افزایش آستانه تحمل با شرح صدر

بسم الله الرحمن الرحیم

برخی از مردم به سادگی از کوره در می روند و عصبانی می شوند. وقتی انسان عصبانی می شود دیگر مهار نفس و گفتار و رفتار و کردارش را در دست نخواهد داشت. پس اعمالی را انجام می دهد که پیش از آن که به دیگری آسیب برساند به خودش آسیب می رساند. وقتی هم آرام می شود و پشیمان، دیگر این پشیمانی سودی نخواهد داشت؛ زیرا آب ریخته و آبروی رفته را نمی توان جمع کرد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همه اعمال انسانی بر اساس شاکله شخصیتی صادر می شود؛ بنابراین می بایست برای دست یابی به آستانه تحمل بالا، شاکله شخصیتی خویش را اصلاح کرد. بی گمان تحقق شرح صدر یکی از تغییرات مهم در شاکله شخصیتی انسان است که می تواند موجب افزایش آستانه تحمل شود تا جایی که فراتر از صبوری شخص انسانی حلیم گردد که بردباری او زبانزد عام و خاص باشد.

پرسش این است که چگونه می توانیم شرح صدر خویش را افزایش دهیم تا شاکله شخصیتی از خود داشته باشیم که از آستانه تحمل در سطح حلیم و بردباران برخوردار است. نویسنده با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

شرح صدر مثبت و منفی از نظر قرآن

شرح صدر اصطلاحی قرآنی است که در دو مفهوم متضاد ارزشی و ضدارزشی به کار رفته است؛ زیرا اصولا شرح صدر به معنای گشادگی سینه می تواند مثبت یا منفی باشد؛ زیرا در قرآن بیان می شود که برخی شرح صدر دارند، ولی نه نسبت به اسلام، بلکه نسبت به کفر؛ یعنی همان طوری که انسان می تواند سینه اش را برای نور اسلام گشاده کند تا آن نور در دل و جانش بنشیند: مَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ(زمر، آیه 22)؛ هم چنین می تواند سینه اش را برای ظلمت کفر گشاده دارد: وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ.(نحل، آیه 106)

بنابراین، این گونه نیست که شرح صدر هماره مفهوم مثبت و ارزشی داشته باشد، بلکه از نظر قرآن می تواند شرح صدر امری منفی و ضد ارزشی باشد.

از این جا معلوم می شود که وقتی گفته می شود: شرح صدر به معنای «بسط سینه و جان آدمی با نور الهی و آرامشی از جانب خدا» است، مراد نوع اول از شرح صدر است که انسان سینه اش را برای اسلام و نور آن گشاده دارد.

بر این اساس، درخواست حضرت موسی(ع) برای شرح صدر: رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي(طه، آیه 25)، درخواست نسبت به شرح صدر مثبت و ارزشی است تا بتواند ماموریت الهی خویش را به عنوان نبی و رسول انجام دهد؛ زیرا چنان که بیان می شود، بدون شرح صدر آستانه تحمل شخص در آن سطح نیست تا بتواند رسالت و پیامبری خویش را در شرایط سخت انواع فشارهای شیاطین جنی و انسی تحمل کند.(طه، آیات 25 تا 30)

هم چنین وقتی خدا نسبت به پیامبر مکرم (ص) می فرماید: أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ ؛ آيا براى تو سينه‏ ات را نگشاده‏ ايم(انشراح، آیه ۱)، منظور همین شرح صدری است که موجب می شود تا بتواند ماموریت و رسالت الهی را انجام دهد. شکی نیست که این جز با نور اسلام و مانند آنها تحقق نمی یابد.

بر این اساس می توان گفت اصطلاح «شرح صدر»، استعاره به کنایه است، چون «شرح» به معنای گشاده‌ کردن و بازکردن است، گویا سینه انسان را که قلب در آن جای دارد ظرفی فرض کرده که آنچه از طریق مشاهده و ادراک در آن وارد می‌شود، جای می‌گیرد و در آن انباشته می‌شود(ترجمه تفسیر المیزان، همان، ج ۲۰، ص ۵۴۰)، خواه این مظروف ریخته شده در ظرف سینه گشاده، نور اسلام باشد یا ظلمت کفر، فرقی ندارد.

البته باید توجه داشت که وقتی این شرح صدر به شکل مطلق بدون قرینه به کار می رود، مراد همان شرح صدر مثبت است نه منفی و ضد ارزشی.

آثار شرح صدر مثبت و منفی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هر کدام از شرح صدر ارزشی و ضد ارزشی آثاری دارد که در زندگی دنیوی و اخروی نمودار می  شود و سبک زندگی انسانی را در دنیا به شدت تحت تاثیر مستقیم خود قرار می دهد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مهم ترین تاثیری که شرح صدر نسبت به اسلام در انسان ایجاد می کند، همان نورانیت قلب مومن است.(زمر، آیه 22) کسی که از نور اسلام بهره مند شود، حقایق هستی را از دریچه این نور می بیند و می یابد و می تواند در مسیر درست هدایت الهی و حکمتی خدایی حرکت کند و به کمال بایسته و شایسته اش برسد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، آسانی در کارها و امور به جای گرفتاری در عسر و سختی(طه، آیات 24 تا 26؛ انشراح، آیات 1 و5 و 6)، تسبیح الهی و ذکر بسیار(طه، آیات 24 و 33 و 34)، تسلیم در برابر خدا به دلیل پذیرش اسلام(انعام، آیه 125؛ زمر، آیه 22؛ الميزان، ج 7، ص 342)، افزایش آستانه تحمل در برابر اذیت های گفتاری و کرداری و اهانت ها(توبه، آیه 61)، ایستادگی و استقامت برای انجام مناسک و تکالیف الهی با همه سختی ها (انشراح، آیات 1 و 7)، رغبت شدید به پروردگار و انجام مناسک و تکالیف(انشراح، آیات 1 و 8)، رهایی از ضلالت مبین و بهره مندی از هدایت های پاداشی وخاص الهی(زمر، آیه 22؛ مجمع البيان، ج 7 – 8 ، ص 772) و اطمینان قلبی و مقاومت در برابر شکنجه و عذاب برای حفظ ایمان(نحل، آیه 106) از جمله آثار مهم واساسی است که خدا برای شرح صدر نسبت به اسلام بیان می کند.

بر اساس روایات آثار و نشانه های دیگری برای شرح صدر نور اسلام است. از جمله در روایت است: ابن مسعود مى گوید از پیامبر اسلام (ص) از تفسیر این آیه سؤال کردیم أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ: چگونه انسان شرح صدر پیدا مى کند؟

فرمود: نورٌ یقْذِفَهُ اللهُ فی قَلبِ مَنْ یشاء فَینشَرِحُ له صَدرَهُ و ینفَضح (اذا دخل النور فى القلب انشرح و انفتح) ؛ هنگامى به قلب انسان داخل شد گسترده و باز مى گردد!

عرض کردیم: اى رسول خدا نشانه آن چیست؟

فرمود: نَعَمْ، الإنابَةُ إلی دارِ الخُلُودِ والتّجافی عَنْ دارِالغُرُور والإستعدادِ لِلْمَوتِ قَبْلَ نُزُولِ الموت(نزوله)؛ نشانه آن توجه به سراى جاوید، و جدا شدن از سراى غرور، و آماده گشتن براى استقبال از مرگ پیش از نزول آن است.(مجمع البیان، ج ۴، ص ۵۶۱؛ تفسیر نمونه، ج 19، ص 426؛ تفسير الصافي ، ج۲ ، ص۱۵۵؛ بحار الأنوار،  ج۶۵ ، ص۲۳۶ ؛ در مجموعه ورام، ج 1، ص 280 آمده است: إِنَّ اَلنُّورَ إِذَا دَخَلَ اَلصَّدْرَ اِنْفَسَحَ فَقِيلَ لَهُ: هَلْ لِذَلِكَ عَلاَمَةٌ ؟ فَقَالَ: نَعَمْ اَلتَّجَافِي عَنْ دَارِ اَلْغُرُورِ وَ اَلْإِنَابَةُ إِلَى دَارِ اَلْخُلُودِ وَ اَلاِسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ.)

هم چنین در روایت است:َ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ صَدْرَهُ لِذَلِکَ وَ أَوْدَعَ قَلْبَهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَةِ وَ أَلْهَمَهُ الْعِلْمَ إِلْهَاماً فَلَمْ یَعْیَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَ لَا یُحَیَّرُ فِیهِ عَنِ الصَّوَابِ؛ هنگامی که خداوند متعال بنده ای را برای اداره امور بندگانش بر می گزیند به او شرح صدر و ظرفیت این کار را عنایت می کند و چشمه های حکمت را در قلبش قرار می دهد و علم را به او الهام می کند به طوری که در پاسخ به هیچ پرسشی در نمی ماند و در جواب درست دچار حیرت نمی شود .(الکافی، ج 1 ، ص 201)

هم چنین در روایت است: اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَإِذَا أَعْطَاهُ ذَلِکَ أَنْطَقَ لِسَانَهُ بِالْحَقِّ وَ عَقَدَ قَلْبَهُ عَلَیْهِ فَعَمِلَ بِه؛ بدانید که وقتی خداوند خیر بنده ای را بخواند سینه اش را برای فهم اسلام گشاده می کند و به دنبال زبانش را برای بیان حق گویا می سازد و قلبش را برای حق محکم می سازد تا به حق عمل کند .(الکافی، ج 8 ، ص 13)

 از نظر قرآن، کسی که سینه اش را برای نور اسلام گشاده نکند، بلکه سینه اش را برای کفر گشاده دارد، گرفتار قساوت قلب و سنگدلی است؛ زیرا چنین قلبی از انعطاف لازم برخوردار نیست تا از نور اسلام بهره مند شود. پس ذکر الهی در دل چنین شخصی راه نمی یابد و از راه و صراط مستقیم فطرت و شریعت دور می افتد و گمراه می شود.(زمر، آیه 22) هم چنین از نظر قرآن شرح صدر نسبت به کفر موجب می شود تا چنین شخصی گرفتار غضبی از سوی خدا در دنیا و عذابی عظیم در آخرت شود.(نحل، آیه 106)

از نظر قرآن، کسانی که گرفتار اضلال کیفری می شوند از به جای شرح صدر نسبت به نور اسلام، از شرح صدر نسبت به کفر برخوردار می شوند، این شرح صدر ایشان چیزی جز «ضیق صدر» حقیقی نیست؛ زیرا چنین اشخاصی از اطمینانی که برای شرح صدر نور اسلام است(نحل، آیه 106) بهره مند نیستند؛ بلکه نوعی اضطراب و فشار روانی سهمگین را تحمل می کنند که به آنان خفگی دست می دهد؛ زیرا گویی در آسمان بالا رفته و گرفتار خفگی شده اند: وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ كَذَلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ؛  و هر كه را بخواهد گمراه كند دلش را سخت تنگ مى‏ گرداند چنانكه گويى به زحمت در آسمان بالا مى ‏رود اين گونه خدا پليدى را بر كسانى كه ايمان نمى ‏آورند قرار مى‏ دهد.(انعام، آیه ۱۲۵)

پس از نظر قرآن، شرح صدر به کفر چیزی جز ضیق صدر و تنگی سینه نیست که فشار سهمگین روانی برآنان تحمیل می کند. البته با شرح صدر نسبت به کفر، گرفتار رجس و پلیدی می شوند که از آن رهایی ندارند و پلشتی کفر آنان را آلوده می کند، به طوری که در زحمت از آن قرار می گیرند و آسایش و آرامش و اطمینانی نخواهند داشت.(همان)

شرح صدر عام و شرح صدر خاص

با تامل در آیات و آموزه های وحیانی قرآن می توان با دو شرح صدر الهی مواجه شد. به سخن دیگر، هم چنان که شرح صدر می تواند مثبت و ارزشی یا منفی و ضد ارزشی باشد که نخست به نور اسلام و هدایت الهی ایجاد می شود(انعام، آیه 125) و دومی با کفر گرایی و اضلال کیفری الهی تحقق می یابد(همان؛ نحل، آیه 106)، هم چنین دو نوع شرح صدر الهی وجود دارد که یکی با نور اسلام و هدایت به سوی آن ایجاد می شود؛ و آن دیگری با عنایت خاص به برخی از بندگان خاص خویش برای انجام ماموریت یا مسئولیت الهی.

شرح صدر عام همانی است که با هدایت الهی و از طریق نوراسلام برای مسلمانان و مومنان ایجاد می شود(انعام، آیه 125؛ زمر، آیه 22)؛ اما شرح صدر خاص، شرح صدری است که خدا برای انجام ماموریت برای پیامبران به ویژه اولوا العزم ایجاد می کند.

با نگاهی به آموزه های وحیانی قرآن، همین شرح صدر خاص به دو شکل به افراد داده می شود: یکی شرح صدر خاص درخواستی؛ چنان که حضرت موسی(ع) از خدا خواست تا برای ماموریت خویش از آن برخوردار باشد(طه، آیات 24 تا 36)؛ دیگری شرح صدر خاص اعطایی که پیش از درخواست پیامبر(ص) خدا برایش فراهم کرده است.(انشراح، آیات 1 تا 8)

به نظرمی رسد که شرح صدر خاص با ایجاد سعه وجودی به اشکال گوناگون تحقق می یابد؛ به سخن دیگر، شرح صدر خاص به آن است که دل و جان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به گونه‌ای بسط و گسترش وجودی می یابد که نه‌تنها همه‌ معارف وحی به او القا می‌شد و او به طور کامل دریافت و تبلیغ می‌کرد، بلکه تمام رنج‌هایی که از این ناحیه بر حضرت پدید می‌آمد، به‌آسانی تحمل می‌کرد؛ بدین معنا که نفس مقدس حضرت کاملاً مستعد دریافت همه فیض الهی و انجام وظیفه خطیر رسالت شده بود.

پس شرح صدر در سوره انشراح، به معنای کنایی، عبارت از توسعه دادن به روح و فکر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است. این توسعه، می‌تواند مفهوم وسیعی داشته باشد که هم وسعت علمی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را از طریق وحی و رسالت شامل گردد و هم بسط و گستردگی تحمل و استقامت او در برابر لجاجت‌ها و کارشکنی‌های دشمنان و مخالفان.(تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۲)

براساس روایات هنگامی که این آیه 125 سوره انعام نازل شد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پرسیدند: که شرح صدر چیست؟ حضرت فرمود: «نُورٌ یَقْذِفُهُ اللّهُ فِی قَلْبِ مَنْ یَشآءُ، فینشرح له صدره و ینفسح» یعنی نوری است که خدا در قلب هر کس بخواهد می‌افکند و در پرتو آن روح او وسیع و گشاده می‌شود. از حضرت دوباره سؤال شد نشانه شرح صدر چیست؟ حضرت فرمود: «نشانه آن توجه به سرای جاودان و دامن برچیدن از زرق‌وبرق دنیا و آماده شدن برای مرگ است». (تفسیر نمونه، ج۵، ص۳۳۵ و۴۳۶ ؛ مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۶۱)

با توجه به این حقیقت، یکی از معانی شرح صدر، از منظر قرآن و روایات، این است که انسان در برابر خداوند تسلیم باشد و هر کس که تسلیم و انقیادش در مقابل احکام و عقاید دینی بیش‌تر است، در واقع شرح صدر بیش‌تری دارد و هر‌ اندازه که عمل صالح بهتر و بیش‌تر از انسان پدید آید، نشانه شرح صدر بیش‌تر اوست، چه اینکه براساس آیه یادشده، شرح صدر به مفهوم توسعه و زمینه‌ بیش‌تر داشتن برای دریافت علم و معرفت و حقایق وحی آسمانی نیز است.( تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۶۲)

البته برخی بر اساس روایاتی این شرح صدر خاص را محدود به مواردی خاص کرده اند؛ چنان که از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) روایت شده که فرمود: من به خداوند عرض کردم که برخی پیامبران (علیهم‌السلام) پیشین را به تصرف در باد، قدرت دادی و جریان به کار اندازی باد را به طور معجزه‌گونه در اختیار آن‌ها گذاشتی، و به بعضی دیگر قدرت زنده کردن مردگان اعطا فرمودی. خداوند به من فرمود: تو را به نعمت شرح صدر نائل کردم. (مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۵۰۸ و۷۷۰)

بر همین اساس عده‌ای از مفسرین گفته‌اند: از این روایت به دست می‌آید که شرح صدر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بالاتر از معجزه انبیای پیشین (علیهم‌السلام) بوده است.(تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۳)

هم چنین شرح صدر خاصی که حضرت موسی (ع) مطرح می کند، به سبب ماموریت و رسالتی استکه خدا بر عهده او گذاشته است. آن حضرت (ع) نیز می گوید که مرا به امر خطیر رسالت از یک‌سو و مبارزه با فرعون از سوی دیگر، موظف ساخته‌ای، شرح صدر را نصیب من نما، تا در این مأموریت حساس موفق باشم. پس مراد ایشان آن است که جریان رسالت و نبوت و هم‌چنین مبارزه با طاغوت و مدیریت جامعه و امت هر کدام نیازمند شرح صدر است؛ چون دریافت معارف وحی و انجام مأموریت با طاغوت، هر دو روح بزرگ، فکر بلند و عقل توانا و به تعبیر قرآن، شرح صدر و گشادگی سینه خاصی لازم دارد که عنایت خاص الهی را نیز می طلبد. (تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۴۵ ۱۴۶؛ تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۱۸۶)  بر همین اساس است که امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه فرمود: «آلَةُ الرِّیَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ؛ ابزار و وسیله رهبری و ریاست، سینه گشاده است».( نهج‌البلاغه، حکمت ۱۷۶)

افزایش آستانه تحمل با شرح صدر خاص الهی

چنان که گفته شد شرح صدر نسبت به اسلام و نور آن موجب می شود تا چنین شخصی از آستانه تحمل بالایی برخوردار باشد؛ زیرا چنین افرادی به اطمینانی از سوی خدا و ذکر الله و نور اسلام می رسند که اگر تحت شکنجه و اکراه و اجبار قرار گیرند، هرگز دست از ایمان خویش بر نمی دارند(نحل، آیه 106) اما نیاز ماموریت های سخت الهی به عنوان پیامبران اولوا العزم به این است که شرح صدری خاص برای آنان فراهم آید. بر اساس آیات قرآنی دست کم به دو نفر از پیامبران اولوا العزم این شرح صدر خاص به درخواست یا عنایت خاص داده شده است.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ماموریت های سنگین پیامبران اولوا العزم نیازمند شرح صدری فراتر و گسترده تر و فراگیرتر از شرح صدر های عادی و معمولی است؛ زیرا از نظر قرآن، همان طوری که مراتبی برای تقوا و ایمان و اسلام و یقین و مانند آنها است، مراتبی نیز برای تحمل انسان و آستانه های آن است. شرح صدر اسلامی در قالب عام می تواند این شرایط رابرای عموم مسلمانان و مومنان بهره مند از نور اسلام فراهم آورد؛ اما شرایط سخت رسالت به عنوان پیامبران دارای شریعت موجب می شود تا شرح صدر و آستانه تحمل آنان بسیار بالاتر از حد معمول باشد؛ از همین روست که پیامبران خواهان شرح صدر برای ماموریت های سخت رسالت و پیامبری بودند، به ویژه زمانی که با دشمنانی چون فرعون و اذیت کنندگانی مواجه باشند که به ظاهر مسلمان و در باطن کافر و دشمن هستند و به عنوان منافقان در میان امت اسلام نفوذ کرده و به عناوین گوناگون مانع اقدامات پیامبر و رهبری می شوند و از استهزاء و طعنه و توطئه و شایعه پراکنی و بهتان و اتهام زنی دست بر نمی دارند؛ چنان که منافقان این گونه عمل می کردند و پیامبر(ص) با بهره مندی از شرح صدر نسبت به اسلام و نور آن، توانست در برابر این اذیت و آزارها تحمل کند و به عنوان «اذن خیر» برای منافقان معرفی و مورد تمجید و ستایش پروردگار قرار گیرد.(توبه، آیه 61)

پیامبران اولوا العزمی چون محمد مصطفی(ص) و موسی کلیم الله(ع) با بهره مندی از شرح صدر اعطایی خدا(انشراح، آیه 1) یا درخواستی از خدا(طه، آیه 24) توانستند در برابر همه اذیت و آزارهای داخلی و خارجی مستکبران و منافقان صبر و استقامت ورزند و مسئولیت خویش را به تمام کمال ادا کرده و ماموریت را به اتمام برسانند.(توبه، آیه 61؛ مائده، آیات 3 و 67؛ صف، آیه 2؛ احقاف، آیه 35)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، البته شرح صدر اعطایی خدا موجب نمی شود تا انسان واکنش خلقتی نداشته باشد و تحت فشار سهمگین اذیت ها و آزارهای دشمنان به ویژه منافقان رنج مضاعفی را تحمل نکند؛ زیرا ویژگی «رحمه للعالمین» بودن پیامبر(انبیاء، آیه 107) موجب می شود تا بخواهد همگان از آتش دوزخ رهایی یافته و به بهشت سعادت در آیند. از این روست که ایشان نسبت به همگان «حریص»(توبه، آیه 128) بودند تا به بهشت در آیند. بنابراین، خود را به سختی و رنج می افکند(کهف، آیه 6؛ شعراء، آیه 3) تا بتواند به هر شکلی شده حتی با «اذن خیر» شدن(توبه، آیه 61) مردم را اهل اسلام و ایمان سازد و از دوزخ نجات داده و به بهشت برساند.

از نظر قرآن، فشار سهمگینی که پیامبر(ص) تحمل می کرد، حتی کوه را متلاشی می کرد؛ زیرا سنگدلان حاضر نمی شدند به اسلام و سعادت ابدی برسند و با ایمان خویش خود را نجات دهند. این گونه است که با وجود شرح صدری که نور اسلام در دل پیامبر ایجاد کرده و انشراحی که خدا به او داده تا آستانه تحمل او بالا رود، باز نیز پیامبر(ص) احساس نوعی «ضیق صدر» نسبت به کافران داشت و نمی توانست تحمل کند که آنان به دستان خویش شقاوت ابدی در دوزخ را برای خویش رقم می زنند. خدا به آن حضرت می فرماید: كِتَابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَلَا يَكُنْ فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِهِ وَذِكْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ ؛ كتابى است كه به سوى تو فرو فرستاده شده است پس نبايد در سينه تو از ناحيه آن تنگى باشد تا به وسيله آن هشدار دهى و براى مؤمنان پندى باشد.(اعراف، آیه ۲)

هم چنین در جایی دیگر می فرماید: فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَضَائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّمَا أَنْتَ نَذِيرٌ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ؛ و مبادا تو برخى از آنچه را كه به سويت وحى مى ‏شود ترك گويى و سينه‏ ات بدان تنگ گردد كه مى‏ گويند: چرا گنجى بر او فرو فرستاده نشده يا فرشته‏ اى با او نيامده است تو فقط هشداردهنده‏ اى و خدا بر هر چيزى نگهبان است.(هود، آیه ۱۲)