استغفار و نیایش در شبهای قدر

بسم الله الرحمن الرحیم

«ره صد ساله را یک شبه رفتن» برای مومنانی است که در شب قدر با استغفار و توبه و نیایش به پیشگاه خدا، نه تنها مورد عفو خدا قرار می گیرند، بلکه گناهان آنان تکفیر می شود و صفحه جدیدی برای آنان گشوده شده و حتی زشتی ها و سیئات به حسنات تبدیل شده و پرونده ای پر از اعمال صالح و نیک برایش نوشته می شود؛ زیرا کسی که در تمام عمرش تنها یک شب از شب های قدر را به معنای واقعی «درک» کند و به «ادراک» برسد، تقدیر ابدی خویش را چنان رقم می زند که اگر در «ام الکتاب» به عنوان «شقی» و بدبخت ثبت شده باشد، خدا به فضل خویش، عنوان «سعید» و خوشبخت را برایش ثبت کرده و شقی بودن را محو می کند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، درک و ادراک شب قدر آن چنان مهم و ارزشمند است که اگر کسی حقیقت آن را بشناسد و آن را ادراک کند، آن شب تنهایی برای عمر هشتاد تا ساله اش بس است؛ زیرا درک شب قدر به تنهایی از نظر ارزشی نه تنها هم سنگ هشتاد تا صد سال عمر آدمی است، بلکه برتر از آن است؛ زیرا آن یک شب قدر به عنوان شب تقدیر و سرنوشت ابدی او، کاری می کند که سعادت ابدی برایش رقم بخورد و از شقاوت ابدی برهد و از دوزخ زیرین به بهشت برین در آید.

ارزش های شب قدر ماه مبارک رمضان

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ماه مبارک رمضان که ماه روزه و صیام است، از جهات بسیاری از ارزش و جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ زیرا نه تنها ماه صیام است، بلکه ماه نزول قرآن و شب قدر است.(بقره، آیات 183 تا 185)

از نظر قرآن، روزه برترین عبادت در میان عبادت های واجب است که انسان را به جایگاهی بس بلند و تقوایی عظیم در سطح تقوای اخص می رساند. در برتری و ارزشمندی روزه بر نماز باید گفت که قضای نماز بر زن حائض واجب نیست، در حالی که قضای روزه واجب است. پس وجوب قضای نماز بر حائض خود بیانگر ارزشمندی و برتری روزه بر نماز است.

با نگاهی به آموزه های اسلامی می توان دریافت که روزه داری دارای شرایطی است که شخص را در شرایط تقوای اخص قرار می دهد؛ زیرا اگر فرض براین باشد که عمل به واجبات و ترک محرمات موجب کسب تقوای عام است، یا عمل به واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات موجب کسب تقوای خاص است؛ عمل به واجبات و مستحبات از یک سو و ترک محرمات و مکروهات در کنار ترک حتی مباحاتی چون خوردن و نوشیدن و زناشویی، موجب کسب تقوای اخص است. بنابراین، روزه به سبب ایجاد چنین شرایطی برای روزه دار، او را به مقام تقوای اخص می رساند که برتر از آن تقوایی نیست؛ زیرا تقوای اخص عالی ترین و برترین نوع تقوایی است که در آموزه های وحیانی بیان شده است.

بنابراین، ماه مبارک رمضان شرایطی را برای مومن روزه دار ایجاد می کند که به ازدیاد ایمان و تشدید آن بیانجامد و به تقوای اخص نزدیک شده و به آن دست یابد.

هم چنین روزه داری در ماه مبارک رمضان، موجب می شود تا انسان به حقیقت قرآن و مکنونات آن نزدیک شود که قابل «مس» برای هر کسی نیست؛ زیرا قرآن کریم دارای ظواهر و بطونی است که بطون آن برای کسانی قابل دسترسی است که از علم الهی در سطح عالی بهره مند شوند. از نظر قرآن کسانی تحت تعلیمات الهی قرار می گیرند که از تقوای الهی سود برده باشند.(بقره، آیه 282) وقتی کسی تحت تعلیم الهی قرار گیرد، بر خلاف علم حصولی که با الفاظ و مفاهیم کار دارد، به علم حضوری و شهودی و رویت می رسد که با حقایق ارتباط دارد. این گونه است که با توجه به مراتب تقوای الهی به علم الیقین یا عین الیقین(تکاثر، آیات 5 و7) یا حق الیقین(واقعه، آیه 95) می رسد.

کسی که به علم الهی دست یابد، به علوم و معارف قرآنی دست می یابد که قابل دست یافتنی جز از طریق وحی الهی نیست.(بقره، آیه 151) پس شخص متقی در شرایطی قرار می گیرد که به نوعی از وحی الهی بهره مند می شود؛ یعنی اگر پیامبر(ص) مستقیم از وحی الهی بهره مند بود، مومنان متقی از طریق غیر مستقیم از آن بهره مند می شوند. در این صورت است که آنان به حقایق و بطون و مکنونات قرآنی دست می یابند و به عنوان اهل تطهیر از آن سود می برند.(واقعه، آیات 77 تا 80)

پس از نظر قرآن، بهره مندی حقیقی از قرآنی که در شب قدر نازل شده و به ماه مبارک رمضان و حتی شب قدر ارزش دو چندان بلکه بسیار مضاعفی بخشیده(دخان، آیات 2 و 3؛ بقره، آیه 185) تنها برای کسانی است که متقی باشند و در مراتب تقوای الهی به درجات بالایی آن رسیده و به نوعی تطهیر و تزکیه شده باشند. بی گمان کسی که روزه ماه رمضان را می گیرد، به تقوای الهی نزدیک شده و به آن مراتب عالی یعنی تقوای اخص نزدیک می شود؛ زیرا بر خود مباحات را نیز حرام کرده و بر آن است تا خالص از هر رجس و پلیدی و گناه و خطا و اشتباهی شود.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، شب قدر از جهاتی دیگر بس ارزشمند است؛ زیرا در شب قدر بر اساس سنت های الهی که حاکم بر هستی است، امور از مقام «امر» به ساحت «خلق» در می آید و آن چه در ام الکتاب قبل از خلقت نوشته شده، از سوی خلیفه الله که ولی الله و امام معصوم هر زمانی است، به روح و فرشتگان به عنوان کارگزاران ابلاغ شده و امضا و حکم قضایی صادر می شود که غیر قابل تجدید نظر و بازنگری است.

از نظر قرآن، در شب قدر، روح و فرشتگان کارگزار الهی به خدمت معصوم(ع) می رسند و ایشان از ام  الکتاب، احکام تکوینی را برای هر کسی و هرچیزی در سال آینده بیان می کند و فرشتگان برای اجرایی آن تا سال آینده وقت دارند که بر اساس «اجل» آن را تحقق بخشند و اجرایی کنند که به آن قضا می گویند. در حقیقت مقدرات حکم قضایی می یابند و احکام قضایی از سوی کارگزاران الهی در طول یک سال اجرا می شود.(قدر، آیات 1 تا 5)

هم چنین از نظر قرآن، مقدرات الهی به شکل «فرق» و جدا شده در اختیار ماموران قرار می گیرد؛ یعنی اگر برای شخصی مقدرات بسیاری باشد، تنها آن بخشی در شب قدر تعیین و جدا می شود که مختص آن سال است. همه این احکام محکم بوده و بر مشیت حکیمانه در چارچوب حق و اعطای تمام نیازها برای هر چیزی حتی هدایت آنها است.(طه، آیه 50؛ دخان، آیه 4) این امور هر چند که از سوی خلیفه الله و معصوم(ع) به روح و فرشتگان بر اساس مکتوبات ام الکتاب ابلاغ می شود، اما همه آن امور از «عندنا» و نزد خدا و از ساحات نشئات گوناگون است. در حقیقت این خدا است که «رسولان» امر الهی را می فرستاد تا بر اساس رحمت الهی که همه هستی را در بر گرفته، به کمالات بایسته و شایسته آنها برساند.(دخان، آیه 6؛ هود، آیه 119)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، خدای شنوا و دانا یعنی سمیع علیم، درخواست و پرسش های ذاتی هر مخلوقی را می شنود و می داند و براساس حکمت و رحمت به آنان عطا می کند. در حقیقت او تنها خالق و آفریدگار نیست که مخلوقات را آفریده و رها کرده باشد و چون ساعتی آنان به کار خود ادامه دهند و خدا هیچ دخل و تصرفی درآنها نداشته باشد، بلکه آفریدگار در مقام ربوبیت و پروردگاری نیز وارد میدان عمل می شود و برنامه ای مشخص و معین برای هر مخلوق و آفریده ای دارد تا به کمال بایسته و شایسته اش برسد.(دخان، آیات 7 و8)

پس هیچ چیزی در هستی نیست که بیرون از برنامه مقدر و حکیمانه الهی باشد، و همه هم چنان تحت ربوبیت و پروردگاری خدا قرار دارند، و همان طوری که خدا به عنوان پروردگار، هدایت فطری درونی با همه امکانات مورد نیاز برای رسیدن به کمالات در آفریده ها قرار داده است(طه، آیه 50)، هم چنین براساس همان ربوبیت و پروردگاری برنامه هایی مشخص از جمله هدایت وحیانی تشریعی را برای انسان و جن قرار داده تا در مسیر آن عبودیت کرده و به تقوای الهی و کمالات خویش برسند.(روم، آیه 30؛ بقره، آیات 1 تا 5 و 38) بنابراین، هیچ چیزی در دنیا بر اساس بازیچه و لعب نیست، بلکه بر اساس حکمت و مشیت حکیمانه و مقدرات الهی است که از قبل نوشته و بارگذاری شده است. پس مرگ و زندگی نه تنها درباره انسان بلکه برای هر مخلوقی بر اساس همان مشیت حکیمانه و مقدراتی است خدای علیم حکیم قرار داده است.(دخان، آیات 7 تا 10)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر چند که شب قدر برای مقدرات یکساله است، اما وقتی شخصی در مقام مومن متقی به درک شب قدر نایل شود و به حقیقت آن برسد، در یک شب می تواند کاری کند که مقدرات اصلی او نیز تغییر کند تا جایی که اگر سرنوشت و تقدیر محتوم و مقطوع او شقاوت و بدبختی است، به سعادت و خوشبختی تبدیل شود؛ زیرا همه امور در دست خدایی است که سمیع علیم است(دخان، آیات 3 تا 6) ؛ زیرا از نظر قرآن، خدای سمیع علیم درشب قدر به بنده خویش نگاه رحمت داشته و دعایش را مستجاب می کند تا جایی که اگر در ام الکتاب سرنوشت شقاوت آمیز در طول یک سال یا برای ابد برایش باشد، آن را محو کرده و برایش سرنوشتی دیگر رقم می زند که سعادت آمیز باشد؛ زیرا خدا می فرماید: یمحو الله ما یشاء و یثبت و عنده ام الکتاب، خدا هر چیزی را بخواهد محو و اثبات می کند و نزدش ام الکتاب است.(زعد، آیه 39)

ادراک شب قدر برای روزه داران حقیقی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، شب قدر که از  آن به شب تقدیر و سرنوشت یاد می شود، دست کم مقدرات یکساله هر کس و هر چیزی بر اساس آن چه در قبل از خلقت در عالم امر و ام الکتاب نوشته شده، ابلاغ و امضا و قضا می شود؛ زیرا از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همه چیز قبل از خلقت از سوی باری تعالی، در عالم امر و در ام الکتاب نوشته شده است.(حدید، آیات 22 و 23)

از نظر قرآن، درک و ادراک شب قدر بسیار مهم و اساسی است؛ زیرا ارزش آن برابر بلکه برتر از هزار ماه است که نزدیک به هشتاد و چهارسال می شود. ازهمین رو، گفته می شود «ره صدساله را یک شبه رفت»؛ زیرا برتر از هزار ماه می تواند به صد نیز برسد. پس اگر کسی یک شب قدر را درک کند، گویی ره صد ساله عمری را یک شبه پیموده است و کسی که صد سال باید تلاش کند تا به چیزی برسد ادراک کننده شب قدر آن را یک شبه پیموده و بدان رسیده است.

از نظر قرآن، درک و ادراک شب قدر برای همگان نیست، بلکه حتی در مومنان کسانی اندک هستند که به درک حقیقی شب قدر نایل می شوند. کسی که بتواند به ادراک شب قدر برسد، مومن متقی روزه داری است که به سبب ترک حتی مباحات به جایی رسیده که دل قلب او تطهیر و تزکیه شده و می تواند انوار حقایق اسماء و صفات الهی را در خود بتاباند و به بیرون برساند و تجلی بخشد. از این روست که افرادی که این شب را درک کرده اند بر اساس روایات تفسیری، با شبی غیر از شب های دیگر مواجه می شوند تا جایی که در چله سرد زمستانی و چله گرمای شب تابستانی شب بهاری را تجربه می کنند و تغییرات آب و هوایی ظاهری را مشاهده می کنند. بوی خوش خاص را می شنوند و انوار فرشتگان در رفت و آمد را می بینند. دوستانی هستند که چنین اموری را درک کرده و به ادراک حقیقی شب قدر رسیده اند.

البته از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر کسی در سطح خویش از مومنان روزه دار متقی می توانند از این شب قدر بهره گیرند. آن شب را می بایست به معنای حقیقی کلمه احیاء گرفت و دل را به نور حیات بخش و شفاء بخش قرآن احیاء کرد و درمان نمود و به شفای حقیقی و درمان واقعی رسید. با استغفار خودش را تطهیر کرده بلکه معطر نمود؛ زیرا در روایت از امیرمومنان امام علی(ع) است: تعطروا بالاستغفار لاتفضحنکم روایح الذنوب؛ خود را با استغفار مطعر کنید تا بوی بد گناهان شما را رسوا نسازد.

پس مومن می بایست خود را به عطر استغفار معطر و خوش بو کند تا فرشتگان به نزدش در آیند و با جلوس داشته باشند؛ همان طوری که بوی به ظاهر نامطبوع دهان روزه دار عطری خویش برای اهل ملکوت است، بوی خوشی که از استغفار برمی خیزد فرشتگان را در نزد شخص جمع می کند و او را به انوار استغفار خودشان روشن می سازند؛ زیرا فرشتگان برای این افراد مومن و متقی روزه دار استغفار می کنند.

در آن شب های قدر می بایست افزون بر این که با قرائت قرآن و استغفار نورانی و خوش بو می شویم می بایست با خواندن نماز به ویژه قرائت هزار بار سوره قدر چنان متحول شویم که گویی آسمانی شده ایم.

از نظر قرآن اگر دعا و خواستن مردم نبود، خدا هیچ اعتنایی به افراد نمی کرد(فرقان، آیه 7) و اگر خدا حتی به افراد بشر نگاهی می کند وقتی است که دعا و نیایش می کنند و دست از استکبار بر می دارند؛ زیرا کسی که دعا و نیایش نمی کند و به دعوت الهی که از طریق حبیب خویش رسول رحمه للعالمین(انبیاء، آیه 107) ابلاغ کرده، پاسخ مثبت نمی دهد، مستکبری است که دست شیطان را نیز از پشت بسته است(غافر، آیه 60)؛ زیرا شیطان مستکبری است که دست از سجده بر آدم برداشت، اما این دست از عبادت از خدا برداشته است.

بنابراین، اگر کسی شب قدر را درک کرد می بایست به نماز و استغفار و قرآن و دعا و نیایش بپردازد تا خدا در آن شب قدر به او عنایتی کند و اگر در تقدیرش سرنوشتی بد رقم خورده آن را خدا محو کرده و خیری را برایش اثبات کند.

خدا در قرآن، پس از بیان احکام روزه و ارزش و اهمیت آن، بر این نکته تاکید دارد که ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن به عنوان هدایت و بینات الهی نازل شده، سپس می افزاید: و اذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لی و لیومنوا بی لعلهم یرشدون؛ و هر گاه بندگانم از تو درباره ام سوال کردند پس به راستی که من قریب و نزدیکم. دعوت دعوت کننده و دعا کننده را هرگاه مرا بخوانند جواب می دهم؛ پس می بایست آنان مرا استجابت کنند و به من ایمان آورند تا شاید رشید شوند.(بقره، آیه 186)

از این آیات به دست می آید که در ماه رمضان به ویژه شب قدری که زمان نزول قرآن وتقدیرات است، بهترین شرایط برای دعا کردن برای کسانی است که به خدا در قالب ایمان و عمل صالحی چون روزه پاسخ داده اند و به سوی خدا رفته اند. خدا در این زمان به آنان نزدیک تر از دیگران است و امکان این که به رشد برسند بیش تر از حالت دیگر است. از نظر قرآن، رشد حقیقی رهایی از سفاهت و سبک مغزی است که کافران و منافقان بدان گرفتار هستند و اسلام ندارند و قلوب آنان مهر شده است و گرفتار بی شعوری واقعی هستند(بقره، آیات 130 و 7 تا 15)؛ اما کسی که به اسلام ایمان آورد و نور ایمان در دلش روشن و قلب او به آن آراسته و نسبت به کفر و فسوق و عصیان کراهت دارد، همان راشدون حقیقی هستند.(حجرات، آیه 7) بنابراین از همه این آیات این معنا به دست می آید که با دعا و نیایش می توان به تقدیری رسید که او را در مسیر رشد قرار می دهد و به هدایت شاکرین می رساند؛ زیرا آیه 186 سوره بقره در میان آیاتی است که درباره ماه رمضان و شب قدر و ارزش و جایگاه روزه و احکام آن وارد شده است؛ به ویژه که پس از این آیه نیز خدا در آیه 187 احکام دیگری از روزه را بیان می کند.

به سخن دیگر، ماه رمضان فرصتی بی نظیر برای کسانی است که بخواهند تقدیر خویش را با دعا و نیایش تغییر بلکه تبدیل کنند و شقاوت را به سعادت تبدیل سازند. شرایط برای تبدیل تقدیرات با دعا و نیایش به ویژه در شب قدر چنان فراهم است که خدا به روزه داران می فرماید چون شما در عمل با روزه داری دعوت مرا اجابت تمام داده اید، من نیز دعوت شما را که در قالب دعا و نیایش بیان شده، اجابت می کنم. روزه دار با روزه خویش خود را به چنان جایگاهی از قرب الهی رسانیده که خدا در نزدیک ترین شرایط به او است و چون دعوت الهی را اجابت کرده و به مهمانی خدا رفته است، خدای کریم نیز به عنوان میزبان بهترین پذیرایی را از مهمان خویش به عمل می آورد و او را به حقیقتی راه می دهد که رشد حقیقی است که به مقصود در مقصد اعلی می رساند و این گونه در سعادت ابدی را برایش رقم می زند.