اخلاص به معنای تصفیه عمل از هر شائبه‌ای و خالص کردن آن برای خدا است؛ خواه شائبه رضای خود باشد یا رضای مخلوقات دیگر.
اخلاص همانند ایمان و تقوا دارای شدت و ضعف و مراتب و درجات متعدد است؛ زیرا وقتی انسان بخواهد عمل خویش را از هر چیزی غیر الله پاک و پاکیزه کند، این غیر الله می‌تواند شامل خواهش‌های نفسانی انسان حتی پاداش عمل در دنیا و آخرت نیز باشد. پس یکی از مراتب اخلاص آن است که انسان در هنگام عمل خواسته نفسانی خویش از پاداش در دنیا و آخرت را نیز کنار نهد و عمل خود را از آن پاک و پاکیزه سازد. پس با ندای بلند فریاد می‌زند:
گر مخیر بکندم به قیامت که چه خواهی
عشق ما را بس و نعمت فردوس شما را
او هر چند که این فریاد را در دنیا دارد ولی اوج آثار آن خود را در قیامت نشان می‌دهد.
اما عالی‌ترین مرتبه اخلاص آن است که بنده نه خود را می‌بیند و نه عبودیت خود را و نه عالم و اهل آن را، بلکه در مشاهده ربوبیت الهی از حدّ عبودیت تجاوز نمی‌کند و تنها «العبد» بودن را می‌بیند. در این شرایط انسان به همان حقیقتی می‌رسد که خدا از او خواسته است: الا لله الدین الخالص.(زمر، آیه 3) در چنین خلوصی بنده نه غیر خدا می‌بیند و نه خودش را، بلکه فانی در عبودیت و بندگی است و حتی بندگی و عبودیت خود را در هیچ حالی حتی در حال عبادت نمی‌بیند، بلکه هر چه است خدا است. پس عبودیت او به تفکر و رویت نیست، بلکه عبودیتش به «تجلی» است، چنان‌که پیامبر(ص) در مقام «عبده» در اسرای الهی و معراجش در نماز به نمایش گذاشت.
