عوامل معنوی پیروزی از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

فتح و پیروزی در زندگی به ویژه در جهاد علیه دشمنان، نیازمند داشتن اسباب مادی و معنوی است. بنابراین، برای دست یابی به پیروزی لازم است تا سنت های الهی در این ساحت از ساحات زندگی کشف و شناسایی شود؛ زیرا بدون شناخت سنت های الهی که قوانین حاکم بر هستی است، نمی توان امیدی به پیروزی داشت.

بر خلاف تصور اکثریت مردم که عوامل پیروزی را به عوامل محسوس مادی محدود کرده اند، آموزه های قرآنی، اسباب و عوامل مادی را در طول اسباب معنوی قرار می دهد؛ زیرا اگر کسی در محاسبات خویش اسباب معنوی را نادیده گیرد یا در عرض اسباب مادی قرار داده باشد، نمی تواند امیدی به پیروزی داشته باشد؛ زیرا سنت های الهی به گونه ای سامان یافته که نمی توان از آن تخطی کرد و امید به توفیق و کامیابی داشت.

اسباب معنوی پیروزی از نظر قرآن

از نظر قرآن، دست یابی به «فتح» و «ظفر» و حتی «نصر» نیازمند توجه به اسباب و عواملی مهم و اساسی به نام اسباب معنوی است که بسیاری از مردم یا آن را در نظر نمی گیرند، یا آن که آن را در عرض اسباب مادی و محسوس قرار می دهند. این فروکاهی اسباب معنوی در سطح اسباب مادی می تواند، در برآورد توانمندی های خودی یا غیر خودی نتایج نادرست و غلطی را به دنبال داشته باشد. از همین روست که خدا در قرآن، به اسباب معنوی توجه خاص و ویژه داشته و از مردمان می خواهد تا به این اسباب از منظر بالاتری بنگرند و نقش به سزایی را برای آن در محاسبات علمی و عملی قایل شوند.

از مهم ترین اسباب معنوی که موجب فتح و پیروزی است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ایمان: از نظر قرآن، مهم ترین و اساسی ترین عامل معنوی در پیروزی، ایمان است؛ زیرا ایمان به خدا و پذیرش مشیت و اراده الهی، به این معنا است که هر چه خدا خواهد همان خواهد شد؛ بنابراین، در میدان جهاد استقامت می ورزد و از حملات دشمن نمی هراسد؛ زیرا بر این باور است که بهترین محافظ هر انسانی «اجل» است؛ پس اگر اجل رسید چه در خوابگاه و چه میدان جهاد، از مرگ گریزی نیست؛ ولی اگر اجل کسی نرسیده باشد، هیچ عاملی حتی شمشیر و تیر نمی تواند مرگ را موجب شود و انسانی را بکشد؛ زیرا مرگ و «قتل» دست خدا است.(آل عمران، آیات 110 و 111؛ انفال، آیه 17؛ اعراف، آیه 34؛ یونس، آیه 49؛ فاطر، آیه 45)
2. ایمان به عزت و قوت الهی: از مهم ترین عوامل و اسباب معنوی که موجب پیروزی مجاهدان می شود، باور و اعتقاد یقینی به عزت و قوت الهی است؛ زیرا اگر امتی به این باور برسد از هیچ کسی ترس و خوفی نخواهد داشت و در میدان به پشتوانه حضور عزیز و قوی گام بر می دارد و خود مظهر عزت و قوت الهی می شود.(مجادله، آیه 21)
3. ولایت پذیری: انسانی که ولایت الهی را پذیرفته و صفر تا صد امورش را به خدا تفویض و واگذار کرده است، به طور طبیعی هر کاری که می کند می داند این خداست که او را در امرش پیش می برد و به مقصد و مقصود می رساند. بنابرانی، هیچ باکی از میزان نفرات و تهجیزات نداشته و با توکل به خدای عزیز و قوی در میدان باقی می ماند و پیروزی را برای خویش رقم می زند.(آل عمران، آیه 150؛ محمد، آیات 7 و 11)
4. اطاعت از خدا و رسول: از عوامل دیگر موثر در پیروزی می بایست به اطاعت از خدا و رسول الله(ص) اشاره کرد که موجب پیروزی می شود؛ زیرا کسی که معصیت خدا و رسول می کند، نمی تواند امیدی به پیروزی داشته باشد؛ چرا که اطاعت از آنان به معنای قرار گرفتن تحت فرماندهی و رحمت و عنایت الهی خواهد بود که پیروزی را رقم می زند؛ اما خروج از این اطاعت در قالب معصیت به معنای گرفتار شدن نیروها در تنازعات و درگیری ها و به طور طبیعی شکست قطعی است.(آل عمران، آیه 152؛ انفال، آیه 46؛ مائده، آیات 21 تا 23) از نظر قرآن کسانی که با خدا و پیامبرش بیعت می کنند تا در خدمت اهداف اسلام باشند، خدا از ایشان رضایت داشته و اسباب پیروزی و فتح را برای آنان فراهم می آورد؛ زیرا این افراد به تعهدات خویش در ذیل بیعت وفادار بوده و از آن کوتاه نمی آیند.(فتح، آیات 1 و 18)
5. تقوای الهی: از دیگر اسباب معنوی پیروزی می توان به تقوای الهی اشاره کرد. تقوای الهی به معنای عمل به همه آموزه های شریعت اسلام و تولی نسبت به اولیای الهی و تبری از دشمنان است. این گونه است که پیروزی برای متقین رقم خواهد خورد؛ زیرا چنان که بیان خواهد شد، این اسباب معنوی موجب می شود تا مجاهدان مورد عنایت ویژه قرار گیرند و از جایی که گمان نمی کنند پیروزی برایشان رقم بخورد.(آل عمران، آیات 125 و 127 ؛ اعراف، آیه 128؛ هود، آیه 49)
6. توکل: از نظر قرآن، انسان مسلمان به اسباب مادی توجه دارد و آن ها را به کار می گیرد، ولی بر این باور است که تاثیر اسباب مادی زمانی خواهد بود که خدا بخواهد و مشیت داشته باشد. بنابراین، در هر کاری خدا را وکالت می دهد تا خدا اسباب مادی را تاثیرگذار کند. او تیر می اندازد، ولی این که تیر به هدف بخورد یا موجب مرگ و قتل شود، این تنها به دست خدا است.(انفال، آیه 17) بر این اساس، با توکل به عنوان سبب معنوی مهم به میدان جهاد می رود و امید به خدا دارد.(آل عمران، آیه 160؛ مائده، آیه 23؛ نحل، آیات 41 و 42)
7. صبر و مقاومت: داشتن روحیه صبر و استقامت یک سبب بسیار مهم معنوی است که انسان می بایست در میدان جهاد داشته باشد؛ زیرا بدون این سبب نمی توان امیدی به پیروزی داشت. از نظر قرآن، صابران با استقامت و شکبیایی و بردباری خویش می توانند بر بسیاری از مشکلات با توکل بر خدا پیروز شوند.(نحل، آیات 41 و 42؛ بقره، آیات 249 تا 251؛ آل عمران، آیات 123 و 125 و 146 و 148 و آیات بسیار دیگر)
8. ذکرالله: از دیگر اسباب معنوی ارتباط دایم مجاهدان با خدا در قالب انواع ذکر از جمله نماز و اذکار و ادعیه و مانند آن ها است. کسی که به یاد خدا است هماره از منبع غنی بالذات بهره می برد و هیچ باکی و ترسی نسبت به دشمن نداشته و با استواری در میدان باقی می ماند و پیشروی می کند تا پیروزی را به اراده و مشیت الهی رقم زند.(انفال، آیه 45)
9. امداد غیبی: امید به امدادهای غیبی برای اهل ایمان و توکل یک امر طبیعی است تا جایی که آنان در محاسبات خویش هرگز تنها به اسباب مادی و محسوس و داشته ها از نظر عِدّه و عُدّه یعنی تجهیزات و نفرات بسنده نمی کنند، بلکه امدادهای غیبی و لشکریان و جنود بی پایان و بی حساب خدا را نیز در نظر می گیرند که شامل باد و خاک و فرشتگان و مانند آن ها است.(آل عمران، آیات 13 و 124 و 125 و 126 و 150 و 151 و 160 و آیات بسیار دیگر)
10. جنگ روانی: یکی از اسباب معنوی در خدمت مومنان، جنگ روانی است که خدا علیه دشمنان به امدادهای غیبی ایجاد می کنند و رعب و ترس را در دل دشمنان می افکند تا ناتوان از هر گونه محاسبه و حرکتی باشند. این گونه است که به امداد غیبی و رعب الهی دشمن شکست می خورد و مومنان پیروز می شوند.(انفال، آیه 12؛ احزاب، آیه 26؛ حشر، آیه 2)
11. تقویت روحیه: از دیگر اسباب معنوی که موجب پیروزی مومنان می شود، ایجاد روحیه و تقویت آن است که البته با ایمان و باورها به وجود می آید.(آل عمران، آیه 13؛ انفال، آیه 44)
12. احسان و نیکی: از نظر قرآن، احسان و نیکی به دیگران خود یکی از عوامل مهم و اساسی معنوی است که پیروزی را به دنبال خواهد داشت. این احسان در مرتبه نخست، حضور در محضر الهی و باور به آن است که موجب می شود انسان خود را برای خدا آماده سازد و هیچ عامل دیگری در فکر و عملش نقش نداشته باشد. هم چنین هر فعالیتی که در حوزه نیکوکاری به دیگران دارد، مبتنی بر ایجاد رضایت الهی و کسب آن است. خدا نیز چنین افرادی را پاداش می دهد و پیروزی را نصیب آنان می کند. خدا در آیات بسیاری بیان می کند که انفاق و احسان نقش کلیدی در عنایت و رحمت خاص الهی دارد. کسانی که در راستای تقویت نیروهای مجاهد تلاش می کنند و با سرمایه و انفاقات خویش تجهیزات و امکانات در اختیار قوای اسلام قرار می دهند، با چنین روحیه ای اسباب پیروزی را فراهم می سازند(حدید، آیه 10؛ صافات، آیات 114 و 115 و 121)؛ زیرا خدا در آيات 114 و 115 پيروزى موسى و هارون(عليهما السلام) را بر فرعونيان مطرح كرده و در آيه 121 آن پيروزى را پاداش نيكوكاران مى‌داند. بنابراین، می بایست گفت که احسان و انفاقات از عوامل معنوی پیروزی اسلام در میادین جهاد علیه دشمنان است.
13. آرامش: از دیگر عوامل معنوی پیروزی داشتن آرامش است؛ زیرا هر گونه اضطراب و خوف و ترس می تواند موجب شکست شود. این آرامش دارای عواملی است که از همه مهم تر ایمان به خدا و کسب توفیق و کامیابی در دو حالت شهادت و پیروزی به عنوان احدی الحسنیین است.(انفال، آیه 11؛ توبه، آیات 25 و 26 و40 و 52؛ فتح، آیه 18)
14. رضایت الهی: از مهم ترین عوامل معنوی پیروزی و فتح، رضایت الهی از مجاهدانی است که در میدان جهاد حاضر می شوند. این گونه است که خدا به دست مجاهدان پیروزی اسلام را رقم می زند.(فتح، آیات 1 و 18)
15. فهم و ادراک توحیدی: مومنان از نور الهی برخوردار هستند و همین موجب می شود که در محاسبات اموری را در نظر گیرند که اصولا در فکر و اندیشه کافران راه نمی یابد. از نظر قرآن، فهم مؤمنان از حقایق دینى و فقدان آن در کافران، عاملى اساسى در پیروزى رزمندگان مؤمن؛ زیرا آنان به هستی و تحولات و رخدادها از منظر الهی می نگرند و اموری را درک و فهم می کنند که کافران ناتوان از درک و فهم آن هستند.(انفال، آیه 65)

از نظر قرآن، همان طوری که این اسباب معنوی و مانند آن ها موجب پیروزی می شود، برخی از اسباب معنوی هم چون کفر و شرک، ترس و وحشت از دشمن(آل عمران، آیات 151 و 152؛ انفال، آیه 12؛ توبه، آیه 13)، دنیا طلبی(آل عمران، آیه 152)، عجب و خودبرتربینی(توبه، آیه 25)، سستی (آل عمران، آیات 146 و 148 و 152) و مانند آن ها می تواند اسباب شکست باشد.

اسباب مادی پیروزی

در آیات قرآنی همان طوری که به اسباب معنوی پیروزی اشاره شده به اسباب مادی نیز توجه داده است؛ از همین روست که در نظر گرفتن اموری هم چون تجهیزات و نفرات(انفال، آیه 60)، موقعیت مناسب آبی وخاکی و شرایط آب و هوایی و خستگی و عدم خستگی نیروها و مانند آن ها به عنوان اسباب مادی مورد توجه قرار گرفته و از امت خواسته شده تا همه این موارد را مد نظر قرار دهند و برای کسب پیروزی به بهترین تجهیزات و نفرات و آمادگی رزمی بالا نیروها با تمرین ها و رزمایش ها و مانند آن ها مجهز شوند.(همان؛ محمد، آیه 35؛ انفال، آیه 11 و آیات دیگر)