بسم الله الرحمن الرحیم
نماز را ستون دین دانسته اند تا جایی که اگر نماز شخص قبول شود بقیه اعمال او نیز قبول می شود. در آموزه های وحیانی قرآن، برای نماز آثار بسیاری بیان شده که یکی از آنها نابودی بدی و زشتی و به تعبیر قرآنی «سیئات» با نماز است؛ زیرا انجام نماز در اول وقت آن، حسناتی است که سیئات از میان می برد.
حقیقت حسنات و سیئات از نظر قرآن
یکی از آموزه های قرآنی به مومنان این است که از خدا بخواهند تا حسنات دنیا و آخرت را به ایشان بدهد.(بقره، آیه 201) بنابراین از نظر قرآن، دنیا همانند آخرت از این ظرفیت برخوردار است که حسنات داشته باشد و تنها «سیئات» نیست که انسان را از دنیا گریزان کند، بلکه همان طوری که در آخرت حسنات است، در دنیا نیز حسناتی است که می بایست از آن بهره مند شد.
البته از نظر قرآن، فرقی میان حسنات دنیوی و اخروی از این جهات است که اولا حسنات اخروی باقی و ابدی است، در حالی که حسنات دنیا به نظر فانی و زودگذر است و برای آن در نهایت پایانی است حتی اگر شخص در تمام طول عمرش از آن بهره مند باشد؛ زیرا حسنات دنیوی دو وجهی است؛ وجهی باقی و وجهی فانی؛ اما حسنات اخروی از آمیختگی پاک است و فقط جنبه باقی دارد؛ ثانیا حسنات اخروی مقدمی یا توصلی نیست و خودش اصالت دارد؛ در حالی که حسنات دنیوی کاربرد مقدمی و توصلی دارد و خودش هدف نیست و اصالت ندارد، بلکه ابزاری برای کسب آخرت و در حقیقت ره توشه سازی از آن برای آخرت است.
باید توجه داشت، حسنات در کلیت جنبه نیک دارد، از همین روست که مومنان حقیقی و عالم آن را می خواهند، اما برخی از مومنان توجهی به این جنبه ها ندارند و از خدا تنها دنیا را می خواهند، برای همین است که هیچ آثاری از آن خواسته ها برای آخرت ایشان نیست.(بقره، آیه 200)
بنابراین، از نظر قرآن، حسنات از این ویژگی برخوردار است که آثارش برای آخرت افراد است، و تنها جنبه دنیوی ندارد؛ و گرنه خدا در کنار هم، این دو حقیقت را بیان نمی کرد که درخواست های مومنان به دو دسته «حسنه» خواهی و «مطلق» خواهی است.(بقره، آیات 200 و 201)
به سخن دیگر، حسنات به آن دسته از نعمت های الهی گفته می شود که آثارش برای شخص در دنیا و آخرت است؛ این در حالی است که نعمت های الهی هر چند که در دنیا از این قابلیت برخوردار است که فقط برای دنیای شخص باشد، مانند مال و فرزندان به ویژه پسران که «زینت زندگی دنیوی» (کهف، آیه 46) و انسان آن را نمی تواند به آخرت منتقل کند، در حالی که برخی از نعمت های الهی در دنیا از قابلیت دو وجهی برخوردار است، مانند نعمت اسلام، ولایت و ایمان که سعادت دنیا و آخرت انسان را تامین و تضمین می کند.
البته از نظر قرآن، انسان حتی نعمت هایی که برای دنیا است، می تواند از جنبه «باقی» آن بهره مند شده و آن را به آخرت منتقل کند، مانند این که نعمت مال دنیوی را برای کارهایی به کار گیرد که آثار آن برای آخرت باشد؛ چنان که انفاق واجب و مستحب به حکم الهی چنین قابلیتی دارد که باقیات صالحات برای شخص باشد، و اگر شخص نمی تواند مال را به آخرت ببرد، ولی می تواند با بهره گیری در اعمال صالح، آثار آن را به آخرت منتقل کند. درباره فرزند نیز چنین حکمی است که می توان از آن برای آخرت بهره برد؛ یعنی فرزند را برای دین و ایمان و اسلام تربیت صالح کرد و او را جزو باقیات صالحات خویش قرار داد.(کهف، آیه 46)
از نظر قرآن، وقتی شخص نعمت های الهی در دنیا را برای دنیا بخواهد مثل کسی که هنر را برای هنر بخواهد، گرفتاری دوری باطل می شود و هیچ بهره ای از آن به معنای واقعی کلمه نمی برد؛ چنین شخصی همانند «کسی است که کار می خورد تا بخورد، و می خورد تا کار کند.» در حالی که انسان عاقل عالم کاری که انجام می دهد، اهداف متعالی در نظر می گیرد. به عنوان نمونه هر کاری که انجام می دهد بر آن است تا صفتی از صفات الهی را در خود تحقق بخشد و به اسم نیکی از اسمای الهی خود را شخصیت بخشد. این گونه است که شخص در راستای خدایی شدن از هر چیزی بهره می گیرد و مظهر صفات و اسمای الهی می شود و کار خدایی را انجام می دهد.
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، کسی که نعمت الهی را در جایی غیر از حق به کار می برد، کار بدی انجام داده است؛ زیرا جای حق هر چیزی همان جایی است که خدا برای آن تقدیر کرده و جای عدل آن چیز است. پس به کار گیری نعمت در جایی غیر از حق به معنای ظلم و خروج از عدالت نیز است. از همین رو، می بایست گفت که اگر کسی از غضب و قدرت خویش برای ظلم به دیگری یا حمایت از ظالم بهره گیرد، در حقیقت نه تنها از دایره حق خارج شده، بلکه ظالم و غیر عادل نیز است. این در حالی است که خدا هر نعمتی که می بخشد برای آن است تا از آن برای مقاصد عالی مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس می توان گفت که سیئات همه کارهای است که انسان در جای باطل به کار می برد واین گونه ظلم می کند.
انسان از نظر قرآن، می بایست از حسنات برای خویش و دیگران بهره برد. احسان کردن به معنای به کارگیری حسنات برای دیگران است؛ البته دایره احسان از نظر قرآن، چنان وسیع است که احسان به خویش نیز از مصادیق احسان است؛ از همین روست که کسی که ایمان و عمل صالح چون نماز را به جا می آورد، اهل احسان است؛ از همین جهت است که پیامبر(ص) درتعریف احسان می فرماید: الاحسان ان تعبد الله کانک تراه و ان لم تراه فانه یراک؛ احسان به این که خدا را به گونه ای پرستش و عبادت کنی که گویی او را می بینی و اگر او را نمی بینی بدان او تو را می بیند. پس حقیقت احسان این است که هماره خدا را مد نظر قرار دهید و هر کاری که انجام می دهید به تعبیر قرآنی «لوجه الله» باشد تا آثار آن باقی بماند(انسان، آیات 8 و 9)؛ زیرا این وجه الله است که باقی و برقرار است.(الرحمن، آیه 27)
نابودی سیئات با حسنات نماز
از نظر قرآن، انسان در طول زندگی خویش حتی اگر مومن باشد، به دلایل و عوامل درونی چون هواهای نفسانی یا عوامل بیرونی چون وسوسه های شیطانی دیگران، بدی و سیئه دارد؛ یعنی کاری می کند که زشت و بد است؛ مراد از این زشتی و بدی آن است که کاری را درست انجام نمی دهد که هدف اخروی و متعالی در نظر باشد، بلکه حتی دیگر آزاری دارد که ظلم به دیگران است. بنابراین، انسان حتی مومن نیازمند چیزهای است که بدی و زشتی اعمالش را از میان برد یا جبران کند یا حتی تبدیل نموده و چیزی حسنه جایگزین آن سازد. از جمله این چیزها می توان به توبه و استغفار اشاره کرد؛
البته از نظر قرآن، برخی از اعمال چون نماز خود از میان برنده سیئات و زشتی ها و بدی های اعمال انسانی است(هود، آیه 114) البته به شرط آن که در اول وقت و همیشگی باشد و شخص اوقات نماز را در همه عمرش حفظ کند یا برای آن تلاش داشته باشد. خدا در همین آیه به صراحت از این مطلب سخن به میان آورده که شخص در اوقات نماز به ویژه اول وقت نمازش را به جا آورد؛ سپس به این اصل کلی اشاره می کند: ان الحسنات یذهبن السیئات؛ به راستی که حسنات نابود کننده و از میان برنده بدی ها و زشتی ها است.(همان)
بنابراین، وقتی خدا از نماز سخن به میان می آورد و بر انجام آن تاکید دارد و سپس به این اصل کلی اشاره می کند، به این معنا است که یکی از مصادیق حسنات، همان حسنات نماز است که در زمان های خویش انجام می شود؛ چنین نمازی می تواند نابود کننده و از میان برنده بدی ها و سیئات باشد.(همان)
البته از نظر قرآن، برخی از اعمال موجب «تکفیر» است یعنی بدی و زشتی را می پوشاند؛ چنان که خدا احسان در قالب صدقات مالی و نیز توبه نصوح را این گونه می داند؛ البته خود این احسان و توبه نصوح نمی تواند تکفیر کند، ولی ابزاری است که عنایت خدا را جلب می کند و خدا به تکفیر زشتی و بدی می پردازد(زمر، آیات 33 تا 35؛ بقره، آیه 271؛ تحریم، آیه 8) پس تکفیر به دست خدا انجام می شود.(همان؛ فتح، آیه 5)
هم چنین از اعمالی که موجب می شود تا خدا بدی ها زشتی هایش برای شخص تکفیر کند و آنها را بپوشاند، تقوای الهی (انفال، آیه 29؛ طلاق، آیه 5)، بلکه هر عملی صالح است که مومن به جا می آورد و تقوای الهی را ایجاد می کند.(تغابن، آیه 9)
از نظر قرآن، برخی از اعمال نیز زشتی را از میان می برد؛ یعنی فراتر از تکفیر و پوشاندن، آن سیئات را از میان می برد و نابود می سازد. از نظر قرآن، حسنات نماز که در اوقات خود به جا آورده می شود، از همین مصادیق است که خود عامل از میان بردن است و مستقیم تاثیرگذار است؛ یعنی برای تاثیرگذاری نیازی نیست که خدا خود مستقیم وارد عمل شود، بلکه برای نماز چنین قابلیت و تاثیر مستقیمی قرار داده است.
البته از نظر آموزه های وحیانی قرآن، خدا افزون بر این که تکفیر بدی ها و سیئات می کند، بلکه گاه حتی فراتر از آن بدی ها و سیئات را به حسنات تبدیل می کند؛ این نیز فعل الهی در مقام رحمت رحیمی نسبت به مومنان است که خدا سیئات شخص را بر می دارد و جایگزین آن عمل حسنه و حسنات می گذارد.(فرقان، آیه 70)
بازدارندگی نماز
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، نماز همان گونه که نابودگر سیئات است، هم چنین خود عاملی بازدارنده است تا انسان گرفتار فحشاء و منکر شود.(عنکبوت، آیه 45)
به سخن دیگر، نماز گزار انسانی است که زشتی ها را علنی انجام نمی دهد و دنبال کارهای زشت و ناپسند نمی رود؛ زیرا نماز همانند عامل درونی است که او را از آن ها باز می دارد؛ زیرا نماز ذکر الله است و کسی که یاد خدا در دل داشته باشد، به سوی فحشاء و منکرات نمی رود و اگر مرتکب آن شده باشد، از روی عمد نیست، یعنی عالمانه و عامدانه به سوی گناه نمی رود و از هر گونه فحشاء و منکری پرهیز می کند.(همان)
