ارزش کارگشایی و خدمت به مردم

بسم الله الرحمن الرحیم

دستگیری مردم و تعاون و همکاری در کارهای خیر و پسندیده و موجبات تقوای الهی، در آیات قرآنی و روایات بسیار مورد تاکید است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا ابعاد و آثار و مصادیقی از این امر را بر اساس آموزه های وحیانی اسلام تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

ارزش كـارگشـایى و خدمت به دیگران

خداوند در آیه 2 سوره مائده می فرماید: وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ؛ و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد، و در گناه و تعدّى دستيار هم نشويد.

هر چند خداوند در آیه زمینه همکاری و تعاون را دو امر نیکی و پرهیزگاری قرار داده، ولی با توجه به مصادیق بسیار زیاد و متعدد و متنوع آن می توان دریافت که همه ابعاد زندگی آدمی را در بر می گیرد؛ زیرا عنوان برّ و نیکی عنوان فراگیری است که هر کار نیک مادی و معنوی و دنیوی و اخروی را در بر می گیرد و عنوان تقوا نیز به معنای محافظت انسان از خود در برابر غضب و خشم الهی و آتش دوزخ است که ترک هر کار شر و بدی را شامل می شود. پس خداوند از انسان می خواهد به یک دیگر در انجام هر نیکی در قالب واجبات و مستحبات کمک کنیم و هم چنین به دیگری کمک و یاری رسانیم تا موجبات خشم و غضب الهی را فراهم نیاورد.

از سوی دیگر از ما خواسته است تا در کارهای که گناه و تجاوز به حقوق دیگران است به کمک و یاری دیگری نرویم و یار و یاور ظالم و متجاوز نباشیم.

این عبارت که یکی از جوامع کلمات قرآنی و از آموزه های کلیدی آن است، در قالب یک واجبات دینی و تکلیف الهی مطرح شده است و خداوند از ما خواسته است تا در همه حالات زندگی و در همه ابعاد آن به کمک و یاری دیگران برخیزیم و هر چه از دست ما بر می آید در قالب نیکوکاری و پرهیزگاری انجام دهیم.

در آیات و روایات بر اهمیت کارگشایی و برطرف مشکلات مردم سخن بسیاری بیان شده و آموزه های دستوری و ترغیبی بسیای نیز مطرح شده است. از جمله امام صادق عليه السلام فرموده است: سُئِلَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله عَنْ اَحَبِ النّاسِ اِلَى اللّهِ؟ قالَ: اَنْفَعُ النّاسِ للِنّاسِ؛ از رسول خدا سئوال شد، محبوب ترين مردم در پيشگاه خدا كيست؟ پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه بيشترين سود و خدمت را به مردم عرضه نمايد. (بحارالانوار، ج 73، ص 339)

در اهمیت کارگشایی و خدمت به دیگران همین بس که پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله آن را معیار و ملاك مسلمانى دانسته و فرموده است: مَنْ اَصْبَحَ لايَهْتَمُّ بِاُمُورِ الْمُسْلِمينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ؛ كسى كه صبح كند و به مسائل مسلمانان همّت نگمارد، مسلمان نيست. (بحارالانوار، ج 74، ص 337)

البته خدمت به دیگران همانند بسیار امور دیگر دارای درجات و مراتب و نیز اهم و مهم است. کمک به برخی هم ارزش بیش تری دارد و هم با اهمیت تر و ثواب و آثار آن نیز بیش تر است. به عنوان نمونه كـارگشـایى نيازمندان شیعه ارزشی بیش تر دارد؛ چنان که امام كاظم عليه السلام فرموده است: مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ اَنْ يَصِلَنا فَلْيَصِلْ فُقَراءَ شيعَتِنا؛ كسى كه قدرت ندارد به ما صله نمايد به شيعيان نيازمند ما رسيدگى نمايد. (بحارالانوار، ج 74، ص 316)

هم چنین در روایت است: اِنَّ بَعْضَ اَصْحابِهِ قالَ لَهُ: جُعِلْتُ فِداكَ، اِنَّ الشَّيعَةَ عِنْدَنا كَثيرُونَ، فَقالَ: هَلْ يَعْطِفُ الْغَنِىُّ عَلَى الْفَقيرِ؟ وَ يَتَجاوَزُ الْمُحْسِنُ عَنِ الْمُسيءِ وَيَتَواسُونَ؟ قُلْتُ : لا . قالَ عليه السلام: لَيْسَ هؤُلاءِ الشّيعَةُ، اَلشّيعَةُ مَنْ يَفْعَلُ هكَذا؛ بعضى از اصحاب امام باقر عليه السلام به ايشان عرض كردند: شيعه در جامعه ما زياد است. امام فرمود: آيا بى نياز نسبت به نيازمند عطوفت و مهربانى مى كند و آيا نيكوكار از خطاكار مى گذرد و در مسائل مالى به همديگر كمك مى كنند. گفتيم: خير. فرمود: پس اينها شيعه نيستند چون شيعه كسى است كه اين طور عمل كند. (بحارالانوار، ج 74، ص 313)

شخص باید در کارهای خیر هم سبقت بجویید و هم سرعت داشته باشد. (بقره، آیه 148؛ مائده، آیه 48) زیرا اگر این گونه عمل نکنیم گاه ممکن است دیگران کار ما را انجام داده و از ثواب عمل خیر محروم شویم و یا آن که حاجت شخص برطرف شود و دیگر نیازی به کمک ما و کارگشایی ما نباشد و از خدمت به خلق محروم شویم. احـمد بن عيسى مى گويد: قالَ لِى جَعْفَرُ بْنُ مُحُمَّدٍ عليه السلام اِنَّهُ لَيَعْرِضُ لِى صاحِبُ الْحاجَةِ فَاُبادِرُ اِلى قَضائِها مَخافَةَ اَنْ يَسْتَغْنِىَ عَنْها صاحِبُها؛ امام صادق عليه السلام به من فرمود: نيازمندى كه به من مراجعه مى كند من زود نياز او را بر طرف مى كنم ازترس اينكه او بى نياز شود واين كار نيك از دستم برود. (بحارالانوار، ج 74، ص 317)

هم چنین در اهمیت و ارزش خدمت باید به این سخن امام حسين عليه السلام اشاره کرد که فرمود: اِنَّ حَوائجَ النّاسِ اِلَيْكُمْ مِنْ نِعَمِ اللّهِ عَلَيْكُمْ، فَـلاتَمِـلُّوا النِّعَمَ؛ نيازهاى مردم بشما از نعمتهاى الهى است براى شما، بنابراين از اين نعمتها خسته نشويد. (بحارالانوار، ج 74، ص 318)

در اهمیت و ارزش کارگشایی و خدمت به خلق همین بس که خـوددارى از كارگشائى ‏به عنوان خيانت به خـدا و پيامبر(ص)دانسته شده است. امام صادق عليه السلام فرمود: اَيُّما مُؤْمِنٍ مَنَعَ مُؤْمِنا شَيْئا يَحْتاجُ اِلَيْهِ وَهُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ عِنْدِهِ اَوْمِنْ عِنْدِ غَيْرِهِ اَقامَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ مُسْوَدّا وَجْهُهُ مُزْرَقَةً عَيْناهُ مَغْلُولَةً يَداهُ اِلى عُنُقِهِ، فَيُقالُ هذَا الْخائِنُ الَّذى خانَ اللّهَ وَرَسُولَهُ ثُمَّ يُؤْمَرُبِهِ اِلَى النّارِ؛ هر كس بتواند مستقيم و يا با واسطه، نياز مؤمنى را برآورد و از انجام آن خوددارى نمايد خداوند عزّوجل او را در قيامت با چشمانى كبود و دستهاى بسته بر گردن بر پا نگهدارد و اعلام شود: اين همان خائنى است كه بخدا و پيغمبر خيانت كرده است. سپس فرمان رسد كه او را بسوى آتش جهنّم برند. (بحارالانوار، ج 75، ص 174)

امام صادق عليه السلام فرموده است: ما مِنْ مُؤْمِنٍ يَخْذُلُ اَخاهُ وَهُوَ يَقْدِرُ عَلى نُصْرَتِهِ اِلاّ خَذَلَهُ اللّهُ فِى الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ؛ هر مؤمنى كه قدرت يارى برادرش را دارد اگر او را خوار كند خداوند او را در دنيا و آخرت خوار و ذليل خواهد كرد. (بحارالانوار، ج 74، ص 312)

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله نیز فرمود: مَنْ ضَمِنَ لاَخِيهِ حاجَةً لَمْ يَنْظُرِ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ فِى حاجَتِهِ حَتّى يَقْضِيَها؛ كسى كه ضمانت كند «قول بدهد» نياز برادر دينى خود را برطرف كند، تا وقتى كه اينكار را نكرده خداوند عزوجل به نيازهاى او توجه نمى كند. (بحارالانوار، ج 74، ص 317)

شیوه درست خدمت و تفاوت آثار آن

کارگشایی و خدمت به خلق بر اساس معیارهای اسلامی یک هنر است و هر کسی نمی تواند از این هنر بر اید؛ از همین روست که بسیاری از خدمت رسانی ها بی نتیجه و بی تاثیر است و آن چنان باید و شاید آثار و برکات بزرگی چون بهشت ندارد. از همین روست که ثواب اعمال انسان ها و خدمت رسانی و کارگشایی های آنان متفاوت است چنان که در بخش اثار به آن اشاره می شود. شیوه درست کارگشایی و خدمت به خلق آن است که امام على عليه السلام فرموده است: لايَسْتَقيمُ قَضآءُ الْحَوائِجِ اِلاّبِثَلاثٍ: بِاسْتِصْغارِها لِتَعْظُمَ وَ بِاسْتِكْتامِها لِتَظْهَرَ وَبِتَعْجِيلِها لِتَهْنَأَ؛ حوائج مردم كامل نمى شود مگر به سه چيز: كوچك شـمردن آن تـا خـود بـزرگ گـردد، پنـهان نـگهداشتن آن تا خـود آشـكار گـردد، شـتاب و سرعـت در آن تـا گوارا گـردد. (بحارالانوار، ج 74، ص 318)

پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله نیز فرموده است:لايُكَلِّفُ الْمُؤْمِنُ اَخاهُ الطَّلَبَ اِلَيْهِ اِذا عَلِمَ حاجَتَهُ؛ انسان مؤمن وقتى نياز برادرش را مى داند او را مجبور نمى كند كه نيازش را بخواهد «قبل از درخواست نياز او را برطرف مى كند». (بحارالانوار، ج 74، ص 312)

پس دانستن روش كـارگشـائى و نیز حسن فاعلی در کنار حسن فعلی نقش اساسی در تاثیر و نیز آثار و برکات اعمال ما دارد. از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود: قالَ: … اِذا عَلِمَ الرَّجُلُ اَنَّ اَخاهُ الْمُؤْمِنَ مُحْتاجٌ فَلَمْ يُعْطِهِ شَيْئا حتّى سَأَلَهُ ثَمَّ اَعْطاهُ لَمْ يُوجَرْ عَلَيْهِ؛ وقتى كه انسان بداند كه برادر مؤمن او چيزى نياز دارد و نياز او را بر طرف نكند تا اينكه سئوال نمايد و سپس اقدام نمايد خداوند به او پاداش نمى دهد. (بحارالانوار، ج 74، ص 312)

مصادیقی از تعاون و خدمت به مردم

در آیات و روایات مصادیق بسیاری برای خدمت به خلق و همکاری و تعاون و کارگشایی برای مردم بیان شده است. در این جا به برخی از مصادیق آن ها اشاره می شود:

1. محبوب‏ترين خدمت ها: خدمت به مردم می تواند در اشکال گوناگونی انجام گیرد. از مصادیق خدمت مواردی است که پیامبر(ص) آن را به عنوان محبوب ترین اعمال در نزد خداوند مطرح کرده و فرموده است: اَحَبُّ الاَعْمالِ اِلَى اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سُرُورٌ يُدْخِلُهُ مُؤْمِنٌ عَلى مُؤْمِنٍ، يَطْرُدُ عَنْهُ جُوعَهُ اَوْ يَكْشِفُ عَنْهُ كَرْبَهُ؛ بهترين اعمال در پيشگاه الهى سه چيز است: ايجاد خوشحالى در دل مؤمن، رفع گرسنگى، و زدودن غم و اندوه از چهره او. (بحارالانوار، ج 74، ص 312)
2. خوشحال كردن مـؤمـن: چنان که بیان شد یکی از محبوب ترین اعمال در نزد خداوند خوشحال کردن دیگران است. پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله این گونه اعمال را موجب سرور خود و خداوند دانسته و فرموده است: مَنْ سَرَّ مُؤْمِنا فَقَدْ سَرَّنى وَ مَنْ سَرَّنِى فَقَدْ سَرَّاللّهَ؛ كسى كه مؤمنى را خوشحال كند، مرا خوشحال نموده و كسى كه مرا خوشحال نمايد، خدا را خوشحال كرده است. (بحارالانوار، ج 74، ص 284)
3. پيامبر گرامى اسلام (ص) در جایی دیگر فرموده است: اِنَّ اَحَبَّ الاَعْمالِ اِلَى اللّهَ اِدْخالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنينَ؛ محبوب ترين اعمال پيش خدا خوشحال نمودن مؤمنين است. (بحارالانوار، ج 74، ص 289)
4. کمک مالی: یکی از مهم ترین مصادیق خدمت رسانی و کارگشایی همان کمک مالی به ویژه نسبت به فقیران شیعه است. این مطلب در آیات قرآنی و نیز روایات بارها تکرار شده که نمونه آن پیش از این آمده است. (بحارالانوار، ج 74، ص 313)
5. گذشت از بدی: از دیگر مصادیق کارگشایی و نیکی به دیگران، گذشت از بدی های شخص و نادیده گرفتن آن هاست که این مطلب در قرآن و نیز حدیث پیشین بیان شده است. (بحارالانوار، ج 74، ص 313)

آثار و برکات تعاون و خدمت به خلق

همان طوری که گفته شد مصادیق نیکوکاری و پرهیزگاری بسیار است. در آیات قرآنی این مصادیق بیان و آثار آن ها تذکر داده شده تا انگیزه برای انجام این گونه کارها به قصد بهره بری از آثار و برکات آن در انسان برانگیخته شود و عزم بر آن جزم تحقق یابد. در این جا به برخی از آثار و برکات کارگشایی و تعاون و خدمت به مردم بر اساس آموزه های وحیانی اسلام اشاره می شود:

1. بهره مندی از معاونت الهی: اگر کسی به خدمت دیگری برود و او را یاری رساند خداوند نیز معاونت چنین بنده ای را به عهده می گیرد و یار و یاور او در کارهایش می شود. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در این باره می فرماید: اِنَّ اللّهَ فِى عَوْنِ الْمُؤمِنِ مادامَ الْمُؤْمِنُ فِى عَوْنِ اَخِيهِ الْمُؤْمِنِ؛ تا زمانى كه مؤمن در كمك به برادر مؤمن خود كوشا باشد، خدا هم او را كمك و يارى خواهد كرد. (بحارالانوار، ج 74، ص 312)
2. بهشت: از مهم ترین آثار و برکات برآوردن حاجت دیگران و کارگشایی باید به سعادت اخروی و رستگاری ابدی اشاره کرد. امام صادق عليه السلام در بیان ثواب و اجر چنین کاری فرموده است: ما قَضى مُسْلِمٌ لِمُسْلِمٍ حاجَةً اِلاّناداهُ اللّهُ تَبارَكَ وَتَعالى عَلَىَّ ثَوابُكَ وَلا اَرْضى لَكَ بِدُونِ الْجَنَّةِ؛ هر مسلمانى كه نياز و حاجت مسلمانى را برطرف نمايد خداى متعال به او مى فرمايد: اجر و ثواب تو بعهده منست و به كمتر از بهشت براى تو راضى نخواهم شد. (بحارالانوار، ج 73، ص 312) هم چنین پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله فرموده است: مَنْ قَضى لِمُؤْمِنٍ حاجَةً قَضَى اللّهُ لَهُ حَوائِجَ كَثِيرَةً اَدْناهُنَّ الْجَنَّةُ؛ كسى كه يك حاجت مؤمنى را برآورد خداوند متعال نيازهاى زيادى را از او برمى آورد كه كمتريين آنها بهشت است. (بحارالانوار، ج 74، ص 385) هم چنین امام صادق عليه السلام فرموده که خدمت بی منت و اذیت به مومن نتیجه ای جز بهشت ندارد: مَنْ قَضى حاجَةَ الْمُؤْمِنِ مِنْ غَيْرِ اسْتِخْفافٍ مِنْهُ اُسْكِنَ الْفِرْدَوْسَ؛ كسى كه نياز مؤمنى را بدون هيچگونه كوچك كردن او برطرف نمايد خداوند متعال او را در بهشت جا خواهد داد. (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 752، حدیث 22) امام باقر عليه السلام نیز فرمود: اَوْحَى اللّهُ تَعالى اِلى مُوسى اِنَّ مِنْ عِبادِى مَنْ يَتَقَرَّبُ اِلَىَّ بِالْحَسَنَةِ، فَاُحَكِّمُهُ فِى الْجَنِّةِ، قالَ: وَما تِلْكَ الْحَسَنَةُ؟ قالَ تَمْشى فِى حاجَةِ مَؤْمِنٍ؛ خداوند تعالى به حضرت موسى وحى كرد كه، بعضى از بندگان من با كار نيك به من نزديك مى شوند و من آنها را وارد بهشت مى كنم، گفته شد: كار خير چيست فرمود: در راه اندازى كار مؤمن اقدام كنى. (بحارالانوار، ج 74، ص 306)
3. بهره مندی از اکرام الهی: کارگشایی نوعی اکرام به دیگران به ویژه برادران مسلمان است. اگر کسی دیگری را اکرام کند محبوب خداوند شده و خداوند نیز او را اکرام خواهد کرد؛ چنان که پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرموده است: مَنْ اَكْرَمَ اَخاهُ فَاِنَّما يُكْرِمُ اللّهَ فَما ظَنُّكُمْ بِمَن يُكْرِمُ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ اَنْ يَفْعَلَ بِهِ؟ ؛ كسـى كه برادر خـود را گـرامى بـدارد خـدا را گـرامى داشته فـكر مى كـنيد كسـى كه خدا را گـرامى بـدارد با او چـگونه رفـتار مى كند؟ (بحارالانوار، ج 74، ص 319)
4. محبوبیت در پیشگاه خداوند: اصولا اگر کسی به خانواده شما نیکی کند آن فرد محبوب شما می شود. اگر کسی بخواهد محبوب خداوند شود، باید به عیال خداوند که خلق اوست، برسد. امام صادق عليه السلام در این باره می فرماید: قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ؛ اَلْخَلْقُ عَيالِى فَاَحَبُّهُمْ اِلَىَّ اَلْطَفُهُمْ بِهِمْ وَاَسْعاهُمْ فِى حَوائِجِهِمْ؛ خداوند بزرگ فرمود: مردم خانواده من هستند، پس محبوب ترين آنها پيش من كسانى هستند كه نسبت به مردم مهربانتر باشند و در تأمين نيازهايشان كوشاتر باشند. (بحارالانوار، ج 74، ص 336)
5. کمک خداوند: اگر به دیگری کمک کنیم، در حقیقت به خودمان کمک کرده ایم؛ زیرا کسی که کارهای دیگران را انجام می دهد و کارگشایی می کند، کار خودش را انجام داده و خداوند خود به قضای حاجت او اقدام می کند؛ چنان که پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرموده است: اَلْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةٌ يَقْضِى بَعْضُهُمْ حَوائِجَ بَعْضٍ فَيَقْضِى اللّهُ لَهُمْ حاجَتَهُمْ؛ مؤمنان با يكديگر برادرند و نيازهاى همديگر را برآورده مى كنند و خداوند هم نياز آنها را بر طرف مى كند. (بحارالانوار، ج 74، ص 316)
6. ولایت اهل بیت(ع): اگر کسی بخواهد تحت ولایت اهل بیت(ع) باشد باید به خدمت مومنان اقدام کرده و کارگشایی نماید. امام صادق عليه السلام فرمود:ما امَنَ بِاللّهَ وَلابِمُحَمَّدٍ وَلابِعَلىٍّ مَنْ اِذا اَتاهُ اَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فِى حاجَةٍ لَمْ يَضْحَكْ فِى وَجْهِهِ، فَاِنْ كانَتْ حاجَتُهُ عِنْدَهُ سارَعَ اِلى قَضائِها وَاِنْ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ تَكَلَّفَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِهِ حَتَّى يَقْضِيَها لَهُ، فَاِذا كانَ بِخِلافِ ما وَصَفْتُهُ فَلاوِلايَةَ بَيْنَنا وَبَيْنَهُ؛ به خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله و جانشين او ايمان نياورده كسى كه وقتى برادر مؤمنش نيازش را پيش او مطرح مى كند با خوشروئى برخورد نكند، پس در صورتي كه قدرت داشت نياز او را بر طرف مى كند و اگر خودش نتوانست با كمك ديگرى اقـدام مى كند تا بر طرف نمايد، اگر مؤمنى چنين عمل ننمايد بنابراين ولايتى بين ما اهل بيت و او نخواهـد بود. (بحارالانوار، ج 75، ص 176)
7. ولایت الهی : ولایت الهی به معنای سرپرستی خداوند در همه امور شخص است و شخص همانند کودکی شیرخوار خواهد بود که همه کارش را دایه انجام می دهد. بنابراین، اگر کسی بخواهد به معنای واقعی تفویض امر کند و خودش را به خدا واگذار نماید تا خداوند به عنوان ولیّ خودش حفظ کرده و کارهایش را انجام دهد، باید به خدمت مومنان بشتابد. این گونه است که هرگز در کارهایش لنگ نمی ماند و کارهایش به خوبی پیش می رود. امام كاظم عليه السلام در باره این اثر و برکت خدمت می فرماید: مَنْ اَتاهُ اَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فِى حاجَةٍ فَاِنَّما هِىَ رَحْمَةٌ مِنَ اللّهِ ساقَهَا اللّهُ فَاِنْ فَعَلَ ذلِكَ فَقَدْ وَصَلَهُ بِوِلايَتِنا وَهِىَ مَوْصُولَةٌ بِوِلايَةِ اللّهِ عَزَّوَجَلِّ؛ وقتى برادر مؤمنى نياز خود را به مؤمنى عرضه مى كند اين عرضه نعمتى است از خداوند كه بسوى او فرستاده شده است پس اگر مؤمن نياز او را بر طرف نمايد اين كار او را به ولايت ما مى رساند و او به ولايت خدا متّصل است. (بحارالانوار، ج 74، ص 313)
8. ثواب روزه و اعتکاف: از جمله آثار و برکات خدمت به خلق ، ثواب روزه و اعتکاف است که پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله بیان فرموده است: وَاللّهِ لَقَضاءُ حاجَةِ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ صِيامِ شَهْرٍ وَاِعْتِكافِهِ؛ به خدا قسم كه برآوردن حاجت مؤمن از روزه يك ماه و اعتكاف يك ماه در مسجد بهتر است. (بحارالانوار، ج 74، ص 385)
9. عبادت نه هزار ساله : در اهمیت کار خیر و خدمت به مومنان همین بس که پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرموده است: مَنْ سَعى فِى حاجَةِ اَخيهِ الْمُؤْمِنِ فَكَاَنَّما عَبَدَاللّهَ تِسْعَةَ الافِ سَنَةٍ صآئِما نَهارَهُ، قَائِما لَيْلَهُ؛ كسى كه براى رفع نياز برادر مؤمن خـود كوشـش كـند مثـل اين اسـت كه نه هزار سال خداوند متعال را عبادت كرده در حاليكه روزها روزه بوده و شبها را هم شب زنده دارى مى كرده است. (بحارالانوار، ج 74، ص 315)
10. عبادت روزگار: پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: مَنْ قَضى لاِخَيهِ الْمُؤْمِنِ حاجَةً كانَ كَمَنْ عَبَدَاللّهَ دَهْرا؛ كسى كه نياز برادر مؤمن خود را برآورد مثل كسى است كه روزگارى خدا را عبادت كرده است. (بحارالانوار، ج 74، ص 302) البته تفاوت آثار ممکن است به دلیل اهمیت کاری است که انجام می دهد یا خلوص و درجه معرفتی و ایمانی شخص موجب تفاوت هایی در آثار عمل می شود. بنابراین هیچ گونه تضادی در این روایات نیست، بلکه بر اساس درجه اخلاص، معرفت و اهمیت و نوعی کار و خدمتی که انجام می دهد ، درجه و مرتبه و آثار عمل نیز متفاوت خواهد بود.
11. ثواب حج و آزادی بنده: در روایات دیگر ثواب خدمت خلق و کارگشایی به ثواب حج و آزادی بنده و کمک در جهاد در راه خدا دانسته شده است. امام صادق عليه السلام مى فرمود: قَضآءُ حاجَةِ الْمُؤْمِنِ اَفْضَلُ مِنْ اَلْفِ حِجَّةٍ مُتَقَبَّلَةٍ بِمَناسِكِها وَ عِتْقِ رَقَبَةٍ لِوَجْهِ اللّهِ وَ حُمْلانِ اَلْفِ فَرَسٍ فِى سَبيْلِ اللّهِ بِسَرْجِها وَلُجُمِها؛ بـرآوردن حاجت مؤمن فضـيلتش بيشتراست از هـزار مرتبه حـجّى كه تمام مناسك آن قبول شـده باشد و آزاد كـردن يك بنده در راه خدا و مصرف بار هزار اسب در راه خـدا هـمراه زيـن و لجامش. (بحارالانوار، ج 72، ص 285)
12. هفتاد طواف : برآورد حاجت مسلمان ثواب هفتاد طواف را دارد. امام صادق عليه السلام فرموده است: مَشْىُ الْمُسْلِمِ فِى حاجَهِ الْمُسْلِمِ خَيْرٌمِنْ سَبْعِينَ طَوافا بِالْبَـيْتِ الْحَـرامِ؛ حركت مسلمان در مسير بر آوردن حاجت مسلمان ديگر از هفتاد طواف خانه خدا بهتر است. (بحارالانوار، ج 72، ص 311) در این روایت بر عنصر اسلام تاکید شده است. از آن جایی که اسلام غیر از ایمان است، درجه خدمت به مسلمان کم تر از درجه خدمت به مومن دانسته شده است.(حجرات، آیه 14) هم چنین تفاوت نوع حاجت و نیت و امور دیگر موجب تفاوت در ثواب می شود. پس از این روایت و روایات دیگر می توان علل تفاوت ثواب خدمت را نیز به دست آورد.
13. ده طواف: در همین چارچوب می توان به این روایت اشاره کرد که تفاوت در حاجت و ایمان و مانند آن ها در بهره مندی از ثواب تفاوت ایجاد می کند. امام صادق عليه السلام فرموده است: قَضآءُ حاجَةِ الْمُؤْمِنِ اَفْضَلُ مِنْ طَوافٍ وَ طَوافٍ وطَوافٍ حَتّى عَدَّ عَشْرا؛ فضيلت برآوردن نياز يك مؤمن بيشتر از طواف و طواف و طواف است و تا ده بار طواف را برشمرد. (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 752، حدیث 22)
14. ثواب سعى ‏صـفا و مـروه تا ثواب جهد در بدر و احد: گام برداشتن برای خدمت حتی اگر به نتیجه نرسد ثواب دارد؛ البته ثواب آن کم تر از انجام و قضای حاجت است. امام صادق عليه السلام فرموده است: اَلْماشى فِى حاجَةِ اَخيهِ كَالسّاعى بَيْنَ الصَّفا وَالْمَرْوَةِ وَقاضىِ حاجَتَهُ كَالْمُتَشَحِّطِ بَدَمِهِ فِى سَبيلِ اللّهِ يَوْمَ بَدْرٍ وَاُحُدٍ وَما عَذَّبَ اللّهُ اُمَّةً اِلاّعِنْدَ اسْتِهانَتِهِمْ بِحُقُوقِ فُقَراءِ اِخْوانِهِمْ؛ كسى كه در راه برطرف كردن نياز برادر دينى خود قدم برمى دارد مثل كسى است كه در بين صفا و مروه سعى مى كند و كسى كه نياز او را بر طرف نمايد مثل كسى است كه در راه خدا در جنگ بدر و اُحُد به خون خود آغشته شده باشد و خداوند متعال هيچ امّتى را عذاب نمى كند مگر وقتى كه در حق برادران نيازمند خود كوتاهى و سهل انگارى كنند. (تحف العقول، ص 223)
15. ثواب جهاد در راه خدا: از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود: اِنَّ الْمُسْلِمَ اِذا جآءَ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فَقامَ مَعَهُ فِى حاجَةٍ كانَ كَالْمُجاهِدِ فِى سَبيلِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؛ وقتى برادر مسلمانى پيش انسان بيايد و نياز خود را مطرح كند اگر انسان به كمك او برخيزد مثل كسى است كه در راه خدا جهاد نمايد. (مستدرک الوسایل، ج 2، ص 407)
16. امنیت در قیامت: از آثار و برکات خدمت به خلق، امنیت در روزی است که همه گرفتارند. امام صادق عليه السلام فرموده است: اِنَّ لِلّهِ عِبادا مِنْ خَلْقِهِ يَفْزَعُ الْعِبادُ اِلَيْهِمْ فِى حَوائِجِهِمْ اُولئِكَ هُمُ الآمِنُونَ يَوْمَ الْقِيامَةِ؛ خداوند متعال بندگانى دارد كه مردم در نيازهاى خود به آنها پناه مى برند آنان روز قيامت در امنيّت هستند. (بحارالانوار، ج 74، ص 318)
17. اندوه زدایی: از دیگر آثار خدمت به خلق، اندوه زدایی است. رسول گرامى اسلام صلي الله عليه و آله فرموده است: مَنْ اَعانَ مُؤْمِنا نَفَّسَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ ثَلاثا وَسَبْعينَ كُرْبَةٍ، واحِدَةً فِى الدُّنْيا وَثِنْتَيْنِ وَسَبْعِينَ كُرْبَةً عِنْدَ كُرْبَتِهِ الْعُظْمى، قالَ حَيْثُ يَتَشاغَلُ النّاسُ بِاَنْفُسِهِمْ؛ كسى كه مؤمنى را كمك كند خداوند متعال هفتاد و سه ناراحتى را از او بر طرف مى نمايد كه يكى از آنها در دنياست و بقيّه در اندوه بزرگ (روز قيامت) اوست، بعد فرمود: زمانى كه همه مردم مشغول خودشان هستند. (بحارالانوار، ج 74، ص 320)
18. ده حسنه و ده درجه و شفاعت: تلاش برای کارگشایی هم چنین موجب می شود که خداوند به او حسناتی را عطا کند و از مشکلاتی رهایی بخشد. از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود: مَنْ مَشى فِى حاجَةِ اَخيهِ الْمُؤْمِنِ كَتَبَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ عَشْرَ حَسَناتٍ وَرَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجاتٍ وَحَطَّ عَنْهُ عَشْرَ سَيَّئاتٍ وَاَعَطاهُ عَشْرَ شَفاعاتٍ؛ كسى كه در پى رفع حاجت برادر دينى خود قدم بردارد خداوند بزرگ براى او ده حسنه مى نويسد و به او ده درجه عطا مى فرمايد و از ده گناه او صرف نظر مى كند و شفاعت ده نفر را از او مى پذيرد. (بحارالانوار، ج 74، ص 312)
19. رهایی از عذاب : امام صادق عليه السلام فرموده است: مَنْ عَرِقَتْ جَبْهَتُهُ فِى حاجَةِ اَخِيهِ فِى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ لَمْ يُعَذِّ بْهُ بَعْدَ ذلِكَ؛ كسى كه پيشانيش در مسير برآوردن نياز برادر ديـنى خـود عرق بريزد، خداوند عزوجل او را بعد از آن عذاب نخواهد كـرد. (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 752، حدیث 19)
20. استواری در پل صراط : هر کسی بخواهد استوار از روی پل صراط بگذرد و در دوزخ گرفتار نیاید به خدمت خلق بکوشد. از امام باقر عليه السلام نقل شده است كه فرمود: مَنْ مَشى فِى حاجَةٍ لاَخيهِ الْمُسْلِمِ حَتّى يُتِمَّها اَثْبَتَ اللّهُ قَدَمَيْهِ يَوْمَ تَزِلُّ الاَقْدامُ؛ كسـى كه در مسير برطرف كردن نياز برادر مسلمانش حركت كند و كـوشـش نـمايد تا آنرا بـه اتمام برساند خداوند متعال قدمهاى او را در روزى كه قدمـها مى لـرزد ثابت و استوار خواهد كـرد. (مستدرک الوسایل، ج 2، ص 407)
21. بهره مندی از شـفاعت : پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: مَنْ قَضى حاجَةً لاَخيهِ كُنْتَ واقِفا عِنْدَ مِيزانِهِ فَاِنْ رَجَحَ وَاِلاّ شَفَّعْتُ لَهُ؛ كسى كه نياز برادر دينى خود را بر طرف نمايد من در موقع سنجش اعمال او حاضر خواهم شد، اگر موفق بود كه هيچ، والا او را شفاعت مى كنم.(مستدرک الوسایل، ج 2، ص 406)
22. الحاق به اهل بیت(ع) : کسی بخواهد به اهل بیت(ع) محلق شود به مومنان خدمت کند. امام كاظم عليه السلام فرمود: اِنَّ خَواتِيمَ اَعْمالِكُمْ قَضآءُ حَوائِجِ اِخْوانِكُمْ وَالاِحْسانُ اِلَيْهِمْ ما قَدَرْتُمْ وَاِلاّلَمْ يُقْبَلْ مِنْكُمْ عَمَلٌ حَنُّوا عَلى اِخْوانِكُمْ وَارْحَمُوهُمْ تَلْحَقُوابِنا؛ مهر اعتبار اعمال شما برآوردن نيازهاى برادرانتان و نيكوئى با آنهاست تا جائيكه قدرت داريد و اگر چنين نكنيد عملى از شما پذيرفته نخواهد شد. نسبت به برادران مهربانى كنيد و با آنها مدارا نمائيد تا به ما بپيونديد.(بحارالانوار، ج 75، ص 397)