آثار تلاوت قرآن در زندگي

اشاره
بي گمان تلاوت به معناي خواندن و تدبر در معناي آن در خصوص كتاب هاي آسماني از جمله قرآن، مي بايست به عنوان امري روزانه انجام شود؛

زيرا خواندن و تدبر در آيات قرآن افزون بر ايجاد شناخت نسبت به هستي، فرمان هايي را نيز به خواننده منتقل مي كند كه بر پايه آن مي تواند به سعادت دنيا و آخرت دست يابد و زندگي خويش را به درستي مديريت نمايد. به ويژه آن كه قرآن از سوي خداوندي فرو فرستاده شده است كه آفريدگار و پروردگار هستي و انسان است و خير و صلاح وي را بيشتر مي داند و مي خواهد.
به نظر مي رسد كه قرائت به معناي خواندن مطلق است ولي تلاوت به معناي خواندني خاص است كه شخص آيات و يا سوره هاي قرآني را پشت سر هم مي خواند. راغب اصفهاني براين باور است كه تلاوت افزون بر ويژگي خواندن پياپي و پشت سر هم از ويژگي ديگري نيز برخوردار مي باشد كه عبارت از تدبر در آيات و معاني آن است. بنابراين هر نوع قرائتي را نمي توان تلاوت ناميد. (مفردات راغب ص167 ذيل ماده تلو و نيز نگاه كنيد كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم ج1 ص505 ذيل مدخل التلاوه)

قرآن كريم افزون بر بيان ارزشمندي تلاوت (يونس آيه 61 و صافات آيه3) و توصيه بدان (احزاب آيه 34) به آثار تلاوت عموم كتب آسماني و آثار تلاوت قرآن و تأثير آن و نيز موانع تأثير و آداب تلاوت اشاره مي كند. در اين نوشتار بخشي از اين آيات براي تبيين جايگاه تلاوت و ارزش و آثار آن مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد تا انگيزه اي براي تلاوت همراه با تدبر پديد آيد.
آثار تلاوت آيات آسماني
قرآن در آيات چندي به مسئله آثار تلاوت آيات در زندگي بشر مي پردازد تا افزون بر بيان ارزش و اهميت آن، كاركردهاي تلاوت را بنماياند. به سخن ديگر بيان آثار تلاوت از سوي خداوند توجه دادن به كاركردهاي تلاوت است و انسان مي بايست با توجه به اين كاركردها به تلاوت آيات بپردازد.
از جمله نقش هايي كه قرآن براي تلاوت برمي شمارد و آن را از آثار تلاوت مي داند، مسئله اتمام حجت است. به اين معنا كه تلاوت آيات الهي براي مردم از سوي پيامبران به اين قصد و منظور انجام مي شد كه اتمامي حجتي صورت پذيرد و كسي مدعي نشود كه به حقايق آگاه نبوده و يا دسترسي به حقايق نداشته و نتوانسته است از حق و حقيقت آگاهي يابد.
ازآن جايي كه توبيخ و مجازات مي بايست برپايه آگاهي و علم و توان انجام شود و مجازات بدون آگاهي بخشي و ظرفيت سنجي، امري قبيح و از نظر عقل و عقلا نادرست و مذموم مي باشد، خداوند از طريق آيات الهي مي كوشد تا مردمان را به حق آگاه ساخته و باطل را به ايشان بازشناساند. از اين رو هرگونه مجازات و عذاب و سرزنشي را موكول به بيان حكم و تبيين حق و حقيقت نموده است.
خداوند در آيه 59 سوره قصص مي فرمايد: و ما كان ربك مهلك القري حتي يبعث في امها رسولا يتلوا عليهم آياتنا و ماكنا مهلكي القري الا و اهلها ظالمون.
تلاوت قرآن زمينه ساز آگاهي بخشي
در اين آيه به دو مسئله مهم توجه داده شده است: نخست آن كه هرگونه مجازات توبيخي و عذابي متوقف بر بيان حكم و آگاهي بخشي از طريق تلاوت آيات الهي و آموزه هاي وحياني شده است و خداوند نيز به حكم عقل و سيره عقلايي، مردمان را بدون اطلاع و آگاهي بخشي از حق و باطل، عذاب نمي كند. دوم اين كه تنها آگاهي براي عذاب و مجازات كافي نيست بلكه مي بايست شخص در مقام عمل قرار گيرد و توان عمل به مطلب و حكم را داشته باشد. بنابراين هرگاه قادر به انجام كاري بود ولي باز رفتاري بيرون از حق و دايره قانون تلاوت شده انجام داد مي توان وي را مجازات كرد. براين اساس احتمال خلاف و يا نيت عمل به تنهايي موجب نمي شود تا شخصي را حتي اگر به موضوع آگاه بود مجازات كرد. تنها كساني از سوي خداوند مجازات مي شوند كه پس از آگاهي، برخلاف حق عمل كرده و با در پيش گرفتن ظلم يعني تجاوز از حدود بيان شده رفتاري برخلاف قانون انجام مي دهند.
بنابراين يكي از كاركردها و اهداف تلاوت آيات الهي بر گناهكاران و مجرمان از سوي خدا و پيامبران اتمام حجت خدا بر ايشان است. (مؤمنون آيات 103 و 105)
اصلاح افراد
از ديگر كاركردهاي تلاوت مي توان به اصلاح افراد اشاره كرد. تلاوت آيات الهي بر انسان زمينه ساز اصلاح وي مي شود و او از اين شايستگي برخوردار مي گردد تا به مقام اهل تقوا و رستگاري برسد. (اعراف آيه 35)
قرآن در آيه 113 و 115 سوره آل عمران تلاوت آيات الهي به ويژه در شب را عامل مهمي براي انجام كارهاي خير و تزكيه انسان برمي شمارد.
تلاوت آيات الهي زمينه ساز تقواپيشگي انسان به شمار مي رود (اعراف آيه 35) و موجب مي شود انسان در زمره صالحان (آل عمران آيه 113 و 114) قرار گيرد.
از نظر قرآن تلاوت آيات الهي به هنگام شب و در حال سجده معياري براي برتري و فضيلت انسان بر ديگري مي باشد (آل عمران آيه 113) و موجبات ازدياد و افزايش ايمان مؤمنان راستين (انفال آيه 2 و 4) و خشم و غضب كافران (حج آيه 72) را فراهم مي آورد.
از آثاري كه قرآن براي تلاوت بيان مي كند مي توان به اظهار ايمان (قصص آيه 52 و 53) اعراض كافران و مشركان از حق و حقيقت(اسراء آيه 46)، اقرار به حق و حقانيت قرآن (قصص آيات 52 و 53) اميدواري به پاداش هميشگي (فاطر آيه 29)، انذار انسان هاي ديگر (مريم آيه 97) بشارت و مژده به پرهيزگاران (همان)، بالا بردن ظرفيت و توان انسان ها براي به دوش گرفتن مسئوليت هاي سنگين (مزمل آيه 4 و 5) تذكر (دخان آيه 58) و تسليم در برابر حق (قصص آيات 53 و 54) تعليم معارف الهي به مردم (بقره آيه 129 و 151 و آل عمران آيه 164 و جمعه آيه2)، ايجاد حجاب ميان كافران و مؤمنان (اسراء آيه 45)، ايجاد خشوع (اسراء آيه 107 و 109) و خضوع (همان)، هدايت (آل عمران آيه 101) و مغفرت (انقال آيه 2 و 4) و جلوگيري از ارتداد (آل عمران آيه 100 و 101) اشاره كرد.
موانع تاثيرگذاري
قرآن از استكبار (مؤمنون آيه 66 و 67)، تمسخر و استهزاء (نساء آيه 140)، غفلت (انبياء آيه 1 تا 3)، كفر (آل عمران آيه 101)، كوردلي (انعام آيه 25) و گناه (جاثيه آيه 31) به عنوان مهم ترين موانع تاثيرگذاري آيات قرآن ياد مي كند.
آداب تلاوت
قرآن، خواندن آيات الهي به هنگام شب را از آداب تلاوت آيات الهي برمي شمارد و مردمان را تشويق و ترغيب مي كند تا در اين هنگام به تلاوت بپردازند؛ زيرا تلاوت در شب موجب تدبر بيش تر شخص در آيات مي شود و امكان دريافت مطالب سنگين و مهم را براي وي فراهم مي آورد. (آل عمران آيه 113)
از ديگر آدابي كه قرآن براي تلاوت بيان مي كند سجده و خضوع در هنگام تلاوت آيات الهي است. (همان و نيز مريم آيه 58)
استعاذه و پناه بردن به خدا از شر شيطان (نحل آيه 98)، تلاوت شايسته آيات قرآن (بقره آيه 121)، تاني و آرامش در خواندن آيات (اسراء آيه 106)، ترتيل آن (بقره آيه 121 و نيز مزمل آيه 4)، رعايت سكوت هنگام شنيدن آيات قرآني (اعراف آيه 204 و احقاف آيه 29)و آغاز به بسم الله و نام خدا (علق آيه1) و خواندن با صوت زيبا (مزمل آيه 4) از آداب ديگر تلاوت قرآن است.