قرائت قرآن، دژ امن الهی

بسم الله الرحمن الرحیم

قرائت و تلاوت قرآن، یکی از اموری است که خدا در قرآن بر آن تاکید و اهتمام فراوان دارد تا جایی که به صراحت در آیه 20 سوره مزمّل می فرماید: فقرءوا ما تیسّر من القرآن؛ تا آن جایی که ممکن است به قرائت قرآن بپردازید.

البته در برخی از زمان ها و مکان چون ماه رمضان، سحرها و مساجد قرائت قرآن مورد تاکید و اهتمام بیش تری است؛ اما از آیات قرآنی به دست می آید که انسان هر جا و هر زمانی که توانست به قرائت قرآن بپردازد؛ زیرا انس با قرآن و قرائت و تلاوت و ترتیل آن نه تنها انسان را با آموزه های وحیانی و معارف آن آشنا می کند و فلسفه و سبک زندگی اسلامی – قرآنی را به انسان می آموزد، بلکه حتی نفس قرائت و تلاوت قرآن خود دارای برکات و آثاری است که در این مطلب نویسنده بدان توجه داده است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

قرائت قرآن در نماز

یکی از مهم ترین واجبات اسلامی نماز است که به عنوان اولین و خالص ترین عبادت روزانه مطرح می شود و هر مسلمانی در پنج زمان به میقات خدا می رود و اگر به مستحبات روزانه بخواهد عمل کند، دست کم پنجاه و یک رکعت باید آن را اقامه کند و اگر برخی از نماز مستحبی را نیز اضافه کنیم، شاید فراتر از این رکعات باشد.

از نظر قرآن، در اقامه نمازها در مواقیت آن، مومنان با قرآن به ملاقات ومیقات خدا می روند. این گونه است که در این میقات همان طوری که حضرت موسی(ع) کلیم الله شد، مومنان کلیم الله می شوند و خدا با ایشان و مومنان با خدا سخن می گویند؛ زیرا در نماز مجموعه ای از اذکار و ادعیه و مانند آنها قرار دارد که نوعی تکلم دو سویه را موجب می شود.

در نمازها قرائت سوره فاتحه الکتاب و حمد واجب شده است؛ البته در کنار آن خواندن سوره ای نیز در رکعات اول ودوم نیز واجب است. این بدان معناست که نمازبا قرائت قرآن حقیقت می یابد و بدون قرائت قرآن، نمازی نیست.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، در نماز شب هر چند که حکم مخصوص پیامبر(ص) است که برای تهجد شبانه دو سوم یا نصف یا یک سوم قیام داشته و نماز شب بخواند؛ در همان آیات قرآنی بیان می شود که کسانی که «من الذین معک» هستند، پیامبر(ص) را اسوه حسنه خویش قرار می دهند و برای اقامه نماز و قرائت قرآن، بیداری و تهجد شبانه را بر خویش تحمیل و تکلیف می کنند(مزمل، آیه 20)؛ زیرا آنان می دانند که دست یابی به «مقام محمود» که قابل ستایش همگان از دوست و دشمن و جن و انس بلکه حتی فرشتگان است، تنها با نماز شب و تهجد شبانه و قرائت قرآن دست یافتنی است. خدا در قرآن به صراحت در بیان ارزش و اهمیت نماز شب و قرائت قرآن در هنگامه فجر می فرماید:  اقم الصلاه لدلوک الشمس الی غسق اللیل و قرآن الفجر، ان قرآن الفجر کان مشهودا؛ نماز را هنگام از ابتدای تمایل خورشید به جانب مغرب و شروع ظهر شرعی تا نهایت تاریکی شب برپا دار! و نیز نماز صبح را اقامه کن که نماز صبح مورد مشاهه فرشتگان شب و روز است.(اسراء، آیه 78)

در این آیه به صراحت از نماز صبح به «قرآن الفجر» یاد شده است تا نشان دهد که اصولا نماز جز با قرآن معنا نمی یابد. البته با آن که در همه نمازها قرآن به عنوان رکن اصلی مطرح است؛ از این رو گفته شده «لا صلاه الا بالفاتحه؛ نماز جز به حمد نیست»، اما در نماز صبح که نماز فجر صادق است، این نماز از جایگاه خاصی برخوردار است؛ زیرا هنگامه فجر زمان آمد و شد فرشتگان از زمین به آسمان و از آسمان به زمین است؛ زیرا فرشتگان در این هنگامه جا به جا می شوند و عروج و نزول دارند. بنابراین، دو دسته از فرشتگان شب و روز این نماز صبح و قرائت قرآن را مشاهده کرده و به ثبت می رساند و آثار آن برای شخص نمازگزار صبح بسیار روشن تر از هر زمانی دیگر است؛ زیرا در این زمان روزی روزانه از قدر به قضا می رسد و حکم قطعی می شود و شخص بیدار و نمازگزار در آن زمان چون با قرآن و نماز سر و کار دارد، بیش ترین بهره را از هر گونه قسمت روزی خویش می برد که خدا برایش مقدر کرده است؛ خواه روزی مادی باشد و خواه روزی معنوی.

آثار قرائت قرآن در زندگی دنیوی و اخروی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، آثاری بسیار برای نفس قرائت قرآن افزون بر فهم و معرفت آموزه های دستوری و معارفی قرآن است؛ زیرا قرآن به عنوان «الذکر» مطرح است؛ و شکی نیست که ذکر در این جا می تواند «ذکرالله» نیز باشد؛ پس کسی که قرآن می خواند متذکر به خدا و دایم در یاد خدا است؛ پس در این شرایط از شرور خلق و دشمنان شیطانی در امان خواهد بود. افزون بر این که چنین شخصی به سبب تذکر دارای بصیرتی است که اجازه نمی دهد تا شیطان به او نزدیک شود. خدا می فرماید: ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون؛ به راستی کسانی که تقوای الهی پیشه گرفته اند هرگاه گروهی از طواف کنندگان شیطانی او را مس می کنند به تذکر می افتند پس در این هنگامه مبصر می شوند.(اعراف، آیه 201) پس از کسانی که قرآن می خوانند متذکر به ذکر الله هستند و به نوعی بصیرت می رسند؛ زیرا اگر هنگام مس شیطان با تذکر به ذکر الله شخص به بصیرت می رسد، در غیر این حالت نیز برای قرائت قرآن و تذکر به ذکر الله می بایست اثر بصیرت را پذیرفت؛ زیرا قرآن اصولا بصیرت بخش است؛ از همین روست که می توان به خود کتاب الله، بصائر را اطلاق کرد که موجب بصیرت است و همانند معجزه الهی دل ها و قلوب مومنان را بینا و بصیر می کند تا جایی که شیطان را می شناسد و هرگز در دام فتنه شیطانی نمی افتد؛ زیرا در این حالت محکمات الهی برایش روشن است و متشابهات را به محکمات ارجاع می دهد و با چنین بصیرتی هرگز در دام متشابهات و فتنه آن نمی افتد؛ زیرا در این شرایط او جزو راسخون در علم الهی است.(آل عمران، آیه 7)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، خود قرآن به عنوان «حصن حصین» و دژ استوار الهی عمل می کند و هر کسی بدان وارد شود در پناهگاهی ایمن وارد شده و از شرور خلق در امان می ماند؛ زیرا از نظر قرآن خلق دارای شروری است که بسیاری از آنها برای ما ناشناخته است و ما نمی دانیم چگونه و چه زمانی از سوی آن شرور در اذیت و آزار قرار می گیرم؛ بنابراین، وقتی قرآن می خوانیم با «استعاذه» به خدا در پناه قرآن و دژ استوار آن وارد می شویم و این گونه خود را شرور گوناگون خلقی در امان نگه می داریم. این که خدا در سوره فلق و ناس از استعاذه به خدا سخن به میان آورده، با خود قرائت قرآن عجین شده است؛ زیرا خدا در قرآن فرمان می  دهد: فاذا قرأت القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم انه لیس له سلطان علی الذین آمنوا و علی ربهم یتوکلون؛ هنگامی که قرآن می خوانی پس به خدا از شیطان رجیم پناه بر؛ زیرا برای شیطان سلطنتی نیست بر کسانی که ایمان آورده و بر پروردگارشان توکل می کنند.(نحل، آیات 98 و 99)

پس با استعاذه به خدا در هنگام قرائت قرآن انسان در دژاستوار الهی وارد می شود و از سلطنت شیطان در امان می ماند و شیطان کاری نمی تواند نسبت به این دست از مومنان قاری قرآن بکند.

اصولا هر گاه شیطان وسوسه ای و نیشکونک می زند و می خواهد در دل انسان نفوذ کند و گمراهی به دل وارد سازد، انسان می تواند با استعاذه و قرائت قرآن خود را از شرور شیطانی در امان نگه داشته و به دژ استوار الهی در آورد.(فصلت، آیه 36؛ اعراف، آیه200)

البته از روایات به دست می آید که این اختصاص به قرآن ندارد؛ زیرا همه کتب آسمانی از تورات و انجیل از چنین خصوصیت برخوردارند که نور هدایتی الهی و دژ استوار خدایی باشند؛ چنان که رسول الله (ص) حضرت یحیی بن زکریا(ع) خطاب به یهودیان می فرماید: یا بنی اسرائیل ان الله تعالی یامرکم ان تقرؤا الکتاب؛ و مثل ذلک کمثل قوم فی حصنهم سار الیهم عدوهم و قد تبدوا له فی کل ناحیه من نواحی الحصن قوم فلیس یاتیهم عدوهم من ناحیه الا وجد من یردهم من حصنهم؛ و کذلک القرآن لایزال حرز حصین؛ ای بنی اسرائیل خدای متعال به شما دستورمی دهد که کتاب آسمانی را بخوانید؛ و حکایت خواند کتاب آسمانی حکایت مردمی است که در حصار و دژ خود باشند و دشمنان به سوی آنان روانه شوند و در هر طرف از اطراف حصار عده ای در کمین او باشند. پس هر سو که دشمن حمله می کند با کسانی رو به رو می شود که از حصار دورش می کنند. هم چنین است حکایت کسی که قرآن بخواند. او پیوسته در پناه دژ استوار آن است.(کنزالعمال، حدیث 2438)

به نظر می رسد که جمله « و کذلک القرآن لایزال حرز حصین» سخن رسول الله(ص) است نه سخن حضرت یحیی(ع)؛ زیرا رسول الله(ص) می فرماید همان طوری که سفارش یحیی(ع) به یهودیان خواندن کتاب آسمانی تورات برای ایجاد دژ استوار است، هم چنین رسول الله(ص) همین سفارش را برای مسلمانان دارد تا با خواندن کتاب آسمانی قرآن، خود را در دژ استوار قرآن قرار دهند تا این گونه از هر گونه دشمنی در امان باشند؛ زیرا قرآن دژی استوار است که دشمن را از اطراف شخص دور می سازد و اجازه نمی دهد تا دشمن وارد بر شخص شده و سلطنت خویش را اعمال کند.

از نظر حضرت یحیی (ع) تذکر انسان نسبت به خدا که در قالب قرائت کتب آسمانی و مانند آنها انجام می شود، مهم ترین عامل در صیانت نفس انسانی است؛ زیرا این تذکرها و ذکر الله ها موجب می شود تا شخص در دژ در آید و از شرور در امان ماند. ایشان می فرماید: و آمرکم ان تذکروا الله فان مثل ذلک کمثل رجل خرج العدو فی اثره سراعا حتی اذا اتی علی حصن حصین فاحرز نفسه منهم کذلک العبد لا یحرز نفسه من الشیطان الا بذکر الله؛ به شما فرمان می دهم که پیوسته به یاد خدا باشید؛ زیرا حکایت یاد خدا بودن، حکایت مردی است که دشمن به سرعت او را تعقیب می کند و او به دژی نفوذناپذیر پناه می برد و خود را از گزند آنان در امان می دارد؛ بنده خدا نیز چنین است، خود را از گزند شیطان مصون نگه نمی دارد مگر با یاد خدا.(سنن ترمذی، حدیث 2863)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، قرآن خود «شفاء» و درمان انواع بیماری های بدنی و روانی است؛ پس می تواند به عنوان شفا و درمان به کار رود و کسی که قرائت قرآن می کند، به آیات قرآنی شفا می یابد؛ زیرا خدا به صراحت می فرماید: و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمومنین و لایزید الظالمین الا خسارا؛ و ما جزیی از قرآن را به عنوان شفاء و رحمت برای مومنان فرو فرستادیم و این قرآن برای ظالمین جز خسران نمی افزاید.(اسراء، آیه 82)

پس قرائت قرآن خود عامل شفای تن و روان آدمی است و می بایست آن را به عنوان داروی الهی به کار گرفت تا بیماری های تنی و روانی خویش را بدان درمان کرده و شفا بخشیم.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ثقلین یعنی قرآن و عترت(ع)، حبل الله (آل عمران، آیات 103؛ و روایات تفسیری) و عروه الوثقی(بقره، آیه 256؛ لقمان، آیه 22؛ و روایات تفسیری) است. پس هر کسی به آنها تمسک جوید و اعتصام کند، خود را به سوی خدا بالا کشد و در عصمت الهی قرار می گیرد تا جایی که دشمن درونی و بیرونی هرگز بر او مسلط نمی شود. این ریسمان الهی که تار آن قرآن و پود آن عترت(ع) است، یک طرف آن در دست خدا و طرف دیگرش در دست خلق قرار داده شده تا با آن خود را بالا کشند واز هر گونه تفرقه و گمراهی و ضلالت در امان مانند؛ چنان که خدا و رسول الله(ص) در آیات و روایاتی چون حدیث ثقلین بر آن تاکید دارند.

از نظر قرآن رشد که همان تمسک به هدایت فطری و تشریعی وحیانی یعنی عقل فطری و نقل شرعی است و اطاعت از پیامبر(ص) و اولی الامر از معصومان(ع) است ، جز با ثقلین به دست نمی آید(بقره، آیه 256) و کسی که این راه را نرود و بدان تسمک و اعتصام نجوید، جز در ضلالت نمی افتد و به جای حکومت الهی و ولایت الله گرفتار ولایت طاغوت می شود؛ در حالی که رشد در تولی به قرآن و عترت(ع) و تبری از کفر و فسق و عصیان است.(همان؛ حجرات، آیه 7)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، قرآن خود کتاب هدایت وحیانی و شفاء و رحمت و بشارت و ذکر الهی برای مردمان و هدایت به سوی صراط مستقیم عبودیت و کمالات است. پس اگر کسی قرآن بخواند از همه این امور بهره مند می شود و به دایره متقین در می آید.(نحل، آیه 89؛ نمل، آیه 92؛ احقاف، آیات 29 و 30)

از دیگر آثار قرائت قرآن آن است که انسان را از غفلت بیرون می آورد(یوسف، آیه 3)؛ غفلت به معنای آن است که انسان چیزی مهم تر را به سبب چیزی مهم یا کم اهمیت ترک کند و نبیند. وقتی انسان سرگرم امور مهم یا کم اهمیت باشد، از امور مهم تر و اهم غافل می شود و این گونه از حرکت در مسیر اصلی باز می ماند و نتایج دلخواه را نمی گیرد؛ اما وقتی انسان به قرائت قرآن می پردازد قرآن او را به امور بسیار مهم هم چون آخرت توجه دهد و غفلت زدایی می کند.(حجر، آیات87 و 88)

البته از همین آیات به دست می آید که قرائت قرآن موجب می شود تا انسان رفتار اجتماعی و اخلاقی خویش را اصلاح کند و رفتار متواضعانه و فروتنانه ای در پیش گیرد. در حقیقت قرائت قرآن، فلسفه و سبک زندگی انسان را دگرگون می سازد.

هم چنین قرائت قرآن موجب می شود تا انسان به آینده خوش بین شود وبشارت های قرآنی او را امیدوار به آینده می کند و حزن و اندوه و غم را از دل می زداید.(همان؛ اسراء، آیه 9)

به هر حال، از نظر آموزه های وحیانی قرآن، قرائت قرآن خود دارای آثاری است؛ بنابراین نمی بایست از قرائت قرآن غافل شد، حتی اگر انسان معنا و مفهوم آن را نفهمد؛ زیرا قرآن بر خلاف کتاب های دیگر است؛ زیرا از نظر قرآن، قرآن کتاب نور است و هر کسی به نور بنگرند، نورانی می شود و قلب او از نورانیت قرآن سرشار شده و حتی چشم ظاهر نیز نورانی می شود و کوری از دیدگان ظاهر نیز می رود. بنابراین، تاثیر قرائت قرآن همانند نوشیدن آب است که تشنگی را می زداید، حتی اگرانسان نداند که ترکیب شیمیایی آب اکسیژن و هیدروژن است، اما همان طوری که نوشیدن قرآن مایه حیات و زندگی است، قرائت قرآن نیز اثر وضعی دارد که شامل موارد پیش گفته و مواردی دیگر است که در آیات و روایات تفسیری بیان شده است.

به نظر می رسد که حتی غیر مومنان نیز می توانند از ظاهر کلمات قرآن با قرائت قرآن بهره مند شوند، زیرا این آثار وضعی برای قرائت قرآن است و آیات قرآنی خواه و ناخواه در افراد آثاری به جا می گذارد.