اجتماعیاخلاقی - تربیتیاصولی فقهیاعتقادی - کلامیفرهنگیمعارف قرآنیمقالات
احترام به حریم‌ها و قداست‌ها از نـگاه قـرآن
صیانت شخصیت افراد و جامعه به تکریم، تعظیم و احترام به حریم‌هاست. هر گونه تعرض به حریم‌ها به معنای تعرض به شخصیت و نادیده گرفتن قداست‌هاست. چنین رویه‌ای موجب می‌شود که شرافت و کرامت انسانی نادیده گرفته شود و انسان از جایگاه والای خود سقوط کند و انسانیت مفهوم خود را از دست دهد؛ چرا که تمایز انسان‌ها با دیگر موجودات و آفریده‌ها در همین اموری است که امتیاز او را موجب شده و او را در جایگاه خلیفه الله نشانیده است.
در نوشتار پیش رو نقش صیانت از حریم‌ها و حرمت‌ها در صیانت از شخصیت انسان و جامعه انسانی بر اساس آموزه‌های قرآنی تبیین شده و هر گونه حریم شکنی و قداست شکنی تحت هر عنوان و توجیهی سرآغاز سقوط انسان و جامعه دانسته شده است.
صیانت از حرمت‌ها و حریم‌های انسانی
از قدیم گفته‌اند «تخم مرغ دزد، عاقبت شتر دزد شود»، یا «قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود» و ضرب المثل‌های دیگری که مفاهیمی از این دست را بیان می‌کند. این ضرب المثل‌ها هشدارهای روشن و شفافی است که ما را از عاقبت تساهل و تسامح و مدارای بیش از‌اندازه برحذر می‌دارد و می‌گوید که تربیت تلخ حتی با زدن، در نهایت میوه شیرین می‌دهد و در مقابل، نادیده گرفتن و عدم توبیخ و سرزنش هنجارشکنی‌های کوچک، در نهایت میوه تلخ هنجارشکنی‌های بزرگ و جنایت‌های غیر قابل جبران و اغماض را به بار می‌نشاند.
اگر امروز اجازه داده شود تا حریم‌ها در امور خرد و کم اهمیت نادیده گرفته و شکسته شود، در آینده‌ای نه چندان دور، حریم‌های بزرگ حوزه اصول اساسی جامعه مورد هتک حرمت قرار می‌گیرد و بحران اجتماعی متعددی را موجب می‌شود. هر گونه تسامح و تساهل در هنجارشکنی‌های جزئی و موردی و خرد موجب می‌شود تا شخص و یا اشخاص گستاخ‌تر شده، هم دامنه عمل و هم اصول اساسی‌تری را مخدوش سازند و از جزئی به کلی و از مورد به رویه و از خرد به بزرگ برسند.
سیاست گام به گام در دو سوی مثبت و منفی هماره تاثیرگذار بوده است؛ زیرا امکان تغییر بی‌مقاومت را می‌دهد و افراد به تغییرات عادت کرده و بدان خوی می‌گیرند و کمتر حساست بر انگیز است. از این رو اولیای تربیت و نیز هنجارشکنان بر اساس این اصل روان شناختی تربیتی و اجتماعی می‌کوشند تا افکار و رفتارها را در یک دوره فرآیندی تغییر شکل دهند. در جنگ نرم که به قصد تسلط بر اذهان و قلوب و تغییر رفتار شخص یا جامعه انجام می‌گیرد، اصل فرآیندی و سیاست گام به گام یک اصل اساسی و بنیادین است. لذا فرد یا جامعه بی‌آنکه مقاومتی از خود نشان دهد در یک دوره زمانی با تغییرات خو کرده و آن را می‌پذیرد به گونه‌ای که وقتی پس از مدتی به افکار و رفتار خود می‌نگرد در می‌یابد که تا چه اندازه تغییر کرده است و در همان مسیری حرکت می‌کند که پیش از این آن را کاملا مخالف و مقابل افکار و رفتارهای خود می‌دانسته است.
در روش تربیتی الهی این اصل کاملا مشهود است. بسیاری از قوانین اسلامی بلکه افکار و آموزه‌های وحیانی الهی از طریق فرآیندی و سیاست گام به گام در جامعه مدنی نهادینه شده است. از جمله معروفترین آن می‌توان به حذف شرابخواری به عنوان یک نابهنجار در جامعه مدنی اشاره کرد که بر اساس سیاست گام به گام و فرآیندی انجام گرفته است.(در آیات ۶۷ سوره نحل، ۱۱۹ سوره بقره، ۴۳ سوره نساء و ۹۰ سوره مائده، به شکل فرآیندی و پروسه‌ای به حذف شرابخواری از جامعه اسلامی اقدام شده است.)
دشمنان نیز از همین سیاست در تغییر فکری و فرهنگی جوامع دیگر بهره می‌برند. سیاست دشمنان اسلام در جنگ سخت و نرم بر اساس همین رویه بوده است. از این‌رو خداوند به پیامبرش هشدار می‌دهد که مراقب باشد که در دام سیاست گام به گام دشمنان گرفتار نیاید؛ زیرا دشمن از این راه بر آن است تا در تهاجم فرهنگی پیروز میدان شود و با اجرای سیاست گام به گام مسلمانان را وادار به عقب‌نشینی از مواضع به حق خود کند و آنان را از هویت اسلامی ایشان جدا ساخته و گرفتار هویت باطل و غلط خود کند.(بقره، آیه ۱۲۰)
اینکه هرفرد و جامعه‌ای تلاش دارد تا حرمت حریم‌های خود را نگه دارد و به شدت و با تعصب بسیار با هر گونه دگرگونی و تغییر در آن مخالفت می‌ورزد، در راستای صیانت از ارزش‌ها و نگرش‌هایی است که بدان باور دارد. از این رو باید گفت که تعصب و جزم‌اندیشی و عزم جدی داشتن نسبت به اصول ارزشی خود و جامعه یک امر مفید و سازنده در پاسداشت از آنهاست؛ زیرا اگر این غیرت و تعصب نسبت به اصول ارزشی وجود نداشته باشد، نه تنها شخصیتی برای افراد و هویتی برای جامعه باقی نمی‌ماند، بلکه جامعه در اصول ضد ارزشی خود غرق شده و هویت مستقل و اهداف مشخص خود را بر باد خواهد داد.
خداوند در آیات بسیاری برپاسداشت ارزش‌ها و صیانت از هنجارها تاکید می‌کند و با عناوینی چون تعظیم شعائر، از مردمان می‌خواهد تا حرمت حریم‌ها را نگه داشته و اجازه ندهند کسی یا کسانی یا جریانی هتک حرمت کنند و قداست‌ها را بشکنند.(حج، آیات ۳۰ و ۳۲) از آنجا که گاه حرمت‌شکنی نسبت به ارزش‌ها و قداست‌های حتی باطل و غلط افراد یا جوامع دیگر موجب می‌شود تا حریم حرمت‌های اسلامی نگه داشته نشود، خداوند فرمان می‌دهد تا به ارزش‌ها و قداست‌های دیگران اهانت نشود و حرمت‌شکنی صورت نگیرد تا دشمنان به حکم مقابله اقدام به حرمت‌شکنی و اهانت نکنند.(انعام، آیه ۱۰۸)
مصادیقی از حرمت‌ها و حریم‌ها
در اینجا خوب است نگاهی به برخی از حرمت‌هایی داشته باشیم که باید حریم آنها حفظ شود و با تعظیم، تکریم و احترام نسبت به آنها زمینه ایجاد جامعه اسلامی و هنجاری را فراهم‌آوریم.
1. احترام به پیامبران: خداوند بارها از مردم می‌خواهد تا حریم پیامبران را پاس داشته و با احترام و تکریم با آنان رو به رو شوند. این تکریم نسبت به پیامبر گرامی(ص) بسیار تاکید شده است؛ زیرا آنان پیشوایان الهی هستند که بی‌مزد و مواجبی به حکم خداوند مردمان را به عبادت و تقوای الهی می‌خوانند و راهنمای مردمان به سوی سعادت ابدی هستند.(بقره، آیه ۱۰۴؛ نساء، آیه ۴۶؛ اعراف، آیه ۱۵۷ )
2.احترام به شعائر الهی: برخی از امور از شعائر الهی است. حج و بسیاری از واجبات چون نماز جمعه و جماعت، زکات و خمس و دیگر امور از شعائر الهی است که اقامه آنها به معنای حرمت نگهداری آنهاست. خداوند در آیاتی از جمله آیه ۲ سوره مائده و ۳۰ و ۳۲ سوره حج بر وجوب رعایت حرمت و تعظیم شعائر الله از سوى مؤمنان تاکید کرده و در آیه ۳۲ سوره حج می‌فرماید که این تکریم می‌بایست اعتقادی و قلبی باشد تا تاثیر مثبت خود را به جا گذارد. به این معنا که حسن فاعلی و حسن فعلی باید با هم جمع شود و گرنه انجام عمل صالحی چون حج بدون مراعات تقوای الهی و خلوص و حسن فاعلی بی‌فایده و بی‌تاثیر خواهد بود.
3. احترام به مومنان: از نظر اسلام مومن دارای قداست و شرافت خاصی است که باید مراعات شود و هرگونه بی‌احترامی نسبت به مومن ناروا و گناه است.(عبس، آیات ۱ تا ۱۰) این احترام می‌بایست در همه جا و در هر شکلی مراعات شود و حتی در برخی از جاها این الزام تاکید بیشتری شده است. به عنوان نمونه در مجالس، احترام مومنان مورد تاکید است تا شخصیتشان صیانت شود.(مجادله، آیه ۱۱)همچنین از آیه ۵۴ سوره انعام و۸۸ سوره حجر و ۲۱۵ سوره شعراء به دست می‌آید که پیامبر اکرم(ص) موظف می‌شوند تا به احترام و تکریم مومنان اقدام کند و در این باره کوتاهی نکند.
4. حریم عالمان: از جمله اموری که در قرآن بر تکریم و احترام آن تاکید شده است، حرمت حریم عالمان به‌ویژه عالمان دینی است که آخرت انسان را به آدمی نشان می‌دهند و تلاش دارند تا سعادت اخروی آنان را فراهم آورند و مردمان را به صراط سعادت رهنمون سازند.(مجادله، آیه ۱۱)
5.احترام به والدین: از دیگر موارد الزامی حرمت حریم والدین است. از نظر اسلام جایگاه والدین چنان بزرگ است که هر گونه اهانتی نسبت به آنان گویی اهانت به خداوندگاری خداوند است. از این رو تکریم والدین و احسان نسبت به آنان را در ردیف عبودیت الهی قرار داده است. بر فرزندان است که از هر کاری که موجب ناخوشی و ناخشنودی آنان است پرهیز کنند و هر چه آنان خواسته‌اند به جز کفر و شرک را پاسخ مثبت دهند و کوچک‌ترین حرکت و سخنی که آزارشان دهد از خود بروز ندهند.(اسراء، آیات ۲۳ و ۲۴)
6. حرمت قانون: خداوند در آیاتی از جمله آیه ۶۷ سوره یوسف بر لزوم احترام به قوانین عمومى، حتّى در جوامع غیر دینى تاکید می‌کند؛ زیرا احترام به قوانین، به معنای حفظ شخصیت انسانی و هویت جامعه است. کسی که قوانین حتی موضوعه انسانی را در دیگر جوامع مراعات می‌کند، با این کار خردمندانه‌اش بر بقای جامعه و سلامت آن تاکید می‌کند؛ زیرا قانون هر چند بد باشد بهتر از بی‌قانونی است.
اسلام بر مراعات قانون حتی قوانین موضوعه انسانی تاکید می‌کند و اجازه نمی‌دهد کسی قانون شکنی کند. از همین رو مراعات قوانین بین‌المللی الزام آور می‌شود. بر همین اساس است که امام خمینی(ره) عمل به قوانین وضعی قانونگذاران در جمهوری اسلامی را همانند قوانین شرعی الزام آور می‌شمارد.
7.احترام میزبان و مهمان: میزبان باید حرمت مهمان را نگه دارد و کمتر از شان او رفتار نکند و در میزبانی بکوشد. دیگران نیز می‌بایست مراعات میزبان را کرده و از بی‌احترامی نسبت به مهمان میزبان اجتناب کنند.(هود، آیه ۷۸؛ حجر، آیات ۶۸ و ۶۹؛ ذاریات، آیات ۲۴ تا ۲۶)
متقابلا مهمان هم موظف است تا حرمت میزبان را نگه دارد. از جمله روش‌های تکریم و احترام آن است که پیش از زمان موعد به منزل میزبان نرود و بیش از اندازه در آنجا نماند و موجب اذیت و آزارش نشود.(احزاب، آیه ۳۳)
آنچه گذشت تنها گوشه‌ای از مصادیق حرمت‌هایی است که احترام و تکریم و تعظیم آنها بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. می‌توان در آیات قرآن موارد دیگری را شناسایی کرد که به مسئله احترام به حریم‌ها و قداست‌ها اشاره دارد.
مبارزه با قداست‌شکنان
برخی از افراد در جامعه به شکل هدفمندی به هنجارشکنی اقدام می‌کنند؛ اینان بر این باورند که باید آزاد باشند و هیچ تابو و حرمت هیچ حریمی در برابرشان نباشد. اینان با برنامه‌ریزی به شکل یک پروسه پروژه حریم شکنی را اجرا می‌کنند تا خطوط قرمزی باقی نماند.
بسیاری از هنجارشکنان رفتارهای زشت خویش را توجیه می‌کنند و بدتر از آن اینکه شبهه افکنی و شبهه سازی می‌کنند تا احساس گناه را نیز در خود بکشند. خداوند در تبیین و تحلیل چرایی شبهه سازی و شبهه افکنی می‌فرماید که بسیاری از آنان برای آنکه راه فسق و فجور به‌رویشان باز باشد شبهه‌‌سازی می‌کنند. آنان برای رسیدن به آزادی بی‌بند و باری و حریم شکنی، در مقدسات و قوانین و اصول شبهه افکنی می‌کنند و با طرح شبهه می‌خواهند تا اعتبار و ارزش آن را مخدوش سازند و ادعا کنند امری که مخدوش است نیاز نیست که مراعات شود. این‌گونه است که برای بی‌اعتبار کردن دین مثلا شبهه دینی می‌سازند تا بتوانند قوانین و احکام دینی را زیر پا گذارند.(قیامت، آیات ۴ و ۵)
بنابراین لازم است که با قداست شکنانی که با شبهه افکنی می‌خواهند زمینه و بستر مناسبی را برای بی‌حرمتی‌ها وهتک حرمت‌ها فراهم آورند، مبارزه کرد و اجازه نداد که با شبهه سازی و شبهه افکنی دروغین و باطل خود حریم‌ها را مخدوش و آسیب پذیر سازند.
