راهکارهایی برای امنیت اخلاقی جامعه

بسم الله الرحمن الرحیم

بی گمان بنیادهای جامعه بر اصولی سامان می یابد که مخدوش شدن هر یک به معنای از دست رفتن فلسفه و مقاصد شکل گیری اجتماع است. مهم ترین اصول اجتماع را می توان در عدالت در سایه اجرای قانون، همکاری و تعاون در سایه احسان و نیکوکاری، دوستی و محبت در سایه اکرام و ایثارگری، ارتباطات میان فردی بر پایه اعتماد، وفا و صداقت و مانند آن ها جست و جو کرد. این گونه است که سعادت و خوشبختی با عناصری از آرامش و آسایش در زندگی تحقق می یابد و هر کسی در چنین جامعه ای احساس خوشبختی می کند؛ اما اگر آرامش و آسایش به عللی در اجتماع فراهم نشود یا کاهش یابد، افراد جامعه احساس می کنند که اجتماع آنان ناتوان از تحقق مقاصد و فلسفه و اهداف اصلی خود است. این گونه است که اجتماع ستیزی جای جامعه پذیری را می گیرد و به جای ارزش ها و هنجارها، ضد ارزش ها و نابهنجاری ها تقویت می شود. حفاظت و صیانت از عوامل آرامش بخش و آسایش ساز، وظیفه هر فرد اجتماع و به ویژه رهبران و نهادهای اجتماعی است که در چارچوب قوانین حقوقی و کیفری و اصول اخلاقی عمل می کنند. نویسنده در این مطلب راهکارهای تامین امنیت اخلاقی جامعه را بر اساس آموزه های وحیانی قرآن تبیین کرده است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

مفهوم امنیت اخلاقی

اخلاق، مجموعه فضایلی چون صداقت، امانت، وفا، شجاعت، عفت، حیا و مانند آن ها است. البته انسان های متخلق به این اخلاق در یک سطح و مرتبه نیست، بلکه دارای مراتب تشکیکی هستند؛ زیرا برخی هر از گاهی به این امور عمل می کنند و حتی گاه دیگر، رفتار و منشی خلاف آن را در پیش می گیرند؛ در برخی افراد نیز این امور ملکه آنان شده ؛ چنان که برخی دیگر در مرتبه عالی این فضایل قرار داشته و این فضایل، قایم ذات و مقوم ذاتی آنان شده است.

امنيّت حاصل مصدری برگرفته از واژه «أمن» عربی است. «أمن» ضدّ ترس و به گفته برخى نقيض آن است.(لسان العرب، ذیل واژه امن) بنابراين امنيّت و در فارسی آرامش به معنای فقدان و نبود ترس و وحشت بالقوه و بالفعل است. برخی امنیت را به معنای رهایی از ترس احتمالی یا فعلی و احساس تهدید و خطر دانسته اند.

باید توجه داشت امنیت، حالت نفسانی و احساس درونی است که با منشا و خاستگاه خارجی در درون انسان شکل می گیرد. البته این گونه نیست که امنیت این احساس باطنی و درونی، اعتباری باشد، بلکه امری حقیقتی در درون انسان با خاستگاه خارجی است. وقتی شخص احساس امنیت می کند که خود را در حالتی می یابد که هیچ گونه تهدید فعلی یا احتمالی را نمی یابد.

در آموزه های قرآنی، ایمان به اسلام را ایمان دانسته اند؛ زیرا ایمان امنیت حقیقی و پایدار در دنیا و آخرت را برای آدمی به ارمغان می آورد و هر گونه خوف و ترس از غضب و خشم الهی و افتادن در آتش دوزخ را از دل فرد می رباید.(انعام، آیات 81 و 82 ؛ نحل، آیه 112؛ سباء، آیه 37؛ و آیات دیگر) در روایت سلسله الذهب از امام رضا(ع) آمده است: « کلمه لا اله الا الله حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دخل حصنی امن من عذابی؛ جمله لا اله الا الله دژ استوار من است. پس هر کسی قائل و معتقد به این باشد، درون دژ من در آید و کسی که در درون دژ من در آید از عذابم در امان است».

با توجه به ترکیب دو واژه امنیت و اخلاق می توان گفت که مراد از امنیت اخلاقی فراهم آمدن فضایی است که شخص از نظر نفسانی احساس می کند که اصول اخلاقی او مورد تهدید و خطر از سوی دیگران نیست.

بر همین اساس است در تعریف امنیت اخلاقی باید گفت: امنیت اخلاقی شامل شرایط و محیطی مساعد است که در آن، افراد و جوامع قادر هستند تا در رشد فضائل و صفات اخلاقی خویش بکوشند و کسی با رفتارهای نابهنجار اصول اخلاقی و ارزشی آنان را مخدوش نسازد و تهدیدی برای آن نباشد به طوری که برای تهدید کنندگان امنیت اخلاقی و مرتکبان رذایل اخلاقی هزینه بالایی را برای ارتکاب هنجارشکنی و رفتارهای ضد اخلاقی پرداخت کنند.

هر چند که مفهوم امنیت اخلاقی جامعه، یک مفهوم عام و فراگیر است، ولی در کاربردها بیش تر ناظر به مصداق غالب آن یعنی امنیت اخلاق جنسی است. بر این اساس مسایل و گزاره هایی که در این حوزه مطرح است بیش تر ناظر به روابط سالم زن و مرد در محیط‌های اجتماعی و خانوادگی است.

مفهوم امنیت اخلاقی در این تلقی عمدتاً بعد دفاعی مقابله با آن چیزی در نظر گرفته می‌شود که در ادبیات سیاسی ایران تهاجم فرهنگی یا جنگ فرهنگی خوانده می‌شوند، سیاست‌هایی که در چارچوب این برداشت به اجرا گذارده می‌شوند، عمدتاً عبارتند از مقابله با بی بندوباری جنسی، تأکید بر حجاب و تشویق آن از طریق الگوسازی، مقابله با سینمای مستهجن و موسیقی‌های مبتذل، جلوگیری از تبلیغ انحراف جنسی در کتاب‌ها و رمان‌ها، مقابله با پورنوگرافی اینترنتی، منع اختلاط زن و مرد در عرصه‌های عمومی‌به هر ترتیب، تأکید بر امر به معروف و نهی از منکر در قبال انحرافات سایت‌ها و مراکز همسریابی، مقابله با مدل‌های لباس غربی و اساساً مدلینگ، مقابله با شبکه‌های ماهواره‌ای از طریق ارسال پارازیت یا جمع‌آوری دستگاه‌های گیرنده و آنتن‌های دریافت امواج و در یک کلام، مقابله با هجوم فرهنگ جنسی غرب که کانون آن را تبلیغ هرزگی جنسی تشکیل می‌دهد.(نگاه کنید مقاله: آسیب پذیری امنیت اخلاقی در جامعه ایرانی؛ فرزاد پورسعید)

البته با نگاهی به آموزه های قرآنی به سادگی می توان دریافت که امنیت اخلاقی گستره گسترده ای دارد که نباید آن را محدود به امنیت اخلاق جنسی کرد، بلکه فقدان امنیت اخلاقی در حوزه اخلاق اقتصادی، اخلاق قضایی، اخلاق خانوادگی و مانند آن ها به معنای رشد نابهنجاری ها، ضد ارزش ها و رذایل در جامعه خواهد بود. اگر امنیت اخلاق نظامی وجود نداشته باشد و به جای شجاعت، ترس در درون سربازان ریشه گیرد، امنیت اخلاقی جامعه از این جهت مخدوش خواهد شد. اگر اعتماد در داد و ستدها از میان برود و یا به جای امانت داری و وفاداری، خیانت و بی وفایی جایگزین شود، نمی توان از امنیت اخلاقی جامعه سخن گفت. از این روست که در آموزه های قرآنی، به امنیت اخلاقی جامعه در همه ابعاد توجه شده است. با نگاهی به مجموعه گزاره هایی که در سخنان امام خمینی(ره) و امام خامنه ای(مدظله العالی) درباره امنیت اخلاقی مطرح شده می توان این گستره گسترده را یافت؛ زیرا آنان از امنیت و ناامنی اخلاقی در حوزه های قضایی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، خانوادگی، نظامی، انتظامی و مانند آن ها سخن گفته اند. به عنوان نمونه اگر عدالت یک فضلیت برای فرد و جامعه است، امنیت اخلاقی قضایی مقتضی آن است که عدالت به شکل اتم و اکمل در قوه قضایی به کار گرفته و اجرا شود و فقدان آن در قوه قضایی به معنای فقدان امنیت اخلاقی در جامعه است که بحران های بسیاری را موجب می شود و امنیت جامع اجتماع را مخدوش و با بحران مواجه ساخته و زمینه فروپاشی اجتماع را فراهم می آورد.

راه های دست یابی به امنیت اخلاق جنسی

چنان که گفته شد، امنیت اخلاق جنسی یکی از مهم ترین و برجسته ترین حوزه امنیت اخلاقی است. از این روست که گاه وقتی از امنیت اخلاقی جامعه سخن به میان می آید، اخلاق جنسی تبادر می کند و به ذهن می آید. در آیات قرآنی برای ایجاد امنیت اخلاق جنسی راهکارهایی بیان شده است که در این جا به برخی از آن ها اشاره می شود.

1. حجاب : یکی از راهکارهایی که قرآن برای ایجاد و صیانت از امنیت اخلاق جنسی بیان کرده ، حفظ حجاب است. از نظر قرآن، حجاب می تواند عامل صیانت جامعه از بحران هرزه گی جنسی شود. البته در هر جامعه ای گروهی از افراد به دلایلی به دنبال هرزه گی جنسی می روند؛ از جمله این افراد می توان به کنیزکان و بردگان در دوران گذشته و افراد پست و خودفروش در جامعه امروز اشاره کرد. از نظر قرآن کسی که می خواهد خود را از این گروه جدا کند باید حجاب را به عنوان عاملی بازدارنده و نیز شناسا انتخاب کند؛ زیرا وقتی زنی حجاب را کنار می گذارد و اندام های جنسی خود را در معرض دید دیگران قرار می دهد، خواهان بهره مندی دیگران از آن در اشکال گوناگون از جمله ارتباطی جنسی است. بنابراین، کسی که حجاب را بر می گزیند خود را از این گروه جدا می کند. بنابراین، حجاب عامل جداسازی دو گروه از زنان پاکدامن و بی عفت از یک دیگر است. از آیه 53 سوره احزاب به دست می آید که یکی از علل و فلسفه تشریع حجاب از سوی خدا حفظ مومنان پاکدامن از دیگر اقشار جامعه است. حجاب ابزاری است که مومن پاک دامن را از زن هرزه و فاحشه و کنیز جدا می کند. در کتب تفسیری شیعی و غیر شیعی این احتمال داده شده كه متعلّق «يعرفن»، «من الاماء» باشد.(مجمع‌البيان، ج‌7‌-‌8‌، ص‌580‌؛ روح‌المعانى، ج‌12، جزء‌12، ص‌129) بر اساس این احتمال، علت و فلسفه تشریع حجاب جدا سازی زنان آزاده از زنان کنیز بوده است؛ زیرا برای کنیزکان حجاب تشریع نشده است. در این صورت، زن آزاده و مومن برای حفاظت خود از نگاه و تعرضات جنسی دیگران باید حجاب اختیار کند تا شناخته نشود و مورد تعرض جنسی قرار نگیرد؛ این در حالی است که کنیزکان برای این که بهره جنسی ببرند یا بدهند، خود را آشکار می کند و حجاب نداشته و زینت های جنسی و آرایه های تبرجی خود را آشکار می کردند. باید توجه داشت که یکی از کارکردهای کنیزکان بهره گیری جنسی بود که گاه صاحبان آنان آن را به اجبار به آن وا می داشتند. خداوند می فرماید: وَلَا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَنْ يُكْرِهْهُنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ و كنيزان خود را در صورتى كه تمايل به پاكدامنى دارند براى اينكه متاع زندگى دنيا را بجوييد به زنا وادار مكنيد و هر كس آنان را به زور وادار كند در حقيقت ‏خدا پس از اجبار نمودن ايشان نسبت به آنها آمرزنده مهربان است. (نور، آیه ۳۳) باید یادآور شد که این آیه پس از آیات 31 و 32 سوره آمده که درباره حکم حجاب و عدم تبرج جاهلی از سوی زنان مومن است. بنابراین، یکی از مهم ترین کارکردهای حجاب، رهایی از تعرضات جنسی از سوی مردان است که تامین کننده امنیت اخلاق جنسی جامعه است. امروز در جوامع غربی هر چند که زنان بی حجاب هستند، ولی نوع پوشش و آرایش زنان فاحشه به گونه ای است که از زنان پاکدامن بازشناخته می شوند. از این روست که زنان پاکدامن به شکلی به سبب پرهیز از آرایش های غلیظ و پوشش های نامناسب از امنیت اخلاق جنسی در جامعه برخوردار هستند و کسی متعرض آنان نمی شود؛ این در حالی است که گروه دیگر خود را برای ارتباط جنسی عرضه می کنند؛
2. پرهیز از تبرج و برجسته سازی اندام های جنسی: از دیگر عوامل موثر در امنیت اخلاق جنسی جامعه، اجتناب از تبرج و برجسته سازی اندام های جنسی است. خداوند از مومنان خواسته تا برای حفظ و ایجاد امنیت اخلاق جنسی، از تبرج جاهلی که برجسته سازی اندام های جنسی با ابزارهایی گوناگون بوده است، پرهیز کنند.(احزاب، آیه 33) امروز در غرب زنان فاحشه با برجسته سازی اندام های جنسی و نشان دادن آن تلاش می کنند تا درآمدی کسب کنند و ارتباط جنسی داشته باشند. انواع ساتن و پوشش های تنگ و برجسته ساز وحتی انجام عمل جراحی برای افزایش و برجسته سازی اندام های جنسی از جمله شیوه هایی است که در غرب به کار گرفته می شود. این همان تبرج جاهلی است که بر اساس فقدان عقلانیت در یک جامعه انجام می شود و امنیت اخلاق جنسی جامعه را به مخاطره می افکند؛
3. اجتناب از آشکار سازی زینت های طبیعی و غیر طبیعی: از دیگر عوامل موثر در امنیت اخلاق جنسی می توان به پرهیز زنان مومن و پاکدامن از آشکار سازی زینت های طبیعی و غیر طبیعی اشاره کرد. زینت های طبیعی همان اندام های جنسی است که تحریک آمیز است و مردان را برمی انگیزاند تا عمل جنسی داشته باشند؛ آرایه ها و زینت های غیر طبیعی مانند زیورآلات و لباس های رنگارنگ تحریک آمیز و پوشش های زیبا از دیگر ابزارهایی است که تحریک جنسی را دامن زده و امنیت اخلاق جنسی جامعه را با خطر مواجه می سازد.(نور، آیه 31) در روايتى از امام باقر(عليه السلام) «ما ظهر منها» به لباس، سرمه چشم، انگشتر، حناى دست و دستبند تفسير شده است. (تفسير قمّى، ج‌2، ص‌102‌؛ البرهان، ج‌3، ص‌130، ح‌8) باید یاد آور شد که در آیات 31 و 32 سوره نور همان طوری که از آشکار کردن زینت و آرایه هایی از این دست نهی شده از آشکار کردن مواضع آن ها نیز پرهیز داده شده است. پس این گونه نیست که زن تنها گوشواره را نشان ندهد، بلکه باید گوش خود را نیز در معرض نمایش نامحرمان قرار ندهد؛ زیرا هر دو عامل تحریکی مردان است و باید از آن اجتناب کرد تا خود و جامعه را در امنیت جنسی نگه داشت و صیانت نمود. پس پوشاندن موی سر، سینه و گردن و گلو و مانند آن نیز لازم و ضروری است.(همان) از نظر قرآن، زنان پاکدامن با این کار خود را در مسیر تقوای الهی قرار داده و پاکدامنی و عفت خود را با این رویه اخلاقی و حیاورزی حفظ کرده و خیر و صلاح خود و جامعه را رقم می زنند.(نور، آیه 60؛ احزاب، آیه 55)
4. پرهیز از نگاه های خیره و تیز: از دیگر عوامل موثر در صیانت از امنیت اخلاق جنسی جامعه، اجتناب از نگاه ها و نظرهای تیز و هیز است. از این روست که قرآن فرمان می دهد تا زنان و مردان مومن برای حفظ پاکدامنی و عفت خویش و امنیت اخلاق جنسی و حفظ فروج از تعرضات دیگران، چشمان خویش را فرونهند و با چشم فروهشتن و پرهیز از نگاه های مستقیم و تیز خود و جامعه را حفظ کنند.(نور، آیات 30 و31)
5. اجتناب از چشم چرانی: همان طوری برای حفظ و صیانت از اخلاق جنسی از نگاه های تیز و مستقیم به نامحرمان از زن و مرد پرهیز داده شده، هم چنین از چشم چرانی و نظربازی برحذر داشته است تا این گونه امنیت اخلاق جنسی جامعه حفظ و صیانت شود.(همان)
6. اجتناب از خیانت چشم: چشم همانند دیگر ابزارهای در اختیار انسان، امانتی الهی است تا انسان با بهره گیری از آن به کمال بایسته و شایسته خویش برسد، بنابراین ، استفاده از این ابزار و مانند آن در کارهای دیگر خیانت در امانت دانسته و از آن بر حذر داشته شده است.(غافر، آیه 19)
7. اجتناب از عشوه گری کلامی و رفتاری: باید از هر گونه رفتار و منشی که موجب تحریک جنسی طرف مخالف است، اجتناب و پرهیز شود تا امنیت اخلاق جنسی جامعه حفظ شود. از این روست که در آیات قرآنی از صوت و کلام و حرکات تحریک آمیز برای صیانت از اخلاق جنسی جامعه برحذر داشته شده است. (نور، آیات 31 و 32 و 60؛ احزاب، آیات 32 و 59)
8. استقرار در خانه: کاهش تماس میان مردان و زنان و استقرار زن در خانه می تواند به کاهش یا از میان بردن ناامنی جنسی و صیانت از اخلاق جنسی جامعه کمک کند. انسان های با شخصیت اجتماعی کم ترین تماس را میان نامحرمان برقرار می کنند تا این گونه در شرایطی قرار نگیرند که به پاکدامنی آنان ضربه بزند. (احزاب، آیه 33)
9. اجتناب از سخنان ناپسند و منکر: از دیگر راهکارهای دفاع از امنیت اخلاق جنسی جامعه ، پرهیز مردان و زنان از سخنان ناپسند و منکر است. اگر جامعه بخواهد در امنیت اخلاق جنسی باشد باید نوع ادبیات مردان و زنان در هنگام ارتباط کلامی بر اساس سخنان معروف و پسندیده باشد. بنابراین گفتن جوک و شوخی های نامتعارف و کلمات زشت جنسی و مانند آن می تواند امنیت اخلاق جنسی جامعه را در معرض خطر قرار دهد.(احزاب، آیه 32)
10. اجتناب از پوشش نامناسب: یکی دیگر از عواملی که امنیت اخلاق جنسی جامعه را تهدید می کند، پوشش نامناسب مردان و زنان است. از آن جایی که بدن زنان خود به طور طبیعی از محرکات جنسی است، پوشاندن آن از اهمیت فوق العاده ای برای صیانت از اخلاق جنسی جامعه دارد. از همین روست که در اسلام بر پوشش کامل بدن زن تاکید شده به طوری که چادر و سرتاسری به عنوان حجاب زنان مطرح شده است.(احزاب، آیات 53 و 59) اگر صورت و کف دست استثنا شده در صورتی است که زیبایی آن عامل تحریک نباشد؛ اما اگر چنین باشد، بر زن است که آن را بپوشاند. البته هماره در آیات قرآنی بر نگاه فروهشته از سوی مرد و زن تاکید شده تا به چهره زن و مرد و دست وی نیز نگاه تیز و مستقیمی نشود.(نور، آیات 31 و 32) به سخن دیگر، از آن جایی که فلسفه حجاب مصونيّت زنان و دختران اهل ايمان از آزار و اذيّت ديگران است، پس هر گاه احتمال تهدید و خطر در هر شکلی و هر جایی وجود دارد ، شخص باید خود را از این تهدید در امنیت قرار دهد. بنابراین، با توجه به مورد شخص باید عمل کند؛ چرا که حکم عام و بدون احتیاط صادر می شود، ولی شخص اگر بتواند احتیاط را نسبت به خود مراعات می کند تا در امنیت اخلاق جنسی قرار گیرد و کسی متعرض او نشود.