مراتب سه‌گانه تقوا

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: بر آنان که ایمان آورده‌اند و کارهاى شایسته کرده‌اند در آنچه خورده‌‏اند گناهى نیست، هر گاه پرهیزکارى کنند و ایمان بیاورند و به کارهاى شایسته پردازند، باز هم پرهیزکارى کنند و ایمان بیاورند، باز هم پرهیزکارى کنند و نیکى کنند، که خدا نیکوکاران را دوست دارد.(مائده آیه 93)
در این آیه ازمراتب سه‌گانه ایمان و تقوا سخن به میان آمده است. این مراتب گام به گام به دست می‌آید و هرچه شخص، بالاتر رود کارش سخت‌تر می‌شود. همچنین هرچه مسئولیت‌، بالاتر و سنگین‌تر باشد باید تقوا قوی‌تر و ایمان بالاتر باشد. توقع از مسئولین در این رابطه نیز بیشتر است.
امام صادق(ع) براساس آیات قرآن، تقوا را دارای سه درجه می‌داند و می‌فرماید : «التَّقوی عَلی ثَلاثَهِ اَوجُهٍ: تَقوی بِاللهِ وَهُوَ تَرکُ الحَلالِ فَضلاً عَنِ الشُّبهَهًِْ، وَهُوَ تَقوی خاصِّ الخاصِّ؛ وَتَقوی مِنَ اللهِ تَعالی وَهُوَ تَرکُ الشُّبهاتِ فَضلاً عَنِ الحَرامِ، وَهُوَ تَقوی الخَاصِّ؛ وَتَقوی مِن خَوفِ النَّارِ وَالعِقابِ وَهُوَ تَرکُ الحَرامُ، وَ هُوَ تَقوی العامِ…»؛ تقوا سه‌گونه است: اول تقوا از خوف آتش و عذاب که همان ترک حرام باشد و در واقع تقوای عوام است.دوم تقوای از خدا (نه از خوف جهنم) که ترک شبهات است و این مرتبه تقوای خواص است.سوم تقوای فى الله و آن ترک حلال برای دچار نشدن به شبهات است. (امام صادق، مصباح الشریعه، ص 38، باب 83. مؤسسه اعلمی، 1400ق.)
به عبارت دیگر تقوا بر سه قسم است:
1. تقوای عام: آن است که مؤمنان عادی از ترس عذاب جهنم، از محرمات الهی اجتناب کرده و کارهای حرام را انجام نمی‌دهند.
2. تقوای خاص: کسانی هستند که به‌ حدّ کمال انسانی ایده‌آل نرسیده‌اند، ولی در مرتبه‌ای هستنـد که نه تنهـا از محرمات الهی دوری می‌کنند، بلکه از شبهـات و موارد مشکوک نیز پرهیز می‌کنند و آن را تقوای خاص گویند.
3. تقوای خاصّ الخاصّ: کسانی که به مقام فنا راه یافته‌اند که در این مرتبه اهل تقوا حلال را جز به اندازه ضرورت ترک می‌کنند، چه رسد به شبهه، و این مرتبه اعلای تقوا است، و آن را تقوای خاص الخاص گویند.