فتنه انگیزان داخلی و آشوب اقتصادی

بسم الله الرحمن الرحیم

فتنه گران آشوب آفرین در میان امت اسلام، طیفی از گروه های کافر تا مسلمان سست ایمان و بازخوردگان را شامل می شوند. بنابراین وقتی از فتنه گران و فتنه انگیزان سخن به میان می آید انگشت اتمام به همه این گروه ها نشانه می رود. بی گمان شناخت عوامل اصلی فتنه انگیزی و اهداف و فلسفه آن در کنار روان شناختی رفتار این گروه ها می تواند امت را نسبت به آنان هوشیار کرده و مقابله و مبارزه با آنان را آسان تر سازد. از همین رو، نویسنده با توجه به جنگ اقتصادی فراگیر از سوی دشمنان امت اسلام، به سراغ آموزه های وحیانی قرآن رفته تا تحلیل، تبیین و توصیه های قرآنی را درباب فتنه انگیزان و چگونگی مقابله با آن به ویژه در ساحت اقتصادی را تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

غده سرطانی وابستگی اقتصادی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، یکی از مهم ترین مشکلات امت اسلام در عصر نبوی، وابستگی اقتصادی امت به دشمنان بود به طوری که با تحریم های اقتصادی بر آن بودند تا مومنان را از پیرامون پیامبر(ص) دورسازند و با فشار اقتصادی امت را در هم شکنند. از همین روست که افزون بر تحریم اقتصادی که در «شعب ابی طالب» بر همه امت چند صد نفری مومنان اعمال کرده بودند که البته موفق نشدند، در شرایط دولت شهر مدینه النبی(ص) گروه منافقان که به ظاهر مسلمان و در باطن کافر بودند، به شیوه تحریم اقتصادی رو آوردند و به صراحت در تبیین مواضع و توصیه خویش گفتند: هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنْفِقُوا عَلَى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَفْقَهُونَ. يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ؛ آنان كسانى‏ اند كه مى‏ گويند: به كسانى كه نزد پيامبر خدايند انفاق مكنيد تا پراكنده شوند و حال آنكه گنجينه ‏هاى آسمانها و زمين از آن خداست، ولى منافقان درنمى‏ يابند. مى‏ گويند: اگر به مدينه برگرديم قطعا آنكه عزتمندتر است آن زبون‏تر را از آنجا بيرون خواهد كرد، ولى عزت از آن خدا و از آن پيامبر او و از آن مؤمنان است، ليكن اين دورويان نمى‏ دانند.(منافقون، آیات 7 و 8)

در این آیه به روشنی بیان می شود که علت تحریم اقتصادی مومنان و عدم انفاق ایجاد شرایط سخت زیستی برای مومنان و نومیدی از اسلام و خدا و بازگشت به کفر است. البته آنان تنها به تحریم اقتصادی بسنده نکردند، بلکه برآن شدند تا با فتنه گری و فتنه انگیزی قدرت سیاسی و اجتماعی و نظامی دولت شهر مدینه را به دست گیرند و حکومت منافقان را بر پا سازنند.

از نظر قرآن، تحریم اقتصادی زمانی تاثیرگذار است که وابستگی اقتصادی به منابع خارجی به ویژه دشمنان وجود داشته باشد. بنابراین، لازم است برای جلوگیری از وابستگی و بی اثر سازی تحریم های اقتصادی اقداماتی در ساحت های گوناگون روان شناسی، فرهنگی، مدیریتی و اقتصادی انجام شود. از همین روست که خدا در قرآن خواهان توجه مومنان به این نکته می شود که اولا : خدا غنی حمید است و اگر کسی بخواهد به غنا برسد باید به او توجه یابد و از او مدد بخواهد و از ولایت الهی رهبری اسلام خارج نشود(فاطر، آیه 15؛ حج، آیه 64؛ احزاب، آیه 61؛ عنکبوت، آیه 62)؛ ثانیا: از نظر فرهنگی شیوه مصرف را اصلاح کرده و در چارچوب قناعت و به دور از اسراف و تبذیر زندگی کرد(انعام، آیه 141؛ اعراف، آیه 31؛ اسراء، آیه 27)؛ ثالثا: به منابع داخلی توجه شود و با مدیریت اقتصادی دانش بنیان به تولید چیزهایی پرداخت که امنیت غذایی را تثیبت می کند؛ زیرا بدون امنیت غذایی سخن گفتن از استقلال بی معنا خواهد بود(یوسف، آیات 47 تا 55)؛ رابعا: ترس از تحریم اقتصادی نداشته باشند و به مساله قسمت روزی و امدادهای غیبی الهی توجه داشته باشند.(توبه، آیه 28)

بنابراین، اگر امت بخواهد به استقلال در سایر امور دست یابد، باید به استقلال اقتصادی توجه داشته باشد؛ زیرا دو امر فرهنگی و اقتصادی از استوانه اصلی اجتماع است که اجتماع بر مدار و محور آن قوام می یابد. از همین روست که مال به عنوان نماد اقتصادی و کعبه عنوان نماد فرهنگی در اسلام به عنوان دو عامل قوام بخش اجتماع مطرح شده و با عنوان «قیام» از آن یاد شده است.(نساء، آیه 5؛ مائده، آیه 97)

البته جراحی غده سرطانی وابستگی اقتصادی سخت و دشوار است؛ زیرا این غده سرطانی چنان در همه ساحت زندگی اجتماع و امت اسلام نفوذ یافته و شریان های اقتصادی را در دست گرفته که جز با عمل جراح سخت نمی توان از آن رهایی یافت.

فتنه انگیزی دشمنان امت در ساحت اقتصادی

از نظر آموزه های قرآنی، دشمنان اسلام و امت اسلامی طیفی از گروه های گوناگون را تشکیل می دهند که دنبال فتنه انگیزی در ساحات گوناگون از اقتصادی، فرهنگی، نظامی، اجتماعی، سیاسی و مانند آنها هستند. این طیف دشمنان فتنه انگیز شامل کافران(بقره، آیات 191 و 217)، منافقان مدعی اسلام و ایمان(توبه، آیات 47 و 48)، منحرفان فکری و اعتقادی(آل عمران، آیه 7)، ظالمان مسلمان و غیر مسلمان(انفال، آیه 25)، مسلمانان متخلف از اوامر رهبری(انفال، آیات 24 و 25)، جاسوسان مسلمان و غیرمسلمان(توبه، آیات 47 و48) و مسلمانان زود باور واعتماد کنندگان به فاسقان(حجرات، آیه 6) می شوند.

پس از نظر قرآن، دشمنان فتنه انگیز تنها کافران و منافقان را شامل نمی شود؛ هر چندکه آنان نقش اساسی را در فتنه انگیزی در میان مسلمانان و امت اسلام را دارا هستند، ولی گروه هایی از داخل امت اسلام نیز به سبب همان خصوصیات گفته شده در عناوین آنان یعنی ظلم و انحراف، زودباوری، اعتماد بی پایه، تخلف ورزی، سست ایمانی و مانند آنها در فتنه انگیزی نقش دارند. البته ممکن است که این نقش تبعی و فرعی باشد ولی تاثیر مخرب خویش را در میان امت اسلام به جا می گذارد. بنابراین، ضروری است این افراد شناخته و با اعمال و رفتار و گفتار آنان مقابله و مبارزه شود و اجازه ظهور و خودنمایی به عنوان پدیده غالب اجتماعی به آنان داده نشود.

از نظر قرآن، دشمنان در همه ابعاد به ویژه فرهنگی و اقتصادی فعال هستند؛ زیرا این دو امر از بنیادهای اصلی هر جامعه و ستون اصلی خیمه امت و اجتماع است، به طوری که اگر خللی در عقاید و امور فرهنگی یا امور اقتصادی اجتماع وارد شود، بسیاری از مردم از ایمان به کفر وارد می شوند؛ از همین رو، پیامبر(ص) می فرماید: كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً؛ فقر، انسان را در آستانه كفر قرار مى‌دهد.(الكافي، ثقة الإسلام كلينى‏، ج ‏۲، ص ۳۰۷ ؛ خصال، شیخ صدوق، ج‏ ۱، ص ۱۲؛ بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج‏ ۷۰، ص ۲۴۶)

چنان که گفته شد، منافقان به عنوان جریان اصلی دشمنان داخلی همه تلاش خویش را برای نابودی اسلام و امت به کار می گیرند و در همه ساحات وارد معرکه جنگ با امت می شوند. خدا در قرآن به صراحت بیان کرده است که چگونه منافقان برآن هستند تا در راستای همکاری با دشمنان خارجی، شرایط اقتصادی را بر مومنان سخت و تنگ سازند تا اهداف شوم نابودی اسلام و امت تحقق یابد.(منافقون، آیه 7)

از نظر قرآن، فتنه گری منافقان در ابعاد وساحات گوناگون می بایست شناخته، تبیین و تحلیل دقیق شده و توصیه های مناسب برای مبارزه و مقابله با آن داده شود.

باید توجه داشت که واژه «فتنه» در اصل به معناى قرار دادن طلا در آتش براى به دست آوردن خالصى آن است و در قرآن به معانى مختلفى همچون امتحان، عذاب، سوختن با آتش، بلیّه، سختى، اضلال (مفردات الفاظ قرآن کریم، ص 623 و 624 ، «فتن»؛  التفسیر الکبیر، ج 4، ص 406)، شرک، بازداشتن از دین (مجمع البیان، ج 1 – 2، ص 511 و 513)،  آشوب و اخلال در امور(تفسیر التحریروالتنویر، ج 4، جزء 6 ، ص 276)استعمال شده است.

البته برخى معتقدند، اصل در مادّه « فتن » چیزى است که موجب اختلال و هرج و مرج همراه با اضطراب مى شود و اموال، اولاد و کفر در قرآن از مصادیق آن است.(التحقیق، حسن مصطفوی ، ج 9، ص 23 – 25، «فتن»)

بر این اساس، فتنه ها می تواند از سوی خدا در راستای فلسفه و اهداف ابتلای الهی انجام شود تا تمییز میان مومن و مدعی ایمان و طیب و خبیث و مانند آنها تحقق یابد و سره از ناسره تحقق یابد.(توبه، آیه 126؛ عنکبوت، آیات 2 و 3؛ آل عمران، آیه 7) چنان که ممکن است از سوی دشمنان برای سست کردن ایمان و یا تغییر در آن انجام شوند.(اسراء، آیه 73)

خدا در قرآن بیان می کند که منافقان مهم ترین فتنه گران اصلی در میان امت اسلام هستند که دیگر افراد امت اسلام را بازی می دهند و آنان به عنوان بازی خورده در معرکه منافقان به نفع آنان وارد میدان عمل می شوند. از نظر قرآن چنان که در سوره منافقون به تفصیل آمده، در صدر اسلام، عناصر منافقی بودند که تا مرکز تصمیم گیری جامعه نفوذ کرده تا جایی که حتی پیامبر در معرض توطئه‌های آنان بود. بر اساس تشریح قرآنی، منافق، از کلمه حق، استفاده باطل می‌کند. آنان برای رسیدن به اهداف شوم و پلید خویش از مقدّسات و استفاده ابزاری کرده و از ارزش ها سوء استفاده می نمایند. از نظر قرآن، کار فرهنگیِ منافقان، استفاده از دین علیه دین است تا دیگران را از هدایت الهی محروم سازند.

انسان مومن می بایست هوشیار باشد و با بهره گیری از تعقل دریابد که دوست و دشمن واقعی کیست و خودی از غیر خودی را بازشناسد؛ زیرا منافقان، در میان ما و جلو چشمان ما هستند، نه افرادی دور از چشم. پس می توان با درنگ در ادبیات و لحن آنان دریافت که منافق کیست و آن را از غیر منافق باز شناخت. پس به هر قیافه‌ حق به جانبی اعتماد نکنیم؛ چرا که قیافه زاهدانه دلیل تقوا نیست؛ زیرا از نظر قرآن در برخی موارد، ظاهر زیبا وسیله فریب مردم است.

از نظر قرآن، هماره لبه تیز حمله دشمن به سوی رهبری و مکتب او نشانه گرفته شده تا مردم و پیروان را از دور او پراکنده سازند. از آن جایی که منافقان در ساحت دانش تجربی و حسی همه چیز را تحلیل کرده و توصیه های آنان نیز در همین راستا است، به تحلیل نادرست خویش گمان می کنند که علت گرایش مومنان مسائل مادی دنیوی از قدرت و ثروت است؛ از همین روست که به یاران و دوستان داخلی و خارجی خویش پشنهاد می کنند تا برای پراکنده سازی مومنان از دور رهبری به تحریم اقتصادی و تشدید آن بپردازند؛ در حالی که نمی دانند که عامل الفت میان مومنان از یک سو و الفت ایشان به رهبری مال و ثروت و قدرت نیست، بلکه الفتی است که خدا در دلهای مومنان افکنده است(آل عمران، آیه 106؛ انفال، آیه 63)؛ بنابراین، فشار اقتصادی تنها در سست ایمان ها تاثیر خواهد گذاشت نه در میان مومنان حقیقی و واقعی اسلام.

از نظر قرآن، مومنان هماره می بایست در محاسبات خویش خدا در نظر آورند و تنها به اسباب و علل و عوامل مادی بسنده نکنند تا از امدادهای غیبی الهی بهره مند شده و موفقیت خویش را به چشم ببیند.

در جهاد تبیین نیز مومنان می بایست به توده مسلمان امید داده و به سخنان یاوه دشمنان پاسخ دهند و روشن سازند که همه خزائن هستی در اختیار خدا است و کم و زیاد شدن روزی به دست اوست.

از نظر قرآن، همه تلاش دشمنان از جمله منافقان داخلی بر آن است تا امت اسلام شکست بخورد و حکومت اسلامی از صفحه روزگار حذف و به تاریخ سپرده شود که البته این زهی خیال باطل است که در قلب بیمار آنان راه یافته است؛ چرا که عزت و ذلت بلکه همه امور هستی در دست خدا ومشیت و اراده اوست.(نگاه کنید: سوره منافقون)

عوامل فتنه انگیزی دشمنان داخلی

از نظر قرآن، دشمنان داخلی که طیفی از گروه های مختلف را تشکیل می دهند، به علل و عواملی دنبال فتنه انگیزی در میان امت از جمله فتنه اقتصادی و آشوب های خیابانی و درگیری با نظام سیاسی ولایی هستند تا حکومت اسلامی را نابود کرده و به زمین بزنند.

از آن جایی که طیف دشمنان فتنه انگیز گروه های چندی را شامل می شود، می توان گفت که هر گروه از آنها به علت خاصی وارد فتنه انگیزی و فتنه گری می شوند. عوامل که فتنه گری و فتنه انگیزی آنان را موجب می شود، اموری چون انحراف قلبی (آل عمران، آیه 7)، پذیرش ولایت کافران به جای تبری از آنان(انفال، آیه 73؛ مجمع البيان، ج 3 – 4، ص 864)، پیروی از متشابهات به جای محکمات در هر امری (آل عمران، آیه 79)، تخلف از امر رهبری(انفال، آیات 24 و 25)، ترک تعاون، همکاری و امدادرسانی مسلمانان نسبت به یک دیگر(انفال، آیات 72 و 73) ، ظلم و ستم از جمله ظلم به رهبری(انفال، آیه 25؛ مجمع البيان، ج 3 – 4، ص 822 – 823؛  جلاء الاذهان، ج 3، ص 331)، عصیان از حکم خدا و رهبری(انفال، آیات 24 و 25)، گرایش به جاسوسی و خبرچینی(توبه، آیات 47 و48) و اعتماد و پذیرش اخبار فاسق(حجرات، آیه 6) است.

از نظر قرآن، شناخت این عوامل در این گروه ها نشان می دهد که علل و عوامل چندی موجب می شود که دشمنانی در میان امت شکل گیرد که علیه منافع امت از جمله منافع خویش وارد عمل می شوند؛ زیرا در شرایط فتنه همه آسیب می بینند. پس این گونه نیست که در شرایط فتنه این گروه های از آسیب در امان مانند.

ضرورت هوشیاری و جهاد تبیین

از نظر قرآن، تقابل با دشمنان فتنه انگیز داخلی از جمله فتنه انگیزان ساحت اقتصادی امری ضروری و بایسته است. پس بر همه مسلمانان و مومنان است که این دشمنان و شیوه ها و روش های آنان را بشناسد و علیه مواضع و عملکرد آنان موضع گیری شفاف داشته باشند و با جهاد تبیین و روشنگری اجازه سوء استفاده از اخبار و اطلاعات غیر شفاف به آنان داده نشود.

از نظر قرآن، همه مومنان موظف هستند تا در همه ساحات از فکری و فرهنگی و اقتصادی و نظامی وارد معرکه شوند. پس در برابر شبهه افکنی و متشابه سازی می بایست با بهره گیری از شیوه قرآنی به جهاد تبیین علمی که جهاد کبیر است دست یازید.(فرقان، آیه 52) از جمله بیان این حقیقت در ساحت اقتصادی است که خزائن هستی در اختیار خدا است و خدا به مومنان یاری می رساند و مشکل اقتصادی آنان را برطرف می کند(منافقون، آیه 7)؛ چنان که ضرورت دارد تا مدیریت اقتصادی به دست انسان های عالم و امین قرار گیرد که با اقتصاد دانش بنیان امنیت اقتصادی را حفظ و تحقق بخشند.(یوسف، آیات 47 تا 55)

هم چنین لازم است تا در جهاد حذف نیز امت وارد شود و در سرکوب دشمنان از جمله منافقان اقدام کند و مراکز فرهنگی و آموزشی و تربیتی آنان را تخریب کرده (توبه، آیات 107 تا 110) و تا نابودی فتنه به جهاد در ابعاد گوناگون از جمله نظامی بپردازند.(بقره، آیات 191 تا 193؛ انفال، آیه 39)

از نظر قرآن، هر چند که خدا فتنه انگیزان را کیفر می دهد و مجازات و عذاب می کند، اما مسلمانان نیز می بایست به وظیفه الهی خویش عمل کرده و فتنه انگیزان را شناسایی و با آنان برخورد و مقابله کرده و چشم فتنه را در آورند و فتنه گران را مجازات کنند.(بقره، آیات 191 و 217)

از نظر قرآن، این مجازات و کیفری که علیه فتنه گران به ویژه منافقان و سست ایمان های فتنه انگیز لازم است انجام شود، شامل طرد اجتماعی، تبعید و حق قتل و کشتن آنان است.(احزاب، آیات 60 و 61؛ بقره، آیات 191 و 193)

تهدید فتنه انگیزان و ترساندن از عذاب دنیوی به دست مومنان و عذاب اخروی دوزخ می تواند به عنوان یک ابزار کارآمد بازدارنده عمل کند که مورد تایید خدا در قرآن است.(انفال، آیه 25؛ بقره، آیات 191 و 217)