حس گرايي در آموزه هاي قرآن
حس گرايي ، بينش کساني است که ادراک حقيقي را منحصر به ادراک حسي و تجربه مي دانند. اينان شاخه اي از ماديون هستند که همواره امور عالم را به ماده و قواي جسماني نسبت مي دهند . از اين رو فلاسفه و فرزانگاني که حس را منشا علم بشر مي دانند ،حسگرايان ، اصحاب حس و حسيون ناميده مي شوند که در مقابل عقليون وعقل گرايان قرار مي گيرند.
قرآن براي تبيين و تحليل بينش حس گرايان، به بيان آثار و پيامدهاي بينشي ، نگرشي و گرايشي اصحاب آن پرداخته است که در آغاز اين نوشتار به پيروي از قرآن به اين آثار اشاره مي شود.
آثار حس گرایی
بي ايماني نخستين اثري که قرآن براي حس گرايان بيان مي کند؛ زيرا کساني که دنيا را ماده و تنها راه شناخت را قواي احساسي مي دانند و به حس به عنوان تنها منبع شناختي مي نگرند، نمي توانند به غيب و اموري نامشهود و نامحسوس ايمان آورد. از اين رو نه تنها به خدا ايمان نمي آورند بلکه به هر چيزي که فراسوي ماده است ايمان نمي آورند و بر اين باورند که آن چه از هستي مي توان پذيرفت و باور داشت زندگي دنيايي و محسوس است که در آن زاده مي شويم و مي ميريم و اين که روحي باشد که در رستاخيز بر انگيخته و حسابرسي مي شود ، امري موهوم و غير علمي است. البته برخي از ايشان به آفريدگار و خدايي باور دارند که اين دنياي محسوس را آفريده است.(مومنون آيه 33 تا 38)
پرهيز از باور به امور غير محسوس موجب مي شود که امور غيب را نپذيرند و تنها به عالم شهود ايمان بياورند و آن را بپذيرند، اين گونه است که هر گونه ادعايي که نسبت به آخرت و امور غير مشهود مي شود ، به عنوان دروغ و امري غير واقعي و نادرست تکذيب مي کنند و مدعيان آن را به ديوانگي و غير عقلاني بودن متهم مي کنند و هر گونه دعوتي را نسبت به امور غير مشهود چون وحي، آخرت و رستاخيز و پاسخگويي در پيشگاه خداوند رد مي کنند و در نتيجه آن با پيامبران به مبارزه بر مي خيزند و به عنوان حکم عقل و علم و دفاع از ساحت علم و عقل به مبارزه با دين و پرستش و ديگر آموزه هاي وحياني مي پردازند.(همان )
براي اين که حقانيت خود را اثبات و مدعيان وجود عالم غيب و غير مشهود را به چالش بکشانند، به طرح درخواست هاي غير منطقي روي مي آورند. قرآن بيان مي دارد که به سبب بينش حس گرايانه اين گروه است که برخي از ايشان از پيامبر (ص) درخواست داشتند تا براي اثبات حقانيت وجود فرشته و غيب و قيامت و پيامبري ، فرشته اي از عالم غيب و غير محسوس بر ايشان نازل شود. حتي گام را از اين نيز فراتر نهاده و خواستار اين شدند که همراه خود نوشته اي مکتوب و محسوس بياورد. با اين همه باز به او ايمان نمي آورند ؛ زيرا اگر اين امور اتفاق مي افتاد باز به جهت تجسم يافتن و محسوس شدن ايمان نمي آورند. خداوند نيز بيان مي کند که اگر ما فرشته را بخواهيم در زمين ظاهر کنيم مي بايست مقتضيات و شرايط زمين و ماده را رعايت کنيم و به آن جامه جسمانيت بپوشانيم که دوباره اشکال باز مي گردد و به صورت دور صريح هرگز نمي توان حقانيت عالم غير مشهود و غير محسوس را اثبات کرد.
عوامل حس گرايي
قرآن به عواملي که موجب مي شود تا بينش و فلسفه حس گرايي در شخصي پديد آيد، اشاره کرده و به تبيين و تحليل آن ها مي پردازد.
در نگرش قرآني جهل مهم ترين عاملي است که حس گرايي را ايجاد و تقويت مي کند. قرآن توضيح مي دهد که اعتقاد مشرکان به نفي اراده الهي در مساله مرگ ريشه در جهل و ناداني آنان دارد؛ از آن جايي که شناخت درستي از حقايق هستي ندارند موجب مي شود که حقايق جهان را امور محسوس محدود سازند و در نتيجه آن از تاثير اراده خداوند در پديده مرگ غافل مي شوند و نمي پذيرند که اراده غير محسوس الهي مي تواند در مساله مرگ نقشي را ايفا کند ؛ بلکه به نظر ايشان تنها امور حسي و عوامل مادي است که مرگ را موجب مي شود. بنابراين ، مي توان اين نتيجه را از تحليل مشرکان به دست آورد که علل و عامل مهمي که موجب شد تا به حس گرايي بپيوندند مساله جهل و عدم شناخت هستي و علل و عوامل موثر در ايجاد و تداوم آن است.( جاثيه آيه 23 و 24)
در حقيقت ريشه حس گرايي در بينش و نگرش انسان را مي بايست در جهل مردمان به واقعيت هستي و دنيا دانست . قرآن بيان مي کند که بيشتر مردمان دانشي ندارند ؛ زيرا تنها آگاهي و دانش ايشان به ظاهر و آشکار دنيا و هستي و از باطن و ملکوت آن آگاهي و شناختي ندارند ؛ از اين روست که بر پايه اين بينش و نگرش، تحليل و عمل کرده و گرايش هاي خويش را ساماندهي مي کنند.(روم آيه 6 و 7) از اين روست که از پيامبر مي خواهند که اگر در عالم باطن و غير محسوسي به جز عالم شهادت وجود دارد ، پدرانشان را که مرده اند ، زنده کند. اين درخواست بر پايه اين است که شناخت به مسايل دنيا و فرآيند زيست و مرگ در آن را نداشته و تصوير ناقص و نادرستي از هستي دارند.(جاثيه آيه 23 و 25)
عوامل ديگري که قرآن به عنوان عامل گرايش انسان به حس گرايي ياد مي کند ، عواملي هستند که ريشه در همين عامل اصلي و نخستين دارد؛ زيرا جهل به هستي و ناداني نسبت به واقعيت هاي دنيا موجب مي شود تا نوعي کفر نسبت به امور غير محسوس و مسايل غيبي پديد آيد و تنها به اموري ايمان آورند که قابل تجربه باشند و حس آن را درک کند. از همين روست که بني اسرائيل به سوي معبود حسي گرايش يافته و از پيامبر خويش مي خواهند که معبودي محسوس براي آنان برگزيند تا به عبادت آن مشغول گردند. همين مساله موجب شده است که در غياب و نبود حضرت موسي در ميان مردم ، آنان خود اقدام به ساختن گوساله از جواهرات و زيور آلات مي کنند و به پرستش آن مشغول مي شوند( بقره آيه 93)
روحيه استکباري ( فرقان آيه 21) و نيز تجاوزگري ( همان ) ظلم و ستم ( اعراف آيه 148) که از عوامل حس گرايي از آن ياد شده نيز ريشه در اصل جهل و ناداني انسان نسبت به هستي و واقعيت هاي آن دارد.
اين گونه است که حس گرايان با انکار معاد و فرشتگان و امور غيب ديگر به دنياگرايي گرايش مي يابند و به ستيز با امور غيب و هر آن چيزي که با آن ارتباط مي يابد مي پردازند.( فرقان آيه 17 تا 21 و نيز نجم آيه 27 تا 30) در نظر حس گرايان خداوند هيچ تاثيري در مرگ انسان ها و يا زنده بودن آنان ندارد بلکه آن که موجب زندگي و يا مرگ مي شود ، دهر است که خود عاملي مادي است . به اين معنا که روزگار و عوامل دنيوي موجب مي شود که فردي به دنيا بيايد و يا از ميان برود.( جاثيه آيه 23 و 25)
از مهم ترين و معروف ترين اقوامي که در قرآن از آنان به حس گرايي ياد مي کند، غير از کافران ثمودي(مومنون آيه 31 تا 37) کافران (انعام آيه 25 و 29) قوم ابراهيم ( انعام آيه 76 و 78) قوم بني اسرائيل است. اين قوم با آن همه پيامبراني که به سوي ايشان فرستاده و گسيل شده اند باز هم به غيب ايمان نياورده و تنها به دنيا و امور حسي باورمند هستند . اين گونه است که در همه مواردي که قرآن از ايشان ياد مي کند به حس گرايي آنان مرتبط است. ( بقره آيه 55 و نساء آيه 153 و اعراف آيه 138 و طه 91)
همين نگرش موجب شده است که در حال حاضر آنان نيز از مهم ترين طرفداران حس هستند و به تعبير قرآن آنان علاقه شديدي به زندگي دنيا داشته و مي خواهند که هزاران سال بزيند.
