یکی از معضلات و مشکلاتی که جامعه کنونی ایران با آن رو به روست، کاهش ازدواج و افزایش سن کسانی است که تن به آن می دهند. هر چند که تغییرات شدید فرهنگی گوناگون در این مساله تاثیرگذار است ولی بی گمان یکی از مهم ترین علل را می بایست در شرایط سختی دید که از سوی والدین و جامعه بر جوانان تحمیل می شود.
ازدواج جوانان هر چند که به سبب شرایطی چون تحصیلات عالی، سربازی و مانند آن به تاخیر افتاده است ولی در این میان نمی توان از سخت گیری های بی جا و درخواست های بی پایان گذشت. این در حالی است که کسانی که اکنون در نقش والدین درخواست های بی جا بی پایانی را طرح می کنند، خود در شرایطی بسیار آسان تر زندگی مشترک خود را آغاز کرده اند. کسانی که اکنون خواهان شغل عالی ، درآمد بالا، خانه و اتومبیل هستند، زمانی که زندگی مشترک خود را شروع کرده اند حتی در بسیاری از موارد ، شغلی نداشته اند و این زندگی مشترک بود که آنان را به تلاش و کوشش واداشت تا همه آن چه را که مطلوب یک زندگی است فراهم آورند.
اکنون به چه علت و یا عللی درونی و بیرونی خواهان اموری هستند که می توان گفت برای بسیاری از جوانان جزو آرمان هاست؟ این در حالی است که اسلام نه تنها هر گونه تکلیف سخت و دشواری را از دوش بشر برداشته است و آسان گیری را به عنوان اصل اساسی مطرح می سازد، بلکه خواهان اعمال آن در زندگی شخصی و خصوصی می شود.
به سخن دیگر، خداوند که مالک مطلق بشر و اعمال و زندگی اوست، بر او آسان می گیرد، چگونه می شود که انسان بر دیگری بیش از حد استطاعت و توان چیزی را بخواهد و بر تحمیل کند؟
نویسنده در این مطلب بر ان است تا با مطالعه آیات قرآنی ، دیدگاه خداوند و قرآن را در این باره تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
ازدواج نیاز بشر
ازدواج نیاز بشر است ؛ زیرا انسان همانند دیگر موجودات هستی به شکل جفت و زوج آفریده شده است. خداوند به صراحت بیان می دارد که همه موجودات هستی به شکل جفت و زوج آفریده شده است که از جمله خلقت و آفرینش جفت برای انسان است.(نبا آیه 8 و شوری آیه 11 و فاطر آیه 11 و‌ایات دیگر)
تنها تفاوتی که میان انسان و دیگر موجودات می توان در این زمینه یافت آن که انسان در انتخاب و اختیار زوج بسیار آزادتر است و شرایط به گونه ای برای او رقم خورده است که بتواند شخصی را که به نظر وی کفو و هم شان اوست انتخاب کرده و برگزیند.
از این روست که گفته اند ازدواج به عنوان یک فرآیند جفت گیری و انتخاب همسر امری طبیعی و نیازی ضروری است، به ویژه آن که انسان برای دست یابی به بسیاری از اهداف و پاسخ گویی به شماری چند از نیازهای مادی و معنوی نیازمند جفت و همسر می باشد.
خداوند در آیه 21 سوره روم تشکیل خانواده و ازدواج را از جمله عوامل دست یابی انسان به آرامش خاص بر می شمارد که تنها از این طریق قابل کسب می باشد.
پاسخ گویی به نیاز روحی و عاطفی از دیگر علل و عواملی است که تشکیل خانواده و ازدواج را بر می انگیزد. به این معنا که انسان نیازمند آن است تا کسی به عواطف و احساسات او پاسخ دهد. الفتی که میان زن و شوهر پدید می آید پاسخ به همین نیاز می باشد که در آیه پیش گفته به شکلی آن را مطرح می سازد.
دوستی و محبت و مودت از دیگر نیازهایی است که به عنوان عامل و یا علت ازدواج در همین ایه مطرح شده تا به انسان گفته شود که تنها می تواند این گونه مودت و محبت را در خانه و در کنار همسر جست و جو کند و راه دیگری برای پاسخ گویی به این نیاز وجود ندارد.
جلوگیری از گناه و بازداشتن شخص از انحرافات جنسی نیز از دیگر علل و عواملی است که ازدواج را ضروری و لازم می سازد. خداوند در آیات 32 و 33 سوره نور و نیز 25 سوره نساء ازدواج را عاملی مهم در پیش گیری از گناه و بزه به خصوص در حوزه جنسی بر می شمارد. از این روست که ازدواج را تشویق و ترغیب می کند.
اگر دست یابی به آرامش به عنوان مهم ترین هدف از ازدواج بیان شده است ولی از آن جایی که خوشبختی تنها به آرامش پدید نمی آید و نیاز مولفه و عنصر دیگری به نام آسایش است ، خداوند بیان می دارد که ازدواج یکی از علل و عوامل اصلی دست یابی آدمی به آسایش نیز می باشد.
به سخن دیگر، هدف انسان دست یابی به خوشبختی است که از طریق تامین آرامش و آسایش به دست می آید. از این روست که خداوند تبیین می کند که خوشبختی واقعی را انسان می تواند با تشکیل خانواده و گزینش همسر خوب تحصیل کند؛ زیرا با ازدواج انسان هم به آرامش و هم به آسایش می رسد.
خداوند در آیه 21 سوره روم به تحقق آرامش به دنبال ازدواج و در آیه 32 سوره نور به تحقق آسایش به دنبال ازدواج اشاره می کند تا به این شیوه تبیین کند که خوشبختی می تواند در کنار همسر و تشکیل خانواده تحصیل شود.
چرا سخت گیری؟
اکنون که معلوم شد که انسان با ازدواج می تواند خوشبختی را تحصیل و کسب کند و به آرامش و آسایش دست یابد، این پرسش مطرح می شود که چرا این همه سخت گیری نسبت به جوانانی که خواهان ازدواج هستند انجام می شود و آنان را در شرایطی قرار می دهند که از ازدواج گریزان و روی گردان می شوند؟
به نظر می رسد که بسیاری از کسانی که سخت گیری های بی جا را بر جوانان تحمیل می کنند، در اندیشه تحصیل آسایش می باشند. به سخن دیگر، همه سخت گیری ها از سوی والدین برای آن است که شرایط مناسبی فراهم آید تا شخص در آسایش قرار گیرد.
ولی اگر بر این باور باشیم که ازدواج خود عامل تحصیل آسایش و آرامش است، چگونه می توان معلولی را پیش از علت جست و جو کرد؟ به این معنا که ازدواج علت و یا عامل تحقق خوشبختی و اسایش و آرامش است و بی آن نمی توان امید داشت که خوشبختی حاصل شود. اکنون چگونه می توان از کسی خواست تا خوشبختی را پیش از تحقق علت و یا عامل آن داشته باشد؟
کسی که از جوانان خوشبختی را می طلبد می بایست زمینه و بستر آن را فراهم آورد که همان ازدواج سهل و اسان است. بنابراین نمی تواند آسایش و آرامش را پیش از ازدواج از آنان توقع و انتظار داشته باشد.
خداوند در آیه 32 سوره نور می فرماید: وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاء يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ؛ بىهمسران خود، و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خويش بىنياز خواهد كرد، و خدا گشايشگر داناست.
بنابراین رهایی از فقر و تنگدستی جوانان و دست یابی به آسایش و ثروت به آن است که جوانان ازدواج کنند. در حقیقت ازدواج یکی از علل و عوامل اصلی دست یابی شخص به ثروت و آسایش می باشد؛ زیرا خداوند ضمانت کرده و تضمین نموده است که اگر شخصی ازدواج کند او را به فضل خویش ثروت مند نموده و در آسایش قرار دهد.
تاکید بر واژه فضل به این سبب است که با ازدواج شخص در مقامی قرار می گیرد که خداوند افزون بر قسمت و سهمیه او به وی می بخشد و از در دیگری وارد می شود. از این روست که خود را به نام واسع می ستاید. به این معنا که خداوند در حق کسانی که ازدواج کرده اند از مقام گشایشگر وارد می شود و نسبت به آنان بذل و بخشش بیش تری می کند.
بنابراین هر کسی حتی اگر طبق شرایط معمولی می بایست در فقر و نداری و یا تنگدستی باشد به سبب ازدواج می تواند امیدوار باشد که تجلی اسم واسع را در حق خود ببیند و خداوند بر او گشایش نماید.
آسان گیری خداوند در ازدواج
خداوند همان گونه که قوانین اسلامی را بر اساس نیازها و استعداد و استطاعت انسان تنظیم و وضع کرده است، در مساله ازدواج نیز آسان و سهل گرفته است. آیات 25 و 28 سوره نساء خواهان آسان گیری در ا مر ازدواج شده و بیان می کند که خداوند با تشریع احکام سهل در این زمینه بر آن است که انسان ها به سادگی ازدواج کنند.
اگر به داستان آفرینش رجوع شود به آسانی می توان دریافت که ازدواج و تشکیل خانواده در نگره اسلامی بسیار سهل تر از آن چیزی که قابل تصور باشد. این که خداوند در پس آفرینش حضرت آدم (ع) جفت و همسرش را می افریند بی آن که سخنی از آفرینش زن به عنوان زن باشد بلکه به عنوان آفرینش جفت و همسر بر آن تاکید می کند، به این معناست که خداوند برای هر مردی زنی را افریده است تا در کنار او خود را به ارامش و اسایش یعنی خوشبختی برساند.
از این روست که نسبت به فرزندان ایشان نیز مساله را بسیار سهل و اسان گرفته است و اگر توجه شود مسایل ازدواج و احکام آن در اسلام نسبت به دیگر مسایل بسیار اسان و سهل تر می باشد.
خداوند در همین آیات پیش گفته در تبیین علت سهل و اسان گیری خدا در وضع قوانین ازدواج به این نکته اشاره می کند که انسان ها اصولا موجودات ضعیف و ناتوانی نسبت به کنترل و مهار غریزه جنسی هستند ، چنان که نیاز طبیعی آنان برای دست یابی به ارامش و اسایش نیز خود عامل و سبب دیگری است که اجازه نمی دهد که مرد و یا زنی بی همسر به سر برد. از این روست که با سهل گیری در قوانین و احکام ازدواج خواسته است تا به شکلی بسیاری آسان تر و راحت تر همسری میان مرد و زن تحقق یابد.
اگر قوانین اسلامی سخت گیرانه بود، بی گمان از دو حالت خارج نبود. به این معنا که یا انسان ها آن را به سبب مخالفت با فطرت خود کنار می گذاشتند و یا آن که نسبت به قوانین تمرد و عصیان می ورزیدند و راه فسق و فجور را درباره قوانین در پیش می گرفتند.
به سخن دیگر، هر گاه قوانین بر خلاف فطرت وضع شود، آدمی مجبور است یا آن را به طور کلی نادیده گیرد و بر خلاف آن موضع گیری و حرکت کند و یا آن که قوانین را دور زده و به گونه ای با آن مخالفت ورزد.
شناخت خداوند نسبت به انسان و نیازهای اوست که موجب شده تا قوانین بسیار سهل و اسان باشد. به ویژه آن که دست یابی به خوشبختی تنها از راه ازدواج شدنی و ممکن است و لازم است تا قوانین به گونه ای باشد تا انسان به سادگی و اسانی به خوشبختی یعنی آرامش و اسایش دست یابد.
گزارش خداوند از ازدواج های چندی که در قرآن امده بیانگر آن است که ازدواج در گذشته بسیار سهل بوده و مومنان نسبت به ازدواج آسان تشویق و ترغیب می کردند. داستانی که خداوند در آیات سوره قصص از قصه ازدواج حضرت موسی (ع) بیان می کند، حکایت از همین اسان گیری دارد. حضرت شعیب (ع) بسیار آسان با حضرت موسی (ع) در امر ازدواج برخورد می کند و به وی اجازه می دهد که یکی از دو دختر را بگیرد و در مساله مهریه نیز کار را بر او بسیار اسان می گیرد.( قصص آیه 27)
ازدواج هایی که به آسانی و سهل انجام می گیرد به سبب آن که توکل و تفویض امور به خدا در آن به شدت مراعات شده است، موجبات افزایش آرامش و اسایش طرفین می شود.افزون بر این که هیچ گونه کینه و کدورتی را بر جا نمی گذارد و در آینده به مساله جدلی میان زن و شوهر تبدیل نمی شود؛ زیرا هر گونه سخت گیری در آغاز زندگی مشترک می تواند در روحیه افراد در آینده تاثیر سوء به جا گذارد و یا کدورت ها و کینه هایی را سبب شود.
سخت گیری های بی جا
در حال حاضر در جامعه ایرانی شرایط سخت و دشواری برای جوانان پدید آمده است که ازدواج های آسان را به آرزویی دست نیافتنی تبدیل کرده است. برخی جوان ها مدت‌ها عقد دائم کرده اما توان برگزاری مراسم عروسی را ندارند به خصوص که در حال حاضر برپائی یک مراسم ساده عروسی هزینه سنگینی در پی دارد به همین دلیل سال‌ها مراسم ازدواج این افراد عقب می افتد که در این راستا کانون ازدواج آسان خدماتی شامل برگزاری مراسم عروسی را شامل آرایشگاه عروس، مراسم عقد، ماشین عروس، لباس عروس، محضر، فیلمبرداری، خنچه و هزینه تالار به همراه پذیرائی بدون هزینه شام را برای زوج ها تقبل می کند.
ازدواج که باید مایه آرامش و شکوفائى جامعه شود، اکنون با رواج موانع زیادى سر راه خود، توسط خود مردم مواجه شده است که از جمله آنها رسوم موهوم و خرافى و سنگین کردن مهریهها و جهیزیهها و دیگر هزینههاى ازدواج و توقعات بىجا و همچنین آرزوهاى بىجا و تشریفات بیش از اندازه متعارف با هزینههاى کمرشکن است که روز به روز هم رو به افزایش است . اینها قهرا امر ازدواج را ناممکن یا خیلى دشوار ساخته است تا جائى که خیلى از جوانها قید ازدواج را زده و به فساد و تباهى کشیده مىشوند .
پرسش این است که آیا ما نمىتوانیم به جاى تالارها در خانهها جشن گرفته و عروسی ها و جشن ها را هرچه سادهتر و باصفاتر برگزار کنیم و یا اگر در تالار برگزار مىکنیم، به صورت کمتشریفات، مثلا با یک نوع غذا و حذف هزینههاى غیر ضرورى باشد تا هزینههاى اضافى به مصرف واجبات خانواده نوپا برسد؟ و کسانى هم که از امکانات بیشترى برخوردارند، براى سامان دادن به ازدواج دیگران، یا امور خیریه دیگر اختصاص دهند تا این کارهاى خیر به عنوان خاطره خوب ازدواجشان باقى و درسى براى دیگران باشد؟
آیا ما نمىتوانیم به پیروى از پیشوایان معصوم خود مخصوصا پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله، کارها را براى خود سهل و آسان بگیریم تا هم خود و هم فرزندان جوانمان که مىخواهند زندگى جدیدى را شروع کنند، با آرامش خاطر به زندگى مشترک خود ادامه دهند؟
در اینجا ممکن است گفته شود که زمان تغییر کرده و الان در هزاره سوم هستیم و رسومات آن دوران به ما ربطى ندارد ؛ در پاسخ باید گفت: دوران پیامبر صلى الله علیه و آله را نمىتوان از این مشکلات دست و پا گیر که الان گریبانگیر جوامع، خصوصا جامعه اسلامى ما شده، استثنا کرد ؛ زیرا در آن دوران نیز اشراف و ثروتمندان و قدرتمندان، مراسم عروسى پرتشریفات برپا مىکردند، دختران خود را به افرادى تزویج مىنمودند که از قدرت و امکانات مالى برخوردار باشند و از عهده انتظارهاى آنها برآیند . ولى پیامبر گرامى اسلام با این رسوم موهوم مبارزه کرد و دختران ثروتمند را به مردان بىبضاعت و همچنین دختران فقیر را با مردان با مکنت تزویج کرد. چنانکه در حدیثى از امام باقر مىخوانیم:
«زنى حضور پیامبر رسید عرض کرد: مرا شوهر دهید . پیامبر فرمود: کیست با این زن ازدواج کند؟ شخصى بلند شده و آمادگى خود را اعلام کرد پیامبر پرسید: براى مهریه چه دارى؟ عرض کرد چیزى ندارم . فرمود: آیا چیزى از قرآن بلدى؟ گفت: بلى . فرمود: مقدارى از قرآن را به عنوان مهریه یادش بده» .
این روایت سادگى ازدواج و مهریه را مىرساند و این که مهریه و جهیزیه و تشریفات، اساس زندگى مشترک را تشکیل نمىدهند . بلکه چیزى که دراین مورد مهم است، ایمان و اخلاص و محبت دو طرف به یکدیگر است . بنابراین در مقابل چشم همچشمىها و رسومات غلط باید ایستاد و مبارزه کرد و اینگونه مسائل، مسائلى نیست که بتوان گفت دولت یا ارگانهاى دیگر از اینجور کارها جلوگیرى کند، بلکه اینها مسائل فرهنگى است و باید خود مردم با آنها مبارزه کنند، و گرنه با دستور و بخشنامه و امثال اینها درست نمىشود . لذا باید روى بخش فرهنگى تکیه کرد . و به عواقب آن فکر کرد تااز جهنمى که به دستخود ایجاد کردهایم، نجات پیدا کرده و به هویت اسلامى خود باز گردیم و نگذاریم جامعه پاک اسلامى ما مانند غرب آلوده به فساد و لاابالیگرى شود و ضد ارزشها راارزش تلقى کنیم .البته در این زمینه نقش رسانههاى گروهى، به ویژه صدا و سیما خیلى مؤثر است .
نگذاریم جوانان به جائى برسند که مانند دوران قبل از انقلاب در کشور عزیزمان ایران، به عدم ازدواج تشویق شوند، و ضد ارزشها را ارزش به حساب آورند .
پیشگری بهترین درمان
ترويج ازدواج آسان را راهکار پيشگيري از آثار مخرب بالارفتن سن ازدواج جوانان است. این مساله زمانی حساس می شود که بدانیم بیش از 12 ميليون دختر و پسر جوان مجرد در کشور زندگی می کنند. اگر تدابير خاصي براي ازدواج آسان اين گروه در نظر گرفته نشود، تبديل به فاجعه اي در جامعه خواهد شد که قرآن از آن به عنوان فساد کبير تعبير مي کند. سخت گرفتن مراسم ازدواج و تعيين مهريه هاي سنگين از جمله بدعت هاي غلطي است که معضلات فرهنگي را در جامعه ايجاد مي کند.
از ان جایی که ازدواج نيازي فطري بشر است، عدم تحقق آن زمينه بروز مشکلات رواني، جسمي، اجتماعي، اخلاقي، فرهنگي و ديني براي فرد و جامعه سبب می شود. با توجه به پیچیدگی مساله حل مشکلات و موانع ازدواج جوانان نيازمند همکاري و حمايت نهادهاي دولتي است و بايد براي نيازهاي اساسي جوانان تحقيقات و اقدامات ريشه اي صورت گيرد.
مهريه هاي سنگين، مدگرايي و حس استقلال طلبي جوانان در اوان زندگي و سهل الوصول بودن زنان بي بند و بار را از دلايل بارز طلاق در جامعه ماست که می توان با توسعه فرهنگ ازدواج آسان جلوی بسیاری از این معضلات و انحرافات اجتماعی در جامعه را گرفت. از این رو ازدواج آسان و ترویج فرهنگ آن يک وظيفه همگاني است که البته وظيفه دولت، نهادها و ارگان هاي دولتي در اين راستا دو چندان است.
لازم است که براي رفع چالش هاي متعدد در حوزه فرهنگ ازدواج آسان و پايدار برنامه ريزي منسجمي صورت گيرد که با توجه به فعاليت ستادي سازمان نيازمند ورود و حمايت ارگان ها و نهادهاي اجرايي است.
برگزاري جلسه با اقشار و گروه هاي تأثيرگذار، روحانيون، مربيان مدارس، مديران کانون هاي مساجد و پايگاه هاي بسيج، اساتيد معارف، برگزاري کارگاه هاي آموزش ازدواج، مراسم جشن نمادين ازدواج، برگزاري نمايشگاهي با اين عنوان، کلاس هاي مشاوره و توزيع بروشور ها و لوح هاي فشرده آموزشي را از جمله اقداماتی است که می تواند بر رفع معضل مفید و سازنده باشد.
