انذار ، بخش مهمي از آموزه هاي قرآني را تشكيل مي دهد. اگر گزاره هاي شناختي و آموزه هاي دستوري قرآن را در كنار آموزه هاي توصيه اي و تبييني آن قرار دهيم مي توان گفت كه آنها به دو دسته بشارتي و انذاري تقسيم مي شوند.
هرچند كه آموزه هاي انذاري آن درصد كمتري را نسبت به آموزه هاي بشارتي تشكيل مي دهند ولي اين مقدار از انذارها خود بيانگر مسايلي است كه از جمله مي توان به اهميت آن در حوزه هاي تربيتي و پرورشي و آموزشي و نيز جايگاه خاص انذار در راهنمايي بشر براي دستيابي به كمال اشاره كرد.
انذار، نياز فطري انسان
تأكيد قرآن بر انذار بيانگر حالتي در انسان است كه نياز به انذار در وي را برمي انگيزد. به سخن ديگر توجه آفريدگار بشر بر اين جنبه بيانگر آن است كه آدمي به طور فطري آفريده اي است كه انذار، بخش مهمي از حوزه هاي آموزشي و پرورشي او را تشكيل مي دهد و هركسي كه بخواهد آدمي را به سوي چيزي سوق دهد لازم است تا به اين فطرت بشري توجه داشته باشد.
به سخن ديگر مي توان انذار را همانند تذكر برشمرد. آدمي موجودي است كه غفلت و فراموشي بسيار به سراغ وي مي آيد به گونه اي كه برخي ها انسان را از نسيان دانسته و گفته اند كه براساس همين حالت و خصلت آدمي است كه خداوند بر تذكر و يادآوري تأكيد دارد و حتي قرآن را ذكر و يادآوري دانسته است. انذار نيز اين گونه است و آدمي موجودي است كه هردم نيازمند انذار و هشدارباش است تا در مسير تكاملي خويش قرارگيرد و يا ادامه مسير دهد.
انذار به شكل هاي مختلف و متنوعي انجام مي پذيرد. از اين رو مي توان اشكال مختلفي را براي انذار يافت و آيات قرآني به شكلي اين تنوع و گوناگوني را منتقل مي سازند. با اين همه مهمترين ابزار انذاري خداوند، دوزخ است. اما سؤال اين است كه چرا خداوند دوزخ را آفريد و چه نيازي است كه مردمان را با آن ابزار بترساند؟
خداوند چنان كه آيات قرآني بيان مي كند از خود انسان به خود وي وي رحيم تر و مهربان تر است. اصولا خداوند نه تنها به انسانها، بخشنده و مهربان است بلكه نسبت به آنان مهربان و رحيم هم است و همين رحيميت است كه آدمي را با انذار مي ترساند. مهرباني خداوند موجب مي شود تا از اينكه آفريده ها به سوي نقص بروند به نوعي تأسف بخورد و بخواهد تا آنان را به هر شكلي شده به راه راست عبوديت بكشاند تا در مسير كمالي و راه راست قرارگيرند و به لقاي اسماء كمالي دست يابند. لذا از مادر به فرزند رحيم تر است و حتي نسبت به كافران و مشركان و كساني كه الوهيت و يا ربوبيت وي را زيرسؤال مي برند مهرباني مي ورزد و مي خواهد كه آنان را به سوي كمال برده و به آنان بنماياند كه چگونه از سرمايه وجودي خويش بهره برند.
هدف از آفرينش، پروردگاري جهان
بسياري از مردم با آنكه الوهيت خداوند را مي پذيرند ولي ربوبيت وي را منكر مي شوند و نقش پروردگاري را به ديگراني چون ستارگان و ماه و خورشيد و بتان و يا رهبران جني و انسي مي سپارند و براي هر چيزي رب النوع و پروردگاري مستقل از الوهيت الهي و ربوبيت خدايي فرض مي كنند. اين گونه است كه در مسيري غير از عبوديت كه آدمي براي آن آفريده شده است قرارمي گيرند و از عبادت پروردگار دور مي شوند و به همان اندازه كه دور مي شوند از كمال به سوي نقص و از داشتن به سوي دادن سرمايه مي روند كه خداوند از آن به خسران مبين ياد مي كند و در سوره والعصر همگان را به گونه اي درمسير خسران معرفي مي كند مگر آنكه راه عبوديت را بيابند و آن را به شكل ايمان و عمل صالح درخود و ديگري نشان دهند.
اگر در قرآن از رحمانيت و رحيميت خداوند به 70تا 80 مورد اشاره مي شود در بيش از 800 مورد به ربوبيت و پروردگاري او اشاره مي نمايد براي اين است كه بيان دارد كه هدف او از آفرينش، پروردگاري جهانيان و بردن آنان از نقص به كمال بوده است.
همين مساله موجب مي شود كه خداوند، خود را در همه جا به رب بخواند كه براساس رحمان و رحيم عمل مي كند. او با همه بخشندگي اش به خلق باز مي كوشد تا آنان را در زمره رحيميت خويش در آورد و حتي بنابر برخي تفاسير، مراد از ارث بردن مومنان آن است كه غرفه هاي بهشتي كه براي كافران و مشركان ساخته شده بود، آنان با گمراهي خويش آن را از دست داده اند و لذا به مومنان به ارث مي رسد. به اين معنا كه خداوند به حكم بخشندگي و رحمانيت عام خود دوست مي دارد كه همه انسانها به كمال برسند و از رحيميت او بهره برند ولي منافقان و مشركان با كژراهه رفتن، خود را از خدا و رحيميت او دور مي سازند و زمينه عدم استفاده از غرفه هاي خويش در بهشت رحيمي را سبب مي شوند.
غفلت آدمي و نسيان وي دركنار جهل و ناداني نسبت به خود به و خدا موجب مي شود تا آدمي از مسير كمالي دور شود. از اين رو لازم است تا هر دمي او را به راه آورند. اينجاست كه مساله انذار و تذكر مطرح مي شود.
دوزخ، تازيانه اي براي رفتن به بهشت خداوند دوزخ را تازيانه اي ساخته است تا مردم را به سوي بهشت براند. به سخن ديگر مساله معاد و رستاخيز و حساب و كتاب و دوزخ، همچون تازيانه اي است كه انسان هاي سركش را به راه مي آورد تا در مسير كمالي قرارگيرند.
آدم ها را مي توان به سه دسته تقسيم كرد: آناني كه بر فطرت سالم متولد شده و بر آن رشد مي كنند و عشق و محبت آنان به آفريدگار موجب مي شود تا به سوي او گرايش يابند و كمال جو بوده و خدا را به عنوان مقصد و مقصود كمالي خود قراردهند. اينها همان كساني اند كه به سبب اين كه خداوند ذات ايشان را آفريده و بخشنده وجودشان بوده است شاكر و سپاسگزار خدايند و بنده آفريدگاري اويند.
دسته ديگر كساني هستند كه به مهر و محبت گرايش دارند و اصولا از تشر و تندي مي گريزند و دام ها آنان را به سوي خويش مي كشاند. اين گروه درپي اسماي جمالي اللهي هستند و بنده صفات جمالي اويند و اين بهشت به عنوان نماد، آنان را به سوي خويش مي كشاند.
دسته سوم كساني اند كه تنها اسماي جلالي براي آنان جاذبه دارد و تا شلاق و تازيانه و قدرت را نبينند به سمت و سويي نمي روند. آنان قدرت و اقتدار را دوست مي دارند و همين موجب مي شود كه به سمت اسماي جلالي كشيده شوند. اما براي اينكه دسته سوم به سوي بهشت جمال بروند مي بايست تازيانه را بلند كرد و بر آنان فرود آورد و يا نشان داد تا به سوي بهشت بگريزد. اين گونه است كه تازيانه دوزخ را خداوند به آدمي نشان مي دهد تا به سوي بهشت جمال و يا كمال بگريزد و از جلال الهي و آثار آن در امان ماند.
بنابر اين اگر همگان به سوي بهشت كمال و جمال مي رفتند هرگز خداوند تازيانه جلال خويش را نشان نمي داد و اينها تنها براي آن است كه انسانها راه را بيابند و به آن سوي بروند.
