اَوقاتِها شَىْءٌ مِنْ اُمورِ الدُّنيا؛ هيچ عملى نزد خداوند، محبوب تر از نماز نيست، پس هيچ كار دنيايى شما را در وقت نماز به خود مشغول ندارد.(خصال، ص ۶۲۱، ح ۱۰)
9. دایم در نماز با انتظار برای نماز: هر کسی دوست دارد که دایم در نماز باشد. برای این که چنین حالتی برای شما ایجاد شود، پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: لا يَزالُ الْعَبْدُ فى صَلاةٍ مَا انْتَظَرَ الصَّلاةَ؛ انسان تا وقتى كه منتظر نماز است، در حال نماز است. (نهج الفصاحه، ح۲۵۳۸)
10. تعقیبات نماز : برخی از اعمال ملحق به نماز تاثیرشگرفی در کمال بخشی به نماز دارد. از جمله آن ها تعقیبات نماز است که امام صادق عليه السلام درباره ارزش آن می فرماید : ما عالَجَ النّاسُ شَيْئا اَشَدَّ مِنَ التَّعْقيبِ؛ مردم به چيزى بهتر از تعقيبات نماز (ذكر و دعا) نپرداخته اند. (تهذيب الأحكام، ج ۲، ص ۱۰۴، ح ۳۹۳)
11. تسیبح فاطمه (س) از جمله تعقیبات نماز تسبیح فاطمه (ص) است که انجام آن در نماز بسیار کارگشا و مفید خواهد بود. در این باره روایات بسیاری وارد شده که از جمله آن ها روایت امام صادق عليه السلام است که می فرماید : تَسْبيحُ فاطِمَةَ عليهاالسلام فى كُلِّ يَوْمٍ فى دُبُرِ كُلِّ صَلاةٍ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ صَلاةِاَلْفِ رَكْعَةٍ فى كُلِّ يَوْمٍ؛تسبيحات فاطمه زهرا عليهاالسلام در هر روز پس از هر نماز، نزد من محبوب تر از هزار ركعت نماز در هر روز است. (كافى، ج ۳، ص ۳۴۳، ح ۱۵)
12. سجده شکر : این نیز از جمله تعقیبات نماز است ولی به سبب اهمیت همانند تسبیح فاطمه(س) جداگانه آورده شده تا اهمیت آن دانسته شود. امام صادق عليه السلام می فرماید: سَجْدَةُ الشُّكْرِ واجِبَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ تُتِمُّ بِها صَلاتَكَ وَ تُرْضى بِهارَبَّكَ وَ تُعْجِبُ الْمَلائِكَةَ مِنْكَ … ؛ سجده شكر بر هر مسلمانى واجب است، با آن نمازت را كامل مى كنى، پروردگارت راخشنود مى سازى و فرشتگان را از خود به شگفتى مى آورى… . (تهذيب الأحكام، ج ۲، ص ۱۱۰، ح ۴۱۵)
13. مسواک زدن: همان طوری که نماز تعقیبات دارد، برخی از اعمال مستحب و واجب دارد که پیش از نماز باید مورد توجه قرار گیرد. از جمله آن ها مسواک زدن است. همان طوری که پوشیدن جامه نیک و عطر زدن موثر است ، در پیشگاه الهی باید با دهانی خوشبو حضور یافت. مسواک چنین چیزی را فراهم می آورد. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: رَكْعَتَيْنِ بِسِواكٍ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ سَبْعينَ رَكْعَةً بِغَيْرِ سِواكٍ؛ دو ركعت نماز با مسواك، نزد خداوند عزوجل محبوب تر از هفتاد ركعت نماز بدون مسواك است. (خصال، ص ۴۸۱، ح ۵۲)