مهارت ها در سبک زندگی اسلامی

بسم الله الرحمن الرحیم

مهارت ها مجموعه توانایی است که انسان را برای یک زندگی بهتر آماده می کند. مهارت ها ترکیبی از کار و دانش است؛ بنابراین تنها دانش و دانایی نمی تواند این مهارت ها را ایجاد و زندگی انسان را متحول کند، بلکه باید این دانش با تکرار عملی جزو جوهر ذات آدمی شود. آموزه های اسلامی بر همین اساس بر اصل تزکیه و تعلیم تکیه می کند. نویسنده در این مطلب بر آن است تا نگاهی گذرا و کلی به مهارت ها در سبک زندگی اسلامی بکند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

مهارت ها، معجون کار و دانش

آموزه های اسلامی بر آن است تا انسان کامل بسازد. از این رو، قرآن کتاب هدایت است؛ هر چند که در آن، از علوم و معارف بسیاری سخن به میان آمده است؛ اما همه آن ها در راستای هدایت گری قرآن است. اگر آیات قرآنی گاه به توصیف چیزی چون بر و نیکی می پردازد، با سبک و سیاق خاصی به طرح موضوع و مساله می پردازد تا نشان دهد که یک کتاب آموزشی صرف نیست، بلکه هدف آن تزکیه و پرورش آدمی است.

به عنوان نمونه خداوند در آیه 177 سوره بقره بر آن است تا «بر» و نیکی را معنی و توصیف کند، ولی در نهایت به توصیف «بار» یعنی نیکوکار می انجامد. خداوند می فرماید: لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَـئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُتَّقُون؛ نيكى همه‏ آن نيست كه روى خويش به سوى خاور و باختر فرا داريد بلكه نيكى آن كس است كه به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب و پيامبران ايمان آورده و مال را با اينكه دوست دارد- يا از بهر دوستى خدا- به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و واماندگان در راه و خواهندگان و در راه آزادىِ‏ بردگان بدهد و نماز برپا دارد و زكات بدهد، و نيز وفاداران به پيمان خويش چون پيمان بندند، و بويژه‏ شكيبايان در بينوايى و تنگدستى و رنج و سختى و به هنگام كارزار. آنانند كه راست گفتند و آنانند پرهيزگاران.

در این آیه به جای توصیف و تعریف نیکی، نیکوکار معرفی می شود؛ زیرا هدف بیان یک مجموعه اصول اخلاقی صرف مانند کتب علم اخلاق نیست، بلکه تربیت و پرورش انسان اخلاقی است. از این روست که محور مباحث را اشخاص قرار می دهد و می گوید نیکی آن است که شخص به خدا، روز جزا، فرشتگان، کتاب و پیامبران ایمان بیاورد و مالی را که دوست و نیاز دارد به خویشان و یتیمان و مانند آن ها انفاق کند و کارهایی دیگری را انجام دهد که در آیه آمده است.

خداوند به صراحت در آیات قرآنی هدف بعثت و فلسفه آن را تعلیم وتزکیه دانسته است.(بقره، آیات 129 و 151؛ آل عمران، آیه 164؛ جمعه، آیه 2) بنابراین، آن چه مهم است همان اتمام محاسن و مکارم اخلاقی است و تزکیه نفوس آدمی است که خدا و پیامبر(ص) بر آن تاکید دارند؛ چرا که انسان ها بدون روشی که خداوند به عنوان صراط مستقیم ارایه داده و بدون تصرفات پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) نمی تواند به تزکیه دست یابد و خودش را پاک و پاکیزه از نواقص و عیوب کرده و به کمالات بایسته و شایسته بیاراید.(نور، آیه 21 و آیات دیگر)

از همین آموزه های وحیانی قرآنی به سادگی و آسانی دانسته می شود که انسان سازی با کار و دانش شدنی است؛ زیرا انسان با علم و معرفت حقایق را دریافت کرده و با کار و تلاش آن را در خود نهادینه می کند و علم و دانش را جزو جوهر ذات خویش قرار می دهد.

آموزه های اسلامی بر آن است تا مهارت هایی را به انسان بیاموزد که با آن خود را به کمال برساند و نواقص و عیوب را از خود برطرف سازد. البته برخی از مهارت ها در زندگی انسانی بسیار مهم و اساسی است و باید انسان بیش تر به آن ها توجه یابد و در کسب و تحصیل آن ها بکوشد. این مهارت ها موجب می شود تا زندگی انسان آسان تر و بهترباشد و بهتر بتواند به اهداف و مقاصد خودش برسد. سبک زندگی اسلامی بر آن است تا این مهارت ها آموخته و در سرشت آدمی نهادینه شود.

برخی از مهارت هایی که در زندگی کسب آن ها ضرورت دارد و باید آن ها را کسب کرد عبارتند از:

چگونگی کسب مهارتهای بین فردی

انسان به هر دلیلی چون تسخیر و عاطفه و استخدام و مانند آن ها در دنیا نیازمند دیگری است و بدون دیگر نمی تواند زندگی کند. خداوند در قرآن بیان می کند که ساختار دنیا این گونه است که برخی را مسخر برخی دیگر قرار داده تا امورات یک دیگر را پیش برند. خداوند در آیه 32 سوره زخرف به صراحت از تسخیر و استخدام به عنوان علت اصلی اجتماع سخن گفته و می فرماید: أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَةَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُم مَّعِيشَتَهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِيًّا وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ؛ آيا آنانند كه رحمت پروردگارت را تقسيم مى‏كنند؟ ما وسايل معاشِ آنان را در زندگى دنيا ميانشان تقسيم كرده‏ايم، و برخى از آنان را از نظر درجات، بالاتر از بعضى ديگر قرار داده‏ايم تا بعضى از آنها بعضى ديگر را در خدمت گيرند، و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان مى‏اندوزند بهتر است.

در آخرت انسان ها فردی وارد می شوند(مریم، آیه 95) هر چند که مجموع می شوند(واقعه، آیه 50؛ هود، آیه 103)، ولی اجتماعی تشکیل نمی دهند؛ زیرا نیازی به دیگری ندارند تا بر اساس ضوابط یا روابط و به تعبیر قرآن «بیع و خله»(بقره، آیه 254) با بستن قرارداد و یا روابط دوستانه و خویشاوندی نیازهای یک دیگر را برآورده سازند؛ اما انسان در دنیا بر خلاف آخرت نیازمند دیگری است. این جاست که روابط بین فردی به عنوان یک مهارت خود را نشان می دهد.

خداوند در آموزه های قرآنی بر کسب مهارت بین فردی تاکید دارد و از مردمان می خواهند یاد بگیرند چگونه در اجتماع زندگی و رفتار کنند. اصولا قوانین و احکام اسلامی برای تبیین کسب مهارت های بین فردی چون همکاری و مشارکت تاکید دارد.

همکاری و مشارکت نه تنها در مسایل عبادی محض چون حج و نماز، بلکه در امور دیگر مانند کسب تقوا و تزکیه و پرورش انسان های خوب و نیک و نیز نیکوکاری مورد تاکید است. خداوند می فرماید: وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد، و در گناه و تعدّى دستيار هم نشويد، و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت‏كيفر است. (مائده، آیه 2)

از دیگر موضوعات این مهارت، اهتمام و اعتماد به گروه است. اصولا امت به معنای گروه معتقد به هدف و روش خاص است. امت ها بر اساس اعتقاد به هدفی از راه روش خاص است که دور هم گرد می ایند. امت اسلام یا اهل ایمان از واژگان پرکاربرد در قرآن است. خداوند از مومنان می خواهد هم در کارها به یک دیگر یاری رسانند و هم به یک دیگر اعتماد کنند. اعتماد به مومن به عنوان برادر دینی به شخص این امکان را می دهد تا در یک فضای سالم و در امنیت و آرامش کامل بتواند اهداف خویش را پیش برد.

در آیات و روایات بر اموری چون اصالت صحت و اصالت برائت و مانند آن ها تاکید بسیاری شده است. این ها بستر و فضای مناسبی را فراهم می آورند تا افراد بتوانند به دیگری اعتماد کرده و در یک فضای امن روحی و روانی به فعالیت بپردازند.

در اسلام روابط بین فردی بر اساس اصول و معیارها و شاخص هایی سامان می یابد. درک و تشخیص هر یک می تواند به بهبود ارتباطات بیانجامد. روابط میان خویشان بر اساس «الاقرب فالاقرب» سامان می یابد و این گونه است که در ارث طبقات اول تا سوم مطرح می شود. همین معیار مهم ترین اصل در تبیین و تعیین حدود سبز تا قرمز ارتباط است. هم چنین ارتباط با دوستان باید در همین چارچوب سامان یابد و به دوستانی که اعتماد بیش تری داریم بهتر می توانیم کار کنیم. البته هماره باید خطوط قرمز ارتباط میان فردی دانسته و شناخته شود و بر اساس آن عمل کرد؛ زیرا با دوست باید چنان رفتار کرد که اگر دشمن شد همه اسرار تو را نداند و با دشمن نیز چنان دشمنی کرد که جایی برای دوستی گذاشته شود.

در آموزه های وحیانی اسلام به دوست یابی و شیوه های آزمون و انتخاب دوست توجه بسیار شده است که باید در جایی خود طرح و بررسی شود. به هر حال، این توانایی به ایجاد روابط بین فردی مثبت و مؤثر فرد با انسانهای دیگر کمک می کند. یکی از این موارد ، توانایی ایجاد روابط دوستانه است که در سلامت روانی و اجتماعی ، روابط گرم خانوادگی ، به عنوان یک منبع مهم روابط اجتماعی ناسالم نقش بسیار مهمی دارد.

مهارتهای مقابله با هیجانات

از دیگر مهارت هایی که انسان بدان نیاز دارد، مهارت مقابله با هیجانات شدید عاطفی است. انسان به طور طبیعی هر روز دچار انواع و اقسام هیجانات می شود. هیجاناتی از قبیل ترس، خوشحالی، اندوه ، خشم و مانند آن تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی اتفاق می افتد.

هر کسی باید نسبت به هیجان های خود و دیگران شناخت داشته باشد؛ زیرا علم و معرفت نسبت به هیجانات به انسان کمک می کند تا راه های مدیریت و مهار و مقابله را نیز بیاموزد و هیجانات خویش را در راستای کمال یابی به کار گیرد. در آموزه های قرآنی بر اساس اصل پیش گفته تزکیه و پرورش انسان های کامل، هماره هیجانات و عوامل و آثار آن مورد توجه بوده و حتی دستورها و راه هایی برای مهار و مدیریت و بهره وری از هیجانات بیان شده است؛ زیرا هیجان ها با احساسات ، تفکر و رفتار ما ارتباط دارند و زندگی دنیوی و اخروی ما را تحت تاثیر مستقیم و شدید خود قرار می دهند.

در آیات قرآنی و آموزه های وحیانی اسلام، راه های مقابله با هیجاناتی چون ناکامی ، خشم ، بی حوصلگی ، ترس و اضطراب و مانند آن بیان شده است.

خداوند در آیاتی از قرآن به عنوان نمونه راه های مقابله با هیجان های شدید خود و دیگران را مانند هیجان خشم بیان می کند و می فرماید چگونه انسان می تواند خشم خویش را مهار کرده و آن را فروخورد. آگاهی نسبت به مصیبت ها و علل و عوامل آن و این که هر مصیبتی در زندگی انسان بر اساس حکمت و مشیت الهی است به آدمی کمک می کند تا آن ها را مهار نماید.(حدید، آیات 22 و 23)

مهارتهای حل مسأله

انسان در زندگی روزانه خویش هماره با مسایلی مواجه است. این مسایل خرد و بزرگ زمینه رشد و بالندگی انسان را فراهم می آورد. هر مساله باید برای انسان یک ظرفیت کمال آفرین و کمال بخش باشد. بنابراین، نباید مساله گریز بود و از مساله فرار کرد، بلکه باید آن را شناخت و راه حل آن را یافت.

خداوند در آیات قرآنی بیان می کند که ابتلائات و مصیبت ها و مشکلات در زندگی دنیوی انسان برای کمال آفرینی اوست. بنابراین نباید از مسائل و طرح آن ها فرار کرد بلکه باید آن را نعمتی از سوی خداوند دانسته و به استقبال مساله رفت و برای حل آن تلاش کرد.

خداوند کسب مهارت ها را در زندگی بر اساس حل مساله بسیار مهم و اساسی می داند؛ زیرا این امور است که شخص را به توانایی می رساند که بتواند ضمن کمال یابی مشکلات خود و حتی دیگران را حل کند. خداوند می فرماید: وَابْتَلُواْ الْيَتَامَى حَتَّىَ إِذَا بَلَغُواْ النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُواْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن يَكْبَرُواْ وَمَن كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَمَن كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُواْ عَلَيْهِمْ وَكَفَى بِاللّهِ حَسِيبًا ؛و يتيمان را بيازماييد تا وقتى به سنّ‏ زناشويى برسند پس اگر در ايشان رشد فكرى‏ يافتيد، اموالشان را به آنان رد كنيد، و آن را از بيم آنكه مبادا بزرگ شوند، به اسراف و شتاب مخوريد. و آن كس كه توانگر است بايد از گرفتنِ اجرت سرپرستى‏ خوددارى ورزد و هر كس تهيدست است بايد مطابق عرف از آن بخورد پس هر گاه اموالشان را به آنان ردّ كرديد بر ايشان گواه بگيريد، خداوند حسابرسى را كافى است.(نساء، آیه 6)

از این آیه به دست می آید که نه تنها کسب مهارت حل مساله از طریق افتادن و قرار گرفتن در مسایل و ابتلائات و آزمون ها مهم است بلکه یکی از راه های تربیت و پرورش کودکان و دیگران قرار دادن آنان در مشکلات و مسایل است تا بتوانند با فکر و عمل خویش آن را حل کرده و آمادگی برای مسئولیت فردی و اجتماعی مهم تری چون ازداوج و تشکیل خانواده را به دست آورند.

تشخیص مشکلات علل و ارزیابی دقیق آن زمانی شدنی است که شخص در آن قرار گیرد و با تکرار و تجربه بر دانش و کار خویش بیافزاید. البته شرایط به او می آموزد که در زندگی اجتماعی نیازمند کمک از دیگران است و می آموزد که باید  درخواست کمک داشته باشد و براساس آیه 2 سوره مائده و مانند آن عمل کند. هم چنین زندگی و مسایل به او می آموزد که گاه باید مصالحه کند و مصالحه را راهی برای حل تعارض بشناسد و بداند و به آن توجه یابد.(انفال، آیه 1)

البته برای کسب مهارت حل مساله باید از تجربیات دیگران استفاده کند و در زمانه امروز باید آشنایی با مراکزی برای حل مشکلات را در نظر داشته باشد. هم چنین در فرآیند زندگی خواهد آموخت که برخی از راه حل هایی که به دست آورده مشترک است و برای دیگران نیز کاربرد دارد.

مهارت خودآگاهی

یکی از مهم ترین مهارت های در زندگی، مهارت از خودآگاهی است. به این معنا که انسان باید نسبت به خود آگاهی داشته باشد. این آگاهی شامل آگاهی از نقاط قوت و آگاهی از نقاط ضعف است. خودآگاهی ، توانایی شناخت و آگاهی از خصوصیات ، نقاط ضعف و قدرت ، خواسته ها ، ترس و انزجار است. رشد خودآگاهی به فرد کمک می کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولا پیش شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین فردی مؤثر و همدلانه است.

خداوند در آیات قرآنی بر آن است تا یک تصویر واقعی از انسان و توانایی هایی عمومی و ضعف های عمومی آنان ارایه دهد. این که در آیات قرآنی بیش از پنجاه نقص چون ظلوم و جهول به انسان نسبت داده شده(احزاب، آیه 72) و یا به انسان یاد آور می شود که او خلیفه خداوند و دارنده علم الاسماء(بقره، آیات 30 و 31) است، برای این است که انسان نسبت به خود آگاهی داشته باشد و از ضعف ها و قوت های خویش آگاه باشد.

هم چنین هر کسی باید غیر از آشنایی و آگاهی نسبت به ضعف ها و قوت های عمومی انسان، از قوت ها و ضعف های فردی و شخصی خویش نیز آگاه باشد. وقتی انسان تصویری واقعی از خود داشته باشد، مانند انسان غربی به خود محوری به جای خدا محوری نمی رود و می داند که انسان موجودی فقیر ذاتی است که نمی تواند بدون وحی و شریعت الهی راه خویش را بیابد و در مسیر درست زندگی قرار گیرد.

بنابراین، تصویر خود واقع بینانه نقش اساسی در زندگی انسان دارد؛ زیرا می تواند با این آگاهی توانایی های خویش را به کار گیرد و از ضعف ها خود پرهیز کرده و آن را جبران نماید.

هم چنین آگاهی از حقوق و مسئولیت های انسان می تواند در این امر بسیار راهگشا و مهم باشد. از همین روست که خداوند در آیه 25 سوره حدید بیان می کند که هدف از بعثت آگاهی بخشی به انسان نسبت به حقوق و مسئولیت هایی اوست؛ زیرا در این صورت است که می تواند قیام به قسط کند و خواهان عدالت قسطی برای خود و دیگران باشد و راه کمال را در پیش گیرد.

در همین رابطه شناخت ارزش ها و توضیح و تبیین ارزشها نیز مهم است؛ زیرا با شناخت ارزش ها در مسیری گام بر می دارد که از ضد ارزش ها دور شود و به کمالات دست یابد. بخش اعظمی از آموزه های قرآنی برای تبیین ارزش ها چون ارزش آخرت نسبت به دنیا و مانند آن است.

هم چنین آموزه های وحیانی به مساله انگیزش برای شناخت در حوزه مهارت خودآگاهی تاکید دارد که باید در جایی خود موشکافی و تبیین شود.

دیگر مهارت های زندگی در سبک زندگی اسلامی

در آموزه های وحیانی اسلام به مهارتهای تفکر خلاق برای تحقق تفکر مثبت ، یادگیری فعال با جستجوی اطلاعات جدید ،          ابراز خود در میان جامعه، تشخیص حق انتخاب های دیگر برای تصمیم گیری و   تشخیص راه حل های جدید برای مشکلات توجه شده است. از آن جایی که این نوع تفکر هم به مسأله و هم به تصمیم گیری های مناسب کمک می کند ، اسلام به آن توجه خاصی مبذول داشته است. با استفاده از این نوع تفکر ، راه حلهای مختلف مسأله و پیامدهای هر یک از آنها بررسی می شوند . این مهارت ، فرد را قادر می سازد تا مسائل را از ورای تجارب مستقیم خود را دریابد و حتی زمانی که مشکلی وجود ندارد و تصمیم گیری خاصی مطرح نیست ، با سازگاری و انعطاف بیشتر به زندگی روزمره بپردازد.

مهارت تصمیم گیری از دیگر مهارت ها در سبک زندگی اسلامی است. خداوند به پیامبر(ص) آموزش می دهد که چگونه تصیم گیری کند. خداوند می فرماید: فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ؛ پس به [بركتِ‏] رحمت الهى، با آنان نرمخو [و پُر مِهر] شدى، و اگر تندخو و سختدل بودى قطعاً از پيرامون تو پراكنده مى‏شدند. پس، از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه، و در كار [ها] با آنان مشورت كن، و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن، زيرا خداوند توكل كنندگان را دوست مى‏دارد.(آل عمران، آیه 159)

از این آیه و آیات دیگر به دست می آید که تصمیم گیری باید فعالانه بر مبنای آگاهی از حقایق باشد تا کارهایی که می توان انجام داد انتخاب را تحت تأثیر قرار دهد. هم چنین تصمیم گیری بر مبنای ارزیابی دقیق موقعیت ها باشد که از طریق مشاوره و مانند آن ها به دست می آید. هم چنین تصمیم گیری باید به قصد تعیین اهداف واقع بینانه انجام گیرد و در آن برنامه ریزی و نیز پذیرش مسئولیت اعمال خود مورد تاکید قرار گیرد. از این روست که سخن از عزم تو است. البته باید آمادگی برای تغییر دادن تصمیم ها برای انطباق با موقعیت های جدید نیز در دستور کار قرار گیرد؛ چنان که خداوند در آیه 16 سوره انفال به عنوان نمونه درباره عقب نشینی تاکتیکی به عنوان یک سازوکار سخن به میان می آورد.

مهارتهای تفکر انتقادی نیز در آموزه های قرآنی مورد تاکید است. این که انسان نسبت به تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بر ارزشها ، نگرشها و رفتار ادراک داشته باشد و نسبت به نابرابری ، پیشداوری ها و بی عدالتی ها آگاه باشد و این که بداند و واقف باشد که دیگران همیشه درست نمی گویند و این که خود در برابر اعمال و رفتار و گفتارش مسئول و پاسخ گو باشد.(اسراء، آیه 36؛ ق، آیه 18)

به هر حال، تفکر انتقادی به عنوان یک مهارت هر چند به معنای توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است . اما آموزش این مهارت شخص به ویژه نوجوانان را قادر می سازد تا در برخورد با ارزش ها ، فشار گروه و رسانه های گروهی مقاومت کنند و از آسیب های ناشی از آن در امان بمانند.

مهارت مقابله با اضطراب، نیز مهارتی است که در آیات قرآنی بیان شده است. ما در بخش مهارت مقابله با هیجانات به آن اشاره داشته ایم. این که انسان بداند چگونه در موقعیتهایی که قابل تغییر نیستند خودش را مهار و مدیریت کند و در مقابل فشارها و موقعیت های دشوار چون فقدان ، طرد ، انتقاد خود را مدیریت نماید بدون استفاده از مواد به آرام کردن خویش بپردازد و فشار را با صبر و حلم بکاهد و بر مشکل نیافزاید و وقت شناس باشد و آن را تنظیم و مدیریت نماید، از اموری است که در آیات و روایات به آن اشاره شده است. به هر حال توانایی مقابله با استرس و اضطراب و دلنگرانی و تشویش از اصول اساسی است که در مهارت زندگی باید آموخت؛ زیرا این توانایی که شامل شناخت استرس های مختلف زندگی و تأثیر آنها بر فرد و نیز شناسایی منابع استرس و نحوه تأثیر آن بر انسان ، فرد را قادر می سازد تا با اعمال و موضع گیری های خود فشار و استرس را کاهش دهد.