بسم الله الرحمن الرحیم
بشارت، خبرهای مسرت آوری است که حتی در ظاهر بدن انسان به ویژه چهره خودش را نشان می دهد و افزون بر سرور باطنی، تن و بدن نیز به وجد می آید و چهره از شدت شادی گلگون می شود.
بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، ماموریت پیامبران در دو امر بشارت و انذار از مهم ترین فلسفه های بعثت است؛ زیرا پیامبران مامور هستند تا مردم را به بهشت بشارت دهند و از دوزخ انذار نمایند و بترسانند.
البته بشارت های الهی پیامبران محدود به رستگاری و سعادت ابدی در بهشت یا شقاوت و بدبختی در دوزخ نیست؛ بلکه شامل بشارت هایی چون امدادهای غیبی الهی به مومنان، آمرزش و مغفرت توبه کاران، پیروزی نهایی مومنان و مانند آنها در همین دنیا نیز می شود.
در حقیقت بشارت های الهی، وعده های قطعی الهی است که مجموعه و طیف گسترده ای از مواهب دنیوی و اخروی را شامل می شود. بر این اساس، شناخت این بشارت ها و وعده های قطعی موجب دلگرمی مومنان می شود و انسان را به اطمینان و سکونت و آرامشی می رساند که ثبات قدم و استقامت در راه دین و کارهای صالح از جمله پیامدها و آثار آن است. بر همین اساس نویسنده با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن بر آن شد تا عوامل و آثار این بهره مندی از بشارت الهی را تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
معناشناسی و مفهوم شناسی بشارت
واژه بشارت از «بشر» به معنای پوست رویین است که بدون مو باشد و آثار تغییرات در آن به آسانی ظهور و بروز کند. انسان را به همین سبب بشر گفته اند که ناظر به حالت ظاهری بدن اوست.
به نظر می رسد که بشارت اختصاص به خبرهای مسرت بخش و مسرت آوری ندارد که «بَشَره» انسانی را تحت تاثیر قرار می دهد، بلکه به هر خبری خواه خوب یا بدی اطلاق می شود که بتواند این تاثیر را در ظاهر انسان به ویژه چهره بگذارد. از همین روست که در کاربردهای قرآنی بشارت حتی برای اخبار بد و وعید به عذاب های الهی در دنیا و آخرت نیز به کار رفته است؛ چنان که خدا در قرآن، از عذاب های الهی به بشارت تعبیر کرده و بیان داشته کسانی که اهل استکبار(جاثیه ، آیات 7 و 8؛ لقمان، آیه 7)، اضلال و گمراه سازی مردم(لقمان، آیه 7)، بازداشتن مردم از راه خدا(توبه، آیه 34)، پذیرش ولایت و سرپرستی کافران(نساء، آیات 138 و 139)، ترک زکات(توبه، آیه 34)، تکذیب قرآن(انفال، آیات 21 تا 23)، ثروت اندوزی و بی توجهی به انفاق در راه خدا(توبه، آیه 34)، حرام خواری(همان)، دروغگویی(جاثیه، آیات 7 و 8)، گناه(همان)، قتل پیامبران(آل عمران، آیه 21)، قتل و کشتن عدالتخواهان(همان)، کفر(توبه، آیه 3؛ انشقاق، آیات 21 و 22)، نفاق و دورویی(نساء، آیه 138) و مانند آنها هستند به عذاب دردناک بشارت داده است.
اما باید توجه داشت که در بیش تر این موارد به گونه ای بشارت به کار رفته است که با قیدی همراه است که دلالت بر بشارت ناخوش و بدی دارد که چهره شخص را در هم می کند و بر «بَشَره» او تاثیر می گذارد.
بنابراین، اگر بشارت به شکل مطلق به کار رفته باشد، به همان معنای خبر مسرت بخش است و دیگر معنای اعم آن را ندارد. بر پایه همین کاربرد است که خدا در قرآن، به صراحت می فرماید مجرمان و مستکبران با بشارت مواجه نخواهند شد؛ چرا که اخبار برای آنان «لابشری» است.(فرقان، آیات 21 و 22) برهمین اساس باید گفت: هر چند در معناشناسی لفظ بشارت، این واژه برای اعم از اخبار خوب و بد به کار رفته است، ولی در اصطلاحات قرآنی و روایی وقتی به طور مطلق به کار می رود، مراد و منظور همان اصطلاح معروف، یعنی بشارت به خبرهای مسرت آوری است که موجب شادی و سرور باطنی و ظاهری می شود و بدن و ظاهر و چهره شخص را تحت تاثیر خبر مسرت آور قرار می دهد.
مهم ترین بشارت های الهی
یکی از انگیزه ها بلکه عامل تحریکی انسان در انجام کارها، امید به موفقیت و کامیابی و دست یابی به اهداف مد نظر است. هر چه احتمال موفقیت و درصد آن بیش تر باشد، تلاش و کوشش انسان بیش تر و انگیزه های حرکتی نیز فزون تر خواهد بود. البته اگر فرد مورد اطمینان و موثقی تضمین دهد که انجام عملی به قطع و حتم موجب تحقق اهداف است، انگیزه برای انجام کار بسیار افزایش می یابد و حتی در شرایط سخت و احتمال قوی شکست، انسان به اعتبار تضمین و اعتماد به دیگری، دست از تلاش و کوشش بر نمی دارد و به امید موفقیت حرکت می کند.
بی گمان وعده های الهی در قالب بشارت های الهی، از جمله عوامل اساسی و قوی در تقویت روحیه انسان برای انجام کارهای سخت بلکه دشواری است که احتمال موفقیت حتی بر اساس محاسبات ظاهری بسیار پایین است؛ از همین روست که پیامبران با توجه به بشارت و وعده «معیت» و همراهی، حتی در اوج بحران و احتمال قوی شکست، هرگز ناامید نشده و دست از استقامت و مبارزه بر نمی دارند؛ چنان که وقتی حضرت موسی(ع) و قومش گرفتار محاصره لشکر فرعونی از سویی و دریای عظیم از سوی دیگر شد، به سبب بشارت ها و وعده های الهی بر «معیت» هرگز تسلیم نشد و در نهایت به سبب محاسبه قدرت الهی که در محاسبات عادی دیده نمی شود، پیروزی را به دست آورد و هلاکت فرعون و فرعونیان را به دیدگان سر و چشم مشاهده کرد.(شعراء، آیات 61 تا 67)
از نظر قرآن، یکی از ماموریت ها و وظایف الهی پیامبران(بقره، آیه 213؛ نساء، آیات 163 تا 165؛ انعام، آیه 48؛ کهف، آیه 56) و نیز اهداف نزول قرآن، همانند کتب آسمانی دیگر(احقاف، آیه 12)، بشارت دهی به پیامبر(ص) و مومنان است.(فصلت، آیات 2 و 4؛ نحل، آیه 89) بنابراین، اصولا کتب آسمانی تنها برای تبیین معارف و احکام نیست، بلکه شامل وعده و وعیدها و نیز بشارت ها و انذارها است تا مردمان بدانند در زندگی دنیوی و آخروی در آینده نزدیک یا دور با چه چیزهایی مواجه هستند.
بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، خدا به پیامبران و مومنان بشارت و وعده قطعی داده است که اگر در مسیر حق و هدایت الهی قرار گیرند، از چیزهایی چون : فضل الهی(احزاب، آیه 47)، هدایت خاص الهی(زمر، آیات 17 و 18)، پیروزی و فتح قریب(صف، آیه 13)، شفاعت پیامبر(یونس، آیه 29)، آمرزش و مغفرت(یس، آیه 11)، پاداش و اجر کریم(یس، آیه 11)، امدادهای غیبی(آل عمران، آیات 125 و 126؛ انفال، آیات 9 و 10) و مانند آنها است.
عوامل بهره مندی از بشارت های الهی
از نظر آموزه های وحیانی قرآن، خدا به شکل قطعی وعده هایی به مومنان داده که می توان آنها از بشارت های الهی دانست که انگیزه مومنان را برای حرکت در صراط مستقیم هدایت تقویت و تحکیم کرده و تثبیت می سازد. البته باید توجه داشت که بر اساس آموزه های قرآنی، فلسفه بشارت های الهی در هر دو بخش بشارت خوب یا بد و به ویژه بشارت وعیدی و بد، نوعی اتمام حجت است.(نساء، آیه 165؛ مائده، آیه 19)
اما چنان که گفته شد، خدا در قرآن بشارت را برای خبرهای مسرت بخش آور بیش تر به کار برده و هدف و فلسفه اصلی بشارت نیز همین بیان قطعی اخبار مسرت آوری است که انگیزه را در میان مومنان بر انگیزاند و آنان را به صبر و استقامت و تلاش و سعی وادار و تشویق کند. از همین روست که خدا ایمان آوری(فتح، آیات 8 و 9) و گرایش مومنان به تسبیح و تنزیه و رفتار موقرانه در برابر خدا و عبودیت(همان) از مهم ترین اهداف و فلسفه های بشارت قرآنی دانسته است.
از نظر قرآن، کسانی از بشارت های پیش گفته الهی که وعده قطعی است، بهره مند خواهند شد که دارای صفات و ملکات و مقومات زیر چون : ایمان (بقره، آیات 25 و 97 و 223؛ یونس، آیه 87)، احسان(حج، آیه 37)، انابه و قطع از غیر خدا و رجوع تمام به خدا(زمر، آیه 17)، انفاق احسانی(حج، آیه 37)، تقوای الهی(یونس، آیات 63 و 64؛ مریم، آیه 97)، خشوع و اخبات(حج، آیه 32)، بندگی خدا و عبودیت(زمر، آیه 17؛ شوری، آیه 23)، جهاد در راه خدا(توبه، آیات 20 و 21)، استماع و شنیدن سخنان نیک و پیروی از بهترین و برترین آنها(زمر، آیات 17 و 18)، اجتناب از طاغوت(زمر، آیه 17)، خشیت و ترس عالمانه(یس، آیه 11)، صبر در برابر مصائب و ناگواری ها(بقره، آیه 155)، انجام عمل صالح(بقره، آیه 25؛ اسراء، آیه 9؛ کهف، آیات 1 و 2؛ شوری، آیه 23)، هجرت(توبه، آیات 20 و 21) و مانند آنها باشد.
از نظر قرآن، مومنان متقی و پرهیزگار به هنگامه مرگ و احتضار با بشارت های الهی نسبت به بهشت آماده مرگ می شوند.(یونس، آیات 63 و 64) هم چنین از نظر قرآن مومنان از شفاعت پیامبر(ص) برخوردار می شوند و خدا نسبت به آنان بشارت داده تا از آن بهره مند خواهد شد(یونس، آیه 2)؛ زیرا امام صادق(ع) معنای «قدم صدق» را شفاعت پیامبر(ص) دانسته است.(مجمع البیان، ج 5 و 6، ص 134)
بنابراین، از نظر قرآن، کسانی که در صراط مستقیم عبودیت و ایمان و تقوا و عمل صالح گام بر می دارند و در این امر تصدیق غیب و پیامبران و آخرت دارند، از بشارت های مسرت بخش الهی بهره مند می شوند.
