آثار و برکات سلام

بسم الله الرحمن الرحیم

سلام و تحیت یعنی ابراز سلامت و زنده باد یکی از آموزه های مهم اخلاقی و اجتماعی اسلام است. نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی اسلام بر آن است تا ابعاد و آثار فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی و مادی و معنوی سلام را تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

سلام و حیّ از اسمای حسنای الهی

از نام های خداوند سلام است. خداوند در آیه 23 سوره حشر خود را به نام سلام معرفی می کند. سلام، اسم و صفت الهى به معناى سلامت از عيوب و آفات است؛ يعنى ذات احديّت از جميع نقصها و عيوب سالم و مبرّا است.( شرح اسماء اللّه الحسنى، عبدالكريم النّيشابورى القشيرى، ص 148) اين اسم به صورت «مصدرى» يك بار در مورد خداوند به كار رفته است:هُوَ المَلِكُ القُدّوسُ السَّلامُ(حشر، آیه 23)

از دیگر اسمای حسنای الهی ، نام «حیّ» و به معناى داراى حيات ثابت است.( الاسماء و الصّفات، بيهقى، ص 110) اين كلمه مانند هر صفت مشبّهه دلالت بر دوام دارد.( الميزان، طباطبایی، ج 2، ص 328) حيات خداوند حيات حقيقى و عين ذات اوست و عارض شدن مرگ بر او محال است.( همان، ص 330) صفت حىّ در آيات ذيل: بقره ، آیه 255 ؛ آل عمران، آیه 2 ؛ طه ، آیه 111 ؛ فرقان ، آیه 58 ؛ غافر ، آیه 65 مطرح شده است. پس حياتى كه خداوند بدان وصف مى شود معنايش اين است كه مرگ و نيستى براى او نيست.( مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص 268، ذیل «حيى»)

معنای تحیت و سلام

خداوند در آیه از مومنان خواسته تا بر خود و به یک دیگر تحیت و سلام بفرستند. تحیت به معنای زنده باد و سلام به عافیت و سلامتی طلبی برای خود و دیگری است. تحيّت، برگرفته از واژه حيات و به معناى دعا براى بقا‌ و‌زندگى خود و دیگری است.(نگاه کنید: مفردات الفاظ قرآن کریم، ص‌270،«حيى») این واژه هم چنین به معناى سلام و درود گفتن آمده است.(لسان‌العرب، ابن منظور، ج‌3، ص‌428، «حيا»؛ مجمع‌البيان، طبرسی، ج‌3‌-‌4، ص‌130)

سلام نیز چنان که بارها گفته شده، نامی از نام های خداوند و به معنای سلامت از عیوب و آفات است. پس کسی که سلام می فرستد ، در حقیقت خواهان سلامتی از عیوب و آفات برای دیگری است.

بر اساس آیات قرآنی انسان می بایست هماره خواهان سلامت به ویژه در سه مقطع اساسی زندگی یعنی هنگام تولد، هنگام مرگ و هنگام بعثت و رستاخیز در قیامت باشد: وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا.(مریم، آیات 15 و 33)

تحیت و سلام بر خود و دیگران

از آیه 61 سوره نور به دست می آید که انسان می بایست بر خود و دیگران سلام و تحیت بفرستد. این بدان معنا خواهد بود که انسان می بایست هماره از خداوند سلامت برای خویش و دیگران را بخواهد. خداوند می فرماید: فَإِذَا دَخَلْتُم بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون؛ پس چون به خانه‏هايى كه گفته شد درآمديد، بر خودتان سلام كنيد تحیت و درودى كه نزد خدا مبارك و خوش است. خداوند آيات خود را اين گونه براى شما بيان مى‏كند، اميد كه بينديشيد.

این سلام بر «انفسکم» و خودتان به معنای سلام بر خویشتن است نیز می شود؛ یعنی وقتی وارد شدید و دیدید کسی نیست بر خودتان سلام بفرستید تا در آن خانه به سلامت باشید؛ چنان که شامل دیگران نیز می شود؛ یعنی به دیگرانی که در آن جا هستند سلام کنید.

اميرالمؤمنين امام علی عليه السلام فرموده است: اِذا دَخَلَ اَحَدُكُمْ مَنْزِلَهُ فَلْيُسَلِّمْ عَلى اَهْلِهِ، يَقُولُ: اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ، فَاِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ اَهْلٌ فَلْيَقُل: اَلسَّلامُ عَلَيْنا مِنْ رَبِّنا؛ هرگاه يكى از شما وارد منزل خود شد بر خانواده خويش سلام كند و بگويد: السّلام عليكم (درود بر شما). و چنانچه در منزل كسى نبود بگويد: السلاّم علينا من ربّنا يعنى امنيّت و سلامتى از طرف پرودگارمان بر ما باد. (بحار الانوار، ج 76، ص 4)

البته در روايتى از امام صادق(عليه السلام) جمله «فسلّموا على أنفسكم» در آیه به سلام بر خانواده تفسير شده است(مجمع‌البيان، ج‌7‌-‌8‌، ص‌247)؛ زیرا خانواده انسان نفس انسان است؛ چنان که در آیه 61 سوره آل عمران، امیرمومنان امام علی(ع) به عنوان نفس پیامبر(ص) معرفی شده و پیامبر(ص) نیز امام حسین(ع) به عنوان خودم معرفی می کند و می فرماید: حسین منی و انا من حسین؛ حسین از من و من از حسین هستم.

از سوی دیگر، انسان باید عادت کند تا خانواده خویش سلام کند تا آنان نیز در سلامت باشند و هم ادب را از بزرگ تر بیاموزند. سلام بر خانواده زمانی که شخص از بیرون می آید و وارد خانه می شود بسیار با اهمیت و مهم است.

در حقیقت، انسان در هنگام ورود در جایی(هود، آیه 48) و یا بر کسی باید سلام بفرستد(هود، آیه 69) و خواهان سلامت در جان و دین خویش از خداوند شود. خداوند در آیه 54 سوره انعام به پیامبر(ص) می فرماید بر مومنان هنگامی که نزدت می آیند «سلام علیکم» بگو که نشانه رحمت الهی بر ایشان است.

فرشتگان الهی نیز هنگام ورود بر حضرت ابراهیم(ع) بر ایشان سلام کردند(هود، آیه 69؛ حجر، آیه 52؛ ذاریات، آیه 25) و ایشان جواب سلام آنان را داد.(همان) هم چنین فرشتگان هنگام جان گیری مومنان (نحل، آیه 32) و هنگام ورود بهشتیان به دارالسلام بهشت(انعام، آیه 127) بر آنان سلام می فرستند (رعد، آیات 23 و 24؛ حجر، آیه 46؛ فرقان، آیه 75؛ زمر، آیه 73؛ ق، آیه 34؛ واقعه، آیات 26 و 91) ؛ چرا که اهل بهشت و بهشتیان از سبل السلام و راه راست سلامت به سلامتی به بهشت رسیدند و دین و ایمان خویش را ناقص یا تباه نکرده و آفتی به دین و ایمان آنان نرسیده است.(مائده، آیه 16؛ انعام، آیه 127؛ یونس، آیه 25) بر اساس آیه 62 سوره مریم، همه اهل بهشت جز سلام نمی شنوند؛ یعنی هماره در سلامت از هر گونه آفات از جمله مرگ و بیماری و مانند آن هستند؛ چنان که حضرت ابراهیم(ع) در همین دنیا در آتش نمرودیان به سلامت از هر گونه آفت و بلایی بود.(انبیاء، آیه 69)

بر اساس آیه 94 سوره نساء می توان دریافت که سلام کردن به یک دیگر نشانه سلامت در دین است؛ زیرا کسی که سلام می فرستد اقرار به یکتاپرستی و اسلام می کند. از این رو نمی توان مدعی اسلام و سلامت در دین را متهم به بی اسلامی کرد و آسیبی به جان و مال و عرض او وارد کرد؛ چنان که امروز تکفیری ها بر خلاف صراحت این آیه چنین رفتاری دارند و مسلمانان را به بدترین شکل به شهادت می رسانند.

پیامبر(ص) نیز سلام را از ویژگی های مسلمانی و از حقوق مسلمانان دانسته است. از رسول اللّه صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: اَنَّ لِلْمُسْلِمِ عَلى اَخيهِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْمَعْرُوفِ سِتّا يُسَلِّمُ عَلَيْهِ اِذا لَقِيَهُ، وَيَعُودُهُ اِذا مَرِضَ، وَيُسَمِّتُهُ اِذا عَطَسَ، وَيُشْهِدُهُ اِذا ماتَ، وَيُجِيبُهُ اِذا دَعاهُ، وَيُحِبُّ لَهُ ما يُحِبُّ لِنَفْسِهِ، وَيَكْرِهُ لَهُ ما يَكْرِهُ لِنَفْسِهِ؛ هر مسلمان بر مسلمان ديگر، شش حق دارد: 1 ـ هنگام ملاقات بر او سلام نمايد. 2 ـ هنگام مريضى از او عيادت نمايد. 3 ـ وقتى عطسه زد او را به جمله يرحمك اللّه دعا كند. 4 ـ وقتى مرد در مراسم او حضور پيدا نمايد. 5 ـ هنگامى كه او را دعوت كرد اجابت نمايد. 6 ـ آنچه براى خود مى خواهد، براى او هم دوست بدارد و آنچه براى خود نمى پسندد، براى او هم روا ندارد. (بحار الانوار، ج 76، ص 5)

از امام صادق عليه السلام نیز نقل شده كه فرمود: اَلسَّلامُ تَحِيَّةٌ لِمِلَّتِنا وَاَمانٌ لِذِمَّتِنا؛ سلام، درود وتحيّت امت براى هم كيشان ما و امان است براى كسانى كه در پناه ما هستند. (میزان الحکمه، ریشهری، ج 4، ص 53)

هم چنین آیه 46 سوره اعراف بیان می کند که مومنان در قیامت و پیش از ورود به بهشت نیز با یک دیگر سلام می کنند و مردانی چون اهل بیت عصمت وطهارت(ع) به اینان که امید به بهشت بسته اند سلام می فرستند.

بهشتی ها نیز در بهشت وقتی می خواهند زنده باد و تحیت بفرستند از واژه و اصطلاح سلام استفاده می کنند. این بدان معنا خواهد بود که بهترین زنده باد و تحیت بر دیگری به جای واژگان و اصطلاحاتی چون درود و مانند آن، همان سلام است.(یونس، آیه 10؛ ابراهیم، آیه 23؛ احزاب، آیه 44) پيامبر بزرگوار اسلام صلى الله عليه و آله در این باره فرمود: تَحِيَّةُ اَهْلِ الْجَنَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ؛ درود اهل بهشت «السلام عليكم» است. (بحار الانوار، ج 76، ص 6)

این سلام همان طوری که از سوی فرشتگان و پیامبران و امامان یعنی شافعیان روز جزا می رسد هم چنین از سوی خداوند نیز سلام خاصی بر اهل بهشت خواهد رسید و خداوند کریمانه با آنان برخورد می کند.(احزاب، ایه 44؛ یس، آیه 58)

خداوند حتی در آیه 61 سوره نور بیان می کند که انسان وقتی وارد بر جایی یا کسی می شود باید به عنوان زنده باد و تحیت، سلام کند. پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله نیز فرمود: اِذا تَلاقَيْتُمْ فَتَلاقُوا بِالتَّسْلِيمِ وَالتَّصافُحِ وَاِذا تَفَرَّقْتُمْ فَتَفَرَّقُوا بِالاْءسْتِغْفارِ؛ وقتى به هم مى رسيد سلام كنيد و دست بدهيد و وقتى خواستيد از يكديگر جدا شويد براى همديگر طلب آمرزش نمائيد.(بحار الانوار، ج 76، ص 5)

البته القای سلام از سوی خداوند به افرادی خاص چون پیامبران(ع) یک سلام ویژه ای است که دین و دنیای آنان را شامل می شود.(صافات، آیات 79 و 109 و 120 و 130 و 181) هم چنین کسانی که به مکتب رمضان وارد شده و احیای جان به تهجد و شب زنده داری گرفته و شب قدر و منزلت آن را درک کرده اند، از سوی خداوند از سلام خاصی برخوردار خواهند بود که سلامت دین و دنیای آنان را تضمین می کند و مقدرات آنان به گونه ای خاص رقم می خورد.(سوره قدر)

اصولا القای سلام به دیگری به معنای گذشت از مشکلات و عفو از خطایا و گناهان و اعلان رسمی سلامت بودن در زمان و مکان حضور است؛ از این روست که پیامبر(ص) از خطایای مردمان می گذرد و حتی به آنان می گوید: به سلامت(زخرف، آیه 89) تا بعدا وضعیت ایشان معلوم شود و هم چنین حضرت ابراهیم(ع) با سلام خویش این گذشت و درخواست آمرزش را به عمویش ابراز می کند(مریم، آیه 47) و حضرت موسی(ع) نیز به فرعون گوشزد می کند که سلامت در اتباع و پیروی از دینی است که او را به سلامت به بهشت می رساند.(طه، آیه 47)

آداب سلام

بر همین اساس مومنان هنگام مواجه با انسان های سفیه و بی خردی که از دین گریزان هستند و به اذیت و آزار دینی می پردازند سلام می فرستند تا با اعلان و ابراز امنیت کرده و دست دشمنان را تعرض بی جا کوتاه سازند.(قصص، ایه 55؛ فرقان، آیه 63)

بنابراین می توان گفت این یکی از آداب سلام است. هم چنین انسان همین که بر کسی وارد شد باید سلام بگوید، چنان فرشتگان در دیدار با حضرت ابراهیم(ع) و هنگام ورود اهل بهشت این گونه عمل کردند و می کنند و پیامبران (ع) نیز این سنت را داشته اند. در روایت است که «اول سلام بعدا کلام»: قَالَ لَهُ (الْحُسَيْنُ) عليه السلام رَجُلٌ اِبتِداءً: كَيْفَ اَنْتَ عافاكَ اللّهُ؟ فَقالَ عليه السلام لَهُ: اَلسَّلامُ قَبْلَ الكَلامِ عافاكَ اللّهُ، ثُمَّ قالَ عليه السلام : لاتَأذَنُوا لاِحَدٍ حتّى يُسَلِّمَ؛ مردى به آن حضرت (امام حسين) عليه السلام گفت: چطوريد؟ خدا بشما عافيت دهد. امام فرمود: اوّل سلام بعد سخن، خدايت عافيت دهد، سپس فرمود: تا كسى سلام نكند اجازه ورود (يا سخن) ندهيد. (تحف العقول، 246)

هم چنین سلام آدابی دارد که در این حدیث به برخی از آن ها اشاره شده است. البته پيامبر بزرگوار صلي الله عليه و آله در آداب سلام فرموده است: يُسَلِّمِ الصَّغِيرُ عَلَى الْكَبيرِ، وَيُسَلِّمِ الْواحِدُ عَلَى الاِْثْنَيْنِ، وَيُسَلِّمِ الْقَلِيلُ عَلَى الْكَثِيرِ، وَيُسَلِّمِ الرَّاكِبُ عَلَى الْماشى، وَيُسَلِّمِ الْمارُّ عَلَى الْقائِمِ وَ يُسَلِّمِ الْقائِمُ عَلَى الْقاعِدِ؛ كوچك بايد بر بزرگ سلام نمايد. يك نفر بايد به دو نفر سلام كند. گروه كم بايد به گروه زياد سلام نمايد. سواره بر پياده سلام كند. عابر به ايستاده سلام كند. وايستاده بر نشسته سلام نمايد. (میزان الحکمه، ج 4، ص 538)

امام صادق عليه السلام نیز در بیان برخی دیگر از آداب سلام می فرماید:  اَذا سَلَّمَ اَحَدُكُمْ فَلْيَجْهَرْ بِسلامِهِ وَلايَقُولُ: سَلَّمْتُ فَلَمْ يَرُدُّوا عَلَىَّ وَلَعَلَّهُ يَكُونُ قَدْ سَلَّمَ وَلَمْ يُسْمِعْهُمْ، فَاِذا رَدَّ اَحَدُكُمْ فَلْيَجْهَرْ بِرَدِّهِ وَلايَقُولُ الْمُسْلِمُ: سَلَّمْتُ فَلَمْ يَرُدُّوا عَلَىَّ؛ هنگامى كه يكى از شما سلام مى كند بلند سلام كند و نگويد سلام كردم و پاسخم را ندادند شايد سلام گفته ولى شنيده نشده است و وقتى كه كسى پاسخ سلام را مى دهد بلند پاسخ دهد تا سلام كننده نگويد: سلام كردم ولى پاسخم را ندادند. (محجه البیضاء، ج 3، ص 384)

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود اِذا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ وَالْقَوْمُ يُصَلُّونَ فَلاتُسَلِّمْ عَلَيْهِمْ وَسَلِّمْ عَلَى النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله ثُمَّ اَقْبِلْ عَلى صَلاتِكَ، وَاِذا دَخَلْتَ عَلى قَوْمٍ جُلُوسٍ يَتَحَدَّثُونَ فَسَلِّمْ عَلَيْهِمْ؛ وقتى كه داخل مسجد شدى و مردم مشغول نماز هستند بر آنها سلام نكن، بلكه سلام بر پيامبر صلي الله عليه و آله كرده و مشغول نمازشو؛ ولى وقتى كه وارد بر گروهى شدى كه مشغول صحبت هستند بر آنها سلام كن. (بحار الانوار، ج 76، ص 8)

هم چنین از آداب سلام عدم کاستی است. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: لا غِرارَ فِى الصَّلاةِ وَلاالتَّسْليمِ؛ در نماز و سلام كاستى و شتاب نيست.(بحار الانوار، ج 76، ص 6)

از دیگر آداب سلام توجه به مساله احکام آن است. از نبىّ اكرم صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: اَلسِّلامُ تَطَوُّعٌ وَالرَّدُّ فَرِيضَةٌ؛ سلام دادن مستحب و پاسخ آن واجب است. (میزان الحکمه، ج 4، ص 537)

از آداب سلام کردن سلام بر کودکان است .پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: خمْسٌ لا اَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَماتِ: … وَالتَّسْلِيمَ عَلَى الصِّبْيانِ لِتَكُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِى؛ پنج چيز را تا وقت مرگ ترك نمى كنم: … يكى از آنها سلام كردن بر كودكان است تا بعد از من سنّت شود. (بحار الانوار، ج 76، ص 10)

هم چنین در آداب سلام از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: كانَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله يُسَلِّمُ عَلَى النِّساءِ وَيَرْدُدْنَ عَلَيْهِ السِّلامَ، وَكانَ اَميرُالْمُؤْمِنين عليه السلام يُسَلِّمُ عَلَى النِّساءِ وَكانَ يَكْرَهُ اَنْ يُسَلِّمَ عَلَى الشّابَّةِ مِنْهُنَّ، وَيَقُولُ: اَتَّخَوَّفُ اَنْ تُعْجِبَنى صَوْتُها فَيَدْخُلَ عَلَىَّ اَكْثَرُمَمّا اَطْلُبُ مِنَ الاَجْرِ؛ پيامبر صلي الله عليه و آله بر زنها سلام مى كرد و آنها هم پاسخ مى دادند، همين طور اميرالمؤمنين هم بر آنها سلام مى كرد، ولى بر زنهاى جوان دوست نداشت سلام كند و مى فرمود: مى ترسم زيانى كه در اثر صداى زن جوان عايد من مى شود بيش از اجر و پاداش سلام باشد. (همان)

هم چنین از آداب سلام مساله نمايندگى در سلام است.از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود: اِذا سَلَّمَ مِنَ الْقَوْمِ واحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ وَاِذارَدَّ واحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ؛ هنگامي كه در ميان جمعى هستيد يك نفر سلام كند كافي است و در ميان جمع هم يكنفر پاسخ دهد كفايت مى كند. (محجه البیضاء، فیض، ج 3، ص 385)

امام صادق عليه السلام هم چنین در آداب سلام از پدر بزرگوارش امام باقر عليه السلام نقل كرده كه فرمود: اِنَّ عَليًّا عليه السلام كـانَ يَـكْرَهُ رَدَّ السَّـلامِ وَالاِمــامُ يَخْـطِبُ؛ على عليه السلام وقتى امام در حال ايراد خطبه و سخنرانى بود، دوست نداشت كه پاسخ سلام را بدهد. كنايه از اين است كه در چنين موقعى ترك سلام بهتر است. (بحار الانوار، ج 76، ص 8)

گروهی هم معافيت از سـلام دارند، چنان که از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: ثَلاثَةٌ لايُسَلِّمُونَ: اَلْماشى مَعَ الْجَنازَةِ وَالْماشى اِلى الْجُمُعَةِ وَ فِى بَيْتِ حَمّامٍ؛  سه نفر لازم نيست كه سلام كنند: 1 ـ كسى كه همراه جنازه مى رود؛ 2 ـ كسى كه به نماز جمعه مى رود؛ 3 ـ كسى كه در حمّام است. (محجه البیضاء، فیض، ج 3، ص 385)

در آداب سلام است که به برخی نباید سلام کرد و از سلام بر آنان منع شده است. امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش امام باقر عليه السلام نقل كرده كه فرمود: لاتُـسَلِّمُوا عَـلَى الْيَـهُودِ، وَلاعَـلَى النَّـصارى، وَلاعَلَى الْمَجُـوسِ، وَلاعَـلى عَبَدَةِ الاَوْثـانِ، وَلاعَلى مَوائِدِ شُرّابِ الْخَمْرِ، وَلاعَلى صاحِبِ الشَّطْرَنْجِ وَالنَّرْدِ، وَلاعَلىَ الْمُخَنَّثِ، وَلاعَلَى الشّاعِرِ الَّذى يَقْذِفُ الْمُحْصَنات، وَلاعَلَى الْمُصَلِّى وَذلِكَ لاِنَّ الْمُصَّلى لايَسْتَطيعُ اَنْ يَرُدَّ السَّلامَ لاِنَّ التَّسْلِيمَ مِنَ الْمُسَلِّمِ تَطَوُّعٌ وَالرَّدُ عَلَيْهِ فَرِيْضَةٌ وَلاعَلى آكِلِ الرِّبا، وَلاعَلى رَجُلٍ جالِسٍ عَلى غائِطٍ، وَلاعَلَى الَّذى فِى الْحَمّامِ، وَلاعَلَى الْفاسِقِ الْمُعْلِنِ بِفِسْقِهِ؛ بر اين گروهها سلام نكنيد: 1ـ يهـوديان 2ـ نصارى 3ـ مجُوسيها 4 ـ بت پرستان 5 ـ بر كسـانى كه سر سفُره شرابخواران نشسته اند 6ـ بر صاحب شطـرنج و تخـت نرد 7 ـ مرد بـدكار(مرد زن نـما) 8 ـ شـاعرى كه بـر زنــان پـاك تـهمت بـزنـد 9 ـ نمازگـزار، چـون او آمـادگى پـاسـخ دادن را نـدارد در صـورتى كـه ســلام از سـلام كننده مستـحب است و پـاسـخ دادن واجـب اسـت. 10 ـ ربـا خـوار 11 ـ كـسى كه در حـال قضاء حاجت اسـت 12 ـ كسى كـه در حمّـام اسـت 13 ـ فـاسـقى كه فـسق خـود را آشــكار مى كـند . (بحار الانوار، ج 76، ص 9)

هم چنین امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش نقل كرده كه فرمود: اِنَّ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله قال: لاتَــبْدَؤُا اَهْــلَ الْكِتـابِ بِـالسَّلامِ، فَاِنْ سَلَّمُـوا عَـلَيْكُمْ فَقُولُـوا: عَـلَيْكُمْ؛ پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: شما به اهل كتاب سلام نكنيد، اگر آنها به شما سلام كردند در پاسخ بگوئيد: عَليكُم. (بحار الانوار، ج 76، ص 9)

از نظر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بخیل کسی است که از سلام بخل ورزد. ایشان فرمود: اِنَّ اَعْـجَزَ النّـاسِ مَـنْ عَجَـزَ مِنَ الدُّعاءِ وَاِنَّ اَبْخَلَ النّاسِ مَنْ بَخِـلَ بِالسَّـلامِ؛ ناتوانترين مردم كسى است كه از دعا كردن عاجز باشد و بخيل ترين مردم كسى است كه در سلام كردن بخل ورزد. (بحار الانوار، ج 76، ص 4)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله هم چنین فرمود: اَلْمَلائِكَةُ تُعَجِّبُ مِنَ الْمُسْلِمِ يَمُرُّ عَلَى الْمُسْلِمِ فَلايُسَلِّمُ عَلَيْهِ؛ وقتى مسلمانى از كنار برادر مسلمانش عبور مى نمايد و سلام نمى كند ملائكه از آن مسلمان تعجب مى كنند. (محجه البیضاء، فیض، ج 3، ص 382)

ارزش و آثار سلام و تحیت

اگر بخواهیم اهمیت و ارزش سلام و تحیت را در زندگی دنیوی و اخروی خود بدانیم می بایست به آثار و برکات آن توجه کنیم؛ زیرا توجه به آثار و برکات آن خود به خود ارزش و اهمیت سلام را نمایان می کند.

1. بهشت: امام صادق عليه السلام فرمود: جَمَعَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله بَنِى عَبْدِالْمُطَّلِبِ فَقالَ: يا بَنى عَبْدِالْمُطَّلِبِ اَفْشُوا السَّلامَ وَصِلُوا الاْرْحامَ، وَتَهَجَّدُوا وَالنّاسُ نيامٌ، وَاَطْعِموُا الطَّعامَ، وَاَطِيبُوا الْكَلامَ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلامٍ؛ رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرزندان عبدالمطلب را جمع كرد و به آنها فرمود: اى فرزندان عبدالمطلب! سلام را افشاء كنيد، صله رحم انجام دهيد، هنگامي كه مردم در خوابند عبادت نمائيد؛ اطعام كنيد، پاكيزه سخن بگوئيد تا به سلامت وارد بهشت شويد. (بحار الانوار، ج 76، ص 10) هم چنین پيامبر بزرگ اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: اِنَّ فِى الْجَنَّةِ غُرَفا يُرى ظاهِرُها مِنْ باطِنِها، وباطِنُها مِنْ ظاهِرِها، يَسْكُنُها مِنْ اُمَّتِى مَنْ اَطابَ الْكَلامَ، وَاَطْعَمَ الطَّعامَ، وَاَفْشَى السَّلامَ، وَصَلّى بِاللَّيْلِ وَالنّاسُ نِيامٌ، ثُمَّ قالَ: اِفْشاءُ السَّلامِ اَنْ لايَبْخَلَ بِالسَّلامِ عَلى اَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمينَ؛ در بهشت، قصرها و غُرفه هائى است كه اندرون آنها از بيرون و نماى خارجى و ظاهر آنهااز درون پيداست. از اُمّت من كسانى در آنها سكونت خواهند گزيد كه پاكيزه سخن بگويند، افشاى سلام كنند و شب هنگام كه مردم در خواب راحت آرميده اند به عبادت پردازند، سپس حضرت فرمود: مقصود از افشاى سلام اين است كه از سلام كردن بر هيچ مسلمانى بخل نورزند. (بحار الانوار، ج 76، ص 2)
2. ثواب آزادی برده: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مَنْ لَقِىَ عَشَرَةً مِنَ الْمُسْلِمينَ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ كَتَبَ اللّهُ لَهُ عِتْقَ رَقَبَةٍ؛ هر كس به ده تن از مسلمانان برخورد نمايد و بر آنها سلام كند، خداوند ثواب آزاد كردن يك بنده را به او خواهد داد. (بحارالانوار، ج 76، ص 4)
3. هفتاد حسنه: از امیرمومنان امام على عليه السلام نقل شده كه فرمود: لِلسَّلامِ سَبْعُونَ حَسَنَةٌ، تِسْعَةٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدى وَواحِدَةٌ لِلرّادِّ؛ سلام هفتاد حسنه دارد كه شصت و نه حسنه براى سلام كننده و فقط يك حسنه، براى پاسخ دهنده است. (بحارالانوار، ج 76، ص 11)
4. هفتاد صلوات فرشتگان: خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله فرمود: اِذا سَلَّمَ الْمُسْلِمُ عَلَى الْمُسْلِمِ فَرَدَّ عَلَيْهِ صَلَّتْ عَلَيْهِ الْمَلائِكَةُ سَبْعِينَ مَرَّةً؛ وقتى مسلمانى بر مسلمان ديگر سلام كند و او پاسخ دهد، ملائكه هفتاد بار به او درود مى فرستند.(محجه البیضاء، فیض، ج 3، ص 382)
5. محبت آفرین: سلام به یک دیگر محبت آفرین است. پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله فرمود: وَالَّذى نَفْسى بِيَدِهِ لاتَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتّى تُؤْمِنُوا، وَلاتُؤْمِنُونَ حَتّى تَحابُّوا، اَفَلا اَدُلُّكُمْ عَلى عَمَلٍ اِذا عَمِلْتُمُوهُ تَحابَبْتُمْ؟ قالُوا: بَلى يا رَسُولَ اللّهِ، قالَ: اَفْشُوا السَّلامَ بَيْنَكُمْ؛ قسم به خدایی كه جانم در دست اوست وارد بهشت نمى شويد تا ايمان بياوريد و ايمان نمى آوريد تا اينكه همديگر را دوست داشته باشيد، آيا راهنمائى كنم شما را به كارى كه وقتى انجام دهيد همديگر را دوست خواهيد داشت؟ گفتند: بله يا رسول اللّه، حضرت فرمود: سلام را در ميان خودتان افشاء (علنى) كنيد.(محجه البیضاء، فیض، ج 3، ص 382)
6. محـبوب خـدا: سلام محبوب خداوند است و کسی که سلام می کند محبوب خداوند خواهد شد. امام باقر عليه السلام فرمود: اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ اِطْعامَ الطَّعامِ وَاِفْشاءَ السَّلامِ؛ خـداوند متـعال، غذا دادن به ديـگران و افـشاء سلام را دوسـت دارد. (بحار الانوار، ج 76، ص 10)
7. بهترین ها: انسان اگر بخواهد بهترین ها باشد، باید در افشای سلام بکوشد. پيامبر عظيم الشأن اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: خَيْرُكُمْ مَنْ اَطْعَمَ الطَّعامَ، وَاَفْشَى السَّلامَ وَ صَلّى وَالنّاسُ نِيامٌ؛ بهترين شما كسى است كه اطعام مى كند و به همه سلام مى گويد و شب كه مردم در حال استراحتند نماز مى خواند؛ يعنى نماز شب بجا مى آورد. (بحار الانوار، ج 76، ص 3)
8. سلام فرشتگان : کسی که سلام می گوید و پاسخ نمی شنود فرشتگان بر او سلام گفته و پاسخش را می دهند. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اَلسَّلامُ مِنْ اَسْماءِ اللّهِ فَاَفْشُوهُ بَيْنَكُمْ، فَاِنَّ الرَّجُلَ الْمُسْلِمَ اِذا مَرَّبِالْقَوْمِ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ فَاِنْ لَمْ يَرُدُّوا عَلَيْهِ يَرُدُّ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنْهُمْ وَاَطْيَبُ؛ سلام از نامهاى خداست، بنابراين آن را در بين خودتان افشاء كنيد. فرد مسلمان هنگامى كه به گروهى برسد و بر آنها سلام نمايد، اگر پاسخ او را ندهند، كسى كه بهتر و پاكتر از آنهاست(يعنى ملائكه) پاسخ او را خواهند داد. (بحار الانوار، ج 76، ص 10)
9. مغفرت و آمرزش : امام صادق عليه السلام فرمود: اِنَّ مِنْ مُوجِباتِ الْمَغْفِرَةِ بَذْلُ السَّلامِ وَحُسْنُ الْكَلامِ؛ يكى از عوامل آمرزش انسان، سلام دادن ونيكوئى درگفتاراست. (بحار الانوار، ج 76، ص 10)
10. بهترین اخلاق در دنیا و آخرت : پيامبر بزرگ صلى الله عليه و آله فرمود: اَلا اُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ اَخْلاقِ اَهْلِ الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ؟ قالُوا: بَلى يا رَسُولَ اللّهِ، فَقالَ: اِفْشاءُ السَّلامِ فِى الْعالَمِ؛ آيا مايل هستيد بهترين اخلاق اهل دنيا و آخرت را براى شما بيان كنم؟ گفتند: بله يا رسول اللّه! آنگاه حضرت فرمود: بهترين اخلاق آنها، افشاءِ سلام در بين جهانيان است. (بحار الانوار، ج 76، ص 12)
11. خیر و برکت: پيامبر صلي الله عليه و آله به انس فرمود: يا اَ نَسُ! سَلِّمْ عَلى مَنْ لَقيتَ، يَزيدُ اللّهُ فِى حَسَناتِكَ، وَ سَلِّمْ فِى بَيْتِكَ يَزيدُ اللّهُ فِى بَرَكَتِكَ؛ اى انس! در بيرون به هر كس مى رسى سلام كن كه بر حجم حسنات و پاداشت افزوده مى شود و هنگام ورود به خانه ات سلام كن كه خداوند به تو خير و بركت عطا مى كند. (بحار الانوار، ج 76، ص 3)
12. انس با فرشتگان: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: اِذا دَخَلَ اَحَدُكُمْ بَيْتَهُ فَلْيُسَلِّمْ فَاِنَّهُ يُنْزِلُهُ الْبَرَكَةَ، وَتُؤْنِسُهُ الْمَلائِكَةَ؛ هر يك از شما هنگامى كه داخل منزل خود شد، سلام نمايد، چون سلام موجب نزول بركت و اُنس و الفت ملائكه مى شود. (بحار الانوار، ج 76، ص 7)
13. رهایی از وحشت: اگر از کسی می ترسید سلام کنید. اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: لِكُلِّ داخِلٍ دِهْشَةٌ فَابْدَئُوا بِالسَّلامِ؛ هر تازه وارد، نوعى وحشت ايجاد مى كند، لذا ورود را باسلام آغاز كنيد. (میزان الحکمه، ج 4، ص 526)
14. فراری دادن شیطان : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اِذا دَخَلْتُمْ بُيُوتَكُمْ فَسَلِّمُوا عَلى اَهْلِها فَاِنَّ الشَّيْطانَ اِذا سَلَّمَ اَحَدُكُمْ لَمْ يَدْخُلْ مَعَهُ فِى بَيْتِهِ؛ هـنگامى كه وارد مـنزلتان شـديد بـر خـانـواده سـلام كـنيد، زيـرا هـر يك از شـما كه سـلام كـند، شـيطان بـا او وارد مـنزل نمـى شود.(محجه البیضاء، فیض، ج 3، ص 382)
15. شراکت در خیر: پيامبر گرامى صلي الله عليه و آله فرمود: اِذا قـامَ الرَّجُـلُ مِـنْ مَجْـلِسِهِ فَـليُوَدِّعْ اِخْـوانَهُ بِالسَّـلامِ، فَـاِنْ اَفاضُوا فِى خَيْرٍ كانَ شَريكَهُمْ وَاِنْ اَفاضُوا فِى باطِلٍ كانَ عَلَيْـهِمْ دُونَهُ؛ وقتى كسى از مجلسى برخاست، برادران خود را با سلام وداع نمايد، زيرا در اين صورت اگر خيرى به آنها برسد او هم شريك آنها خواهد بود و اگر شرّى به آنها برسد ضرر و زيانى متوجه او نخواهد شد. (بحار الانوار، ج 76، ص 9)
16. تقدم رتبه و مرتبت: امام صادق عليه السلام فرموده است: اَلْبادِى بِالسَّلامِ اَوْلى بِاللّهِ وَبِرَسُولِهِ؛ آغازگر سلام به خدا و رسولش نزديكتر است. (بحار الانوار، ج 76، ص 1)
17. مطیع ترین بنده خدا: از رسول گرامى اسلام صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: اَطْوَعُكُمْ لِلّهِ اَلَّذى يَبْدَأُ صاحِبَهُ بِالسَّلامِ؛ مطيع ترين شما در برابر خداوند متعال كسى است كه سلام را آغاز مى كند. (میزان الحکمه، ج 4، ص 536)
18. رهایی از تکبر: تقدم در سلام موجب تواضع و رهایی از تکبر است. از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: اَلْبادى بِالسَّلامِ بَرِئٌ مِنَ الْكِبْرِ؛ آغاز كننده سلام از تكبّر مُبّرى است. (میزان الحکمه، ج 4، ص 536)
19. تواضع و فروتنی : همان طوری که تقدم در سلام نشانه ای از رهایی از تکبر است، هم چنین سلام کردن نشانه تواضع و فروتنی است. از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: اِنَّ مِنَ التَّواضُعِ اَنْ يَرْضَى الرَّجُلُ بِالْمجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ،وَاَنْ يُسَلِّمَ عَلى مَنْ يَلْقى ؛ از آثار تواضع اين است كه انسان به نشستن در پائين مجلس راضى باشد و بهر كس مى رسد سلام نمايد. (بحار الانوار، ج 76، ص 6)