سبک زندگی فاطمه (س)

سبک زندگی اسلامی را باید از پیشوایان آن آموخت که در زندگی خود تمامیت اسلام را تجسم و عینیت بخشیده و آن را در زندگی خود با موفقیت تمام آزموده و ارا ئه نموده اند، به گونه ای که خداوند به عنوان صاحب مکتب اسلام، این عینیت بخشی پیشوایان را تایید کرده و آنان را به عنوان الگوهای عینی جوامع اسلامی بلکه بشری معرفی کرده است.

بی گمان برای دست یابی به معیارهایی برای عینیت بخشی جوامع الکلم اسلام ضروری است به مطالعه سنت و سیره پیشوایان اقدام نموده و آن را برای ایجاد سبک زندگی اسلامی در جهان معاصر به کار گیریم. از این رو نویسنده با استفاده از آموزه های اسلامی و روایات وارده، سبک زندگی اسلامی حضرت فاطمه(س) به ویژه در حوزه خانه داری و همسرداری را بیان کرده است.

فاطمه (س) اسوه زنان و الگوی همسرداری

زندگی پیشوایان اسلام(ع) که دارای عصمت هستند، همانند متن قرآن، حجت است، زیرا خداوند همان گونه که کلام خود را حجت دانسته، کلام وفعل ایشان را نیز حجت قرار داده است. خداوند به صراحت درباره اطاعت از پیامبر(ص) بارها در آیات قرآنی تاکید کرده و بیان داشته که به سبب آن که قول (نجم، آیه 3) و فعل (انفال، آیه 17 )آن حضرت(ص) برخاسته از وحی است، پس لازم است که از اوامر و نواهی (حشر، آیه 7) ایشان به عنوان فرمان الهی اطاعت کنند. (آل عمران، آیات 32 و 132)

همچنین درباره معصومان(ع) که صاحبان امر دین و دنیای مردم هستند، لازم است که چنین اطاعتی صورت گیرد (نساء، آیه 59 ) به ویژه که ایشان نفس پیامبر (آل عمران، آیه 61 ) بوده و خداوند آنان را از هرگونه پلیدی تطهیر کرده (احزاب، آیه 33 ) و همانند پیامبر(ص) که دارای عصمت است، دارای عصمتی هستند که می توانند اسوه حسنه بی چون و چرای مردم باشند. (احزاب، آیه 21 ) بر این اساس خداوند در سوره انسان از ایشان به عنوان اهل بهشت یاد می کند، اینکه خداوند ایشان را به بهشتی بودن می شناساند به معنای آن است که آنان هرگز در زندگی کاری نمی کنند که از بهشت الهی دور شوند. این همان معنای تایید عصمت ایشان است که می توان از سوره انسان به دست آورد.

فاطمه، الگوی قرآنی زن

فاطمه(س) نه تنها الگوی زنان است، بلکه الگوی همگانی است و مرد و زن باید آن حضرت را الگو و سرمشق نیک زندگی خویش قرار دهند. (احزاب، آیه33 ، سوره انسان)

زندگی خانوادگی آن حضرت(س) بهترین سرمشق برای زندگی بش ر خواهد بود. از این رو لازم است با مراجعه به آموزه های قرآنی از زندگی ایشان سرمشق گرفت، زیرا ایشان تجسم همان الگوهاین یک است که در قرآن از آنها یاد شده است.

خداوند درباره زنان صالح می فرماید: فالصالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله؛ پس، زنان درستکار، فروتن و فرمانبردارند و به پاس آنچه خدا برای آنان حفظ کرده، اموال و اسرار شوهران خود را حفظ می کنند. (نساء، آیه 34) و در آیه 5 سوره تحریم می فرماید: مسلمات مومنات قانتات تائبات عابدات سائحات تیبات و ابکارا؛ مسلمان، مومن، فرمانبر، توبه کار، عابد، روزه دار، بیوه و دوشیزه.

در این آیات خصوصیات زنان به خوبی بیان شده است. درحقیقت اینها معیارهایی است که درباره زنان خوب و نیک بیان شده و زن ان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) این گونه بودند؛ چرا که آنان تحقق و تجسم همان معیارهای قرآنی هستند.

از جمله ویژگی زن قرآنی آن است که همچون لباس عمل کند و نه تنها عیوب شوهر را بپوشاند، بلکه زینت بخش همسرش باشد؛ چرا که زن و شوهر مکمل یکدیگر هستند و انسان با زوجیت به کمال می رسد؛ زیرا زوجیت، اصل در نظام خلقت است. (نجم، آیه 45 ) خداوند درباره این خصوصیت زن و مرد می فرماید: هن لباس لکم و انتم لباس لهن؛ زنان لباس شما هستند و شما لباس آنها، هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید. (بقره، آیه 187 نگاه کنید: نظام حقوق زن در اسلام، شهید مرتضی مطهری، ص 119 ).

با نگاهی به گزارشهای روایی از معصومان و آیات قرآنی می توان به دست آورد که حضرت فاطمه(س) در زندگی اش این گونه بود به گونه ای که اگر ایشان نبود کفوی برای امیرمومنان(ع) نبود؛ زیرا کمال فاطمه(س) کمال علوی(ع) را به نمایش گذاشت و زینت بخش شوهرش گشت. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به پدر گرامی شان عرض کردند: ای رسول خدا! زنان قریش به منزل من وارد شدند و گفتند: پیامبر، تو را همسر کسی قرار داد که سرمایه ای ندارد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در جواب فرمودند: قسم به خدا دخترم، در خیرخواهی تو کوتاهی نکرده ام که تو را به اولین مسلمان و عالمترین و بردبارترین اشخاص تزویج نموده ام. دخترم، همانا خداوند عزوجل نگاهی به زمین افکند و از اهل آن، دو نفر را برگزید، که یکی از آن دو را پدرت و دیگری را شوهرت قرار داد. (بحارالانوار، ج 43 ، ص 133 ؛ شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید، ج 16 ، ص 211 )

از دیگر ویژگیها و صفات زن صالحه آن است که وجودش برای شوهر مایه خیر و برکت و سکونت و آرامش باشد. چنانکه خداوند درباره این خصوصیت زن می فرماید: از نشانه های خداوند این است که از خودتان برای شما همسرانی آفرید تا به وسیله آنها آرام گیرید. (روم، آیه 21 )

در روایات آمده است که امیرمومنان(ع) خانه فاطمه(س) را خانه آرامش خود می دانست به گونه ای که هر مشکل و اضطرابی در آنجا به سکونت و آرامش تبدیل می شد و در این خانه است که فرزندانی بهشتی پرورش می یابند که سرور جوانان بهشت هستند.

عواطف زنانه، سنگ بنای خانواده

از جمله ویژگیهای خاص زنان، عواطف و احساسات لطیف است که مانند ملات عمل می کند و آجرهای سخت را کنار هم نگه می دارد و موجب استحکام و استواری خانه و خانواده می شود.

خشونت و عقلانیت طبیعی مردان، همانند سنگها و بلوکهایی است که با ملات احساسات و عواطف زنانه شکل می گیرد و خانه ای می سازد که بر تعادل و اعتدال قوام گرفته است. مردان هرچند که قوام بخش خانه هستند، ولی این عواطف زنانه است که با تکیه بر عقلانیت مردان خانه تعادل را می سازد. خداوند می فرماید: الرجال قوامون علی النساء؛ مردان قوام زنان هستند. (نساء، آیه 34 ؛ تفسیر المیزان، علامه طباطبایی؛ ج 4، ص 217 و ص 347 ، مؤسسه اعلمی.)

خانه فاطمی(س) بر اساس همین الگو شکل یافته است. از این رو فاطمه(س) نه تنها با عواطف خویش شوهر را به خانه می آورد و در گرمای آن سکونت و آرامش می بخشد، بلکه عواطف فاطمی(س) به دیگران به ویژه پیامبر(ص) و پدرش می رسد و پیامبر همواره برای بهره مندی از آن به در خانه فاطمه(س) می آید تا از محبت فاطمه(س) هر روزه در بامدادان و شامگاهان بهره مند شود.

ویژگیهای دیگر زن که در احساسات او نهفته، روحیه خواسته شدن و مطلوب قرارگرفتن است؛ برخلاف مرد که خصوصیت او خواستن است.(روم ،آیه 21 ؛ شهید مطهری، همان، ص 163 : و نیز علامه طباطبایی، همان، ص 216 ) فاطمه (س) زنی خواستنی برای شوهرش بود بگونه ای که امیرمؤمنان علی(ع) در فراق ایشان تاب تحمل خود رااز کف داده و خواهان مرگ می شود.

جلوه گری و خودنمایی، نیز از دیگر خصوصیات زن است که البته اسلام این غریزه طبیعی زن را مدیریت کرده و خواسته تا با آن نیازهای شوهرش را برآورده سازد. خداوند می فرماید: ولا یبدین زینتهن الا لبعولتهن؛ و زینت خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان. » (نور، 31 ) در روایت است که فاطمه(س) نه تنها خود را برای شوهرش می آراست بلکه از سوی دیگر اجازه نمی داد که دیگری صدای لطیف او را بشنود (احزاب، آیه 32 ) چه رسد که رویش را ببیند و یا خود حتی روی مردی را بی دلیل بنگرد و با او مراوده داشته باشد. (احزاب ،آیه 59 ) او بیهوده با مردان سخن نمی گفت و با ایشان اختلاطی نداشت (احزاب، آیه 53 ) و بیهوده به خیابان و مجامع عمومی نمی رفت بلکه در خانه خود می نشست و به مسئولیتهای خانوادگی اش می پرداخت. (احزاب، آیه 33 )

حیا و آبروداری و عفت از دیگر خصوصیات طبیعی زنان است. در ذات آنان ترس از بی آبرویی و بی حیایی وجود دارد و خود را به هر شکلی شده از هرگونه عامل تهدیدکننده حیا و عفت دور نگه می دارند؛ چنا نکه حضرت مریم(س) به طور طبیعی چنین کرد. (مریم، آیه 18 ؛ تحریم، آیه 12 ) همین حیا و عفت را می توان در فاطمه (س) به شکل بسیار قو یتر و روشنتر دید و شناسایی کرد.

عاطفه مادری نیز از جمله ویژگیهایی است که مرتبط با عواطف و احساسات زنانه است. همین عواطف مادری است که اضطراب را در مادر پدید می آورد و می کوشد تا به بهترین شکل کودک را نگه داشته و تربیت و آموزش دهد و او را برای مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی پرورش دهد. اضطراب مادر موسی(ع) نیز برخاسته از همین عواطف مادری است که در آیات 9 و 28 سوره قصص بیان شده است.

حضرت فاطمه(س) به بهترین شکل هر آنچه خداوند به عنوان وظایف زنان در برابر خدا، خلق، شوهر و فرزند بیان کرده است، انجام داده و از عهده آن به خوبی برآمده است. از این رو به عنوان الگوی برتر زنان معرفی می شود. ایشان همسری خوب برای شوهرش است و متواضعانه فرمانبر شوهر بوده (روم، آیه 21 ) و می کوشد با حفظ اسرار و اموال خانه و خانواده، افزون بر مسئولیتهای شخصی و خانوادگی به مسئولیتهای اجتماعی در دفاع از حریم ولایت عمل کند.

فاطمه(س) از شوهر اطاعت می کرد و به حکم خداوندی مطیع شوهرش بود. امیرمؤمنان علی(ع) درباره همسرش می فرماید: او هیچگاه مرا به خشم نیاورد و در هیچ کاری نافرمانی مرا نکرد و به راستی هر وقت به او نگاه می کردم غم و اندوه هایم برطرف می شد. (بحارالانوار، ج 43 ، ص 134 )

احترام به شوهر از دیگر ویژگیهای زن قرآنی است. حضرت فاطمه(س) همواره به حضرت علی(ع) احترام فراوان می گذاشت و ایشان را با لقب «ابا الحسن » صدا می زد. در روایتی آمده که حضرت فاطمه(س) شوهرش را برای یکی از اهالی مدینه این چنین معرفی می کند: علی(ع) امامی ربانی و الهی و اندامی نورانی و مرکز توجه همه عارفان و خداپرستان و فرزند پاکان، گوینده به حق است. (ریاحین الشریعه، ج 1، ص 93 )

از مهم ترین وظایف یک زن، خانه داری و خوب خدمت شوهر کردن است؛ چرا که جهاد زن به فرمایش پیامبر اسلام(ص)، خوب شوهرداری کردن است. بی گمان خانه داری و خدمت شوهر کردن و فراهم نمودن آسایش او، مصداق بزرگ «خوب شوهرداری کردن » است.

فاطمه(س) تمامی کارهای منزل را انجام می داد به گونه ای که علی(ع) نحوه کار کردن او را در منزل این گونه بیان می کند: یا رسول الله، فاطمه آن قدر آب آورده که بند مشک در سینه اش اثر گذاشته، آن قدر آسیا گردانیده که دستهایش آبله کرده، آن قدر در نظافت خانه کوشیده که لباسهایش گردآلود و کثیف شده و آن قدر آتش زیر دیگ روشن کرده که لباسهایش به سیاهی گراییده است. (بحار الانوار، ج 43 ، ص 82 )

قناعت

قناعت ورزیدن و از همسر تقاضا نکردن نیز از دیگر خصوصیت هر مسلمانی به ویژه همسر است تا اقتصاد خانواده به سامان رسد. قناعت از صفات ممتاز اخلاقی به شمار می آید، علی(ع) آن را پا کترین زندگی می داند و می فرماید: اطیب العیش القناعه؛ پا کترین زندگی، قناعت است. (همسران سازگار، ص 92 ) و در جای دیگر امیرمؤمنان علی(ع) تفسیر «حیات طیب » قرآن (نحل، آیه 97 ) را همان قناعت در زندگی دانسته و می فرماید: حیات طیبه و پاکیزه، قناعت است.(همان، ص 91 )

حضرت زهرا(س) با تمام وجودش همسرش را در امور دنیوی و اخروی یاری می کرد و لحظه به لحظه زندگانی نه ساله اش یاری و کمک روحی و معنوی علی(ع) بوده بگونه ای که شوهرش او را «رکن زندگی خود می داند. »

کمک کردن به شوهر در کارهای دنیا و آخرت از دیگر صفات زن خوب است که فاطمه(س) در این باره خود الگوی برتر زنان جهان است. امام صادق(ع) در مورد صفات زن خوب می فرمایند: همسرش را در کار دنیا و آخرتش یاری می رساند و روزگار را بر او سخت نمی کند. (وسایل الشیعه، ج 14 ، ص 14 )

اما تنها این فاطمه(س) نبود که همسرداری شایسته می کرد، بلکه همسرداری حضرت علی(ع) نیز سرشار از در سهایی است که می تواند برای مردان بهترین الگو باشد.

زن مخلوقی عاطفی و احساسی است و همواره دوست دارد معشوق شوهر خود قرار گیرد و حس عاطفی او را به نحو احسن ارضاء کند. علی(ع) رابطه عاطفی خود را با حضرت زهرا(س) تشبیه به یک جفت کبوتر می کند و می فرماید: کنا کزوج حمامه فی ایکه متمتعین بصحبه و شباب؛ ما همانند دو کبوتر در یک آشیانه بودیم که از نشاط، سلامت وجوانی برخوردار بودیم.(کافی، جلد 3، صفحه 481)

کمک در خانه موجب جلب محبت بیشتر همسر و رضایت الهی است. علی(ع) در منزل به حضرت زهرا(س) کمک می کرد و بعضی از کارهای خانه را مانند جارو کردن، دساس کردن گندم و… انجام می داد. در یکی از روزها، صبحگاهان امام علی(ع) فرمود: فاطمه جان آیا غذایی داری تا از گرسنگی بیرون آیم؟ پاسخ دادند: نه، به خدایی که پدرم را به نبوت و شما را به امامت برگزید سوگند، دو روز است که در منزل غذای کافی نداریم و در این مدت شما را بر خود و فرزندانم در طعام ترجیح دادم. امام(ع) با تأسف فرمودند: فاطمه جان چرا به من اطلاع ندادی تا به دنبال تهیه غذا بروم؟ حضرت زهرا(س) فرمودند: ای اباالحسن، من از پروردگار خود حیا می کنم که چیزی را که تو بر آن توان و قدرت نداری، درخواست نمایم. (بحارالانوار، ج 43 ، ص 59 )

این دو بزرگوار در مشکلات و سختیها در کنار یکدیگر بودند و رضای خداوند را در زندگی بر همه چیز ترجیح می دادند. هر چند عمر زندگیشان کوتاه بود اما سرشار از عشق و علاقه و صمیمیت و فداکاری بود و می تواند تا آخر تاریخ یک الگوی کامل باشد.

در حدیث آمده است که امیرالمؤمنین(ع) روزی به حضرت فاطمه(س) فرمود: حدود ده سال است که با تو زندگی می کنم و در این مدت یک لقمه غذای خوب با تو نخوردم، فاطمه(س) به گریه افتاد و رفت خدمت پدر بزرگوارش و کلام پسرعمویش را به او رساند و از فقر و نداری به پیشگاه آن حضرت شکایت کرد.

حضرت رسول(ص) به او فرمود: وقتی خواستی غذائی برای او بپزی تدبر و تفکر کن و غذای خوبی برای او بپز.

فاطمه(س) گریه نمود و عرض کرد: یا رسول الله! وقتی در خانه چیزی نباشد چگونه غذای خوب بپزم؟ بهترین غذای ما مشتی از آرد جوی غربال نشده است که با آب جوش پخته می شود بدون روغن و چربی، پس بگو فاطمه با این حال چه کند؟

جبرئیل نازل شد و عرض کرد: یا رسول الله فاطمه گناهی ندارد و علی هم راست می گوید و تا حال لقمه خوبی نخورده؛ زیرا هر موقع که می خواهد غذا بخورد به فکر این آیه می افتد «کل نفس ذائقه الموت؛ هر نفسی چشنده مرگ است »، لذا وقتی غذا به دهان می برد که بخورد به فکر قبر و سؤال دو فرشته الهی و هول و هراسهای قیامت می افتد و هیچ گاه مزه غذا را نمی فهمد.( گنجينه جواهر يا كشكول ممتاز، نوشته حاج شيخ مرتضى احمديان)

ساده زیستی فاطمه(س)

هرگاه پیامب ر گرامی(ص) به سفر می رفت با آخرین کسی که خداحافظی می کرد فاطمه(س) بود و چون از سفر برمی گشت، ابتدا به دیدن فاطمه(س) می شتافت. در یکی از سفرها وقتی پیامبر اکرم(ص) پس از بازگشت به دیدار دخترش شتافت چیزهای تازه در منزل فاطمه(س) دید. دو دستبند نقره، یک جفت گوشواره و یک پرده برای در خانه، چیزهایی بود که فاطمه آنها را تهیه کرده بود.

پیامبر اکرم(ص) با دیدن پرده و آن زیورآلات هر چند ساده از خانه فاطمه(س) برخاست و به مسجد رفت. حضرت زهرا(س) فهمید که پدر ناراحت شد. فوری دستبند و گوشواره و پرده را درآوردند و نزد پیامبر اکرم(ص) فرستاد و پیام داد: «ای رسول خدا! دخترت سلام می فرستد و می گوید: این زیورآلات را نیز در راه خدا انفاق کن ». پیامبر گرامی(ص) با شنیدن این کلمات سه بار فرمود: «فداها ابوها » پدرش فدایش.( بحارالانوار، ج 43 ، ص 30)